فروغ فکری خبرنگار روزنامه محیط زیستی پیام ما در گزارشی میدانی به وضعیت آلودگی ناشی از سوختن گاز چاه های نفت در فلرها (مشعل) در اهواز و غیزانیه پرداخته است. در این گزارش می خوانیم: ماشین مدیران شرکت نفت و گاز کارون که رئیس سازمان حفاظت محیط‌زیست هم در آن حضور دارد، وقتی دور می‌شود که نگهبان با صدای بلند می‌گوید: «قبلاً هم اومدن، مدیر قبلی هم اومد، هیچ کاری نکردن. نفس‌مان تنگ شده از این گازها، من 43 ساله کارمند شرکت نفتم.»
اینجا، در بخش غیزانیه اهواز بیش از 80 روستا زیر فلرینگ‌ها شب را به‌روز می‌رسانند و این مرد از روستای «ملیگط» یکی از آنهاست که دست به قفسه سینه‌اش می‌برد و می‌گوید «مریضم، همه‌مان اینجا مریضیم.» اهواز در محاصره فلرینگ‌هاست؛ 24 فلر در محدوده شهر قرار دارند و کمی دورتر از این محدوده تعداد فلرها به 50 می‌رسد.
اهالی غیزانیه با حدود 45 کیلومتر فاصله با اهواز آنقدر به فلرینگ‌ها نزدیکند که آتش سوختن گازها روستایشان را روشن می‌کند، آنها همان کسانی هستند که در سال‌های 98 و 99 نسبت به وضعیت آبرسانی و نبود آب آشامیدنی هم معترض شدند و اعتراضات آبی گسترده‌ای را شکل دادند؛ اما در همه این سال‌ها اعتراضشان نسبت به وضعیت منطقه بی‌نتیجه بوده است.
ماشین‌ها به‌صف شده‌اند و مسئولان خوزستانی می‌خواهند از وضعیت فلرهای نفتی منطقه کریت‌کمپ و پالایشگاه شیرین‌سازی گازهای همراه نفت کارون به رئیس سازمان حفاظت محیط‌زیست گزارش دهند.
آتش از بالای فلرها بالا می‌زند و در بخشی از منطقه می‌گویند «از ماشین خارج نشوید، گازها سمی و خطرناکند.» گازها اما در هوا پخش‌اند. راهشان به خانه اهالی روستاهای غیزانیه و بعد اهواز باز شده؛ سال‌هاست وضعیت بر همین منوال است و این، گلایه محلی‌هاست؛ آنها که آمدن و رفتن بسیاری از مسئولان را دیده‌اند که برایشان نتیجه‌ای نداشته.
چندی پیش یکی از دوستان «علی بالدی» که پیش‌ازاین دهیار روستای روزنه در بخش غیزانیه بود، برای کاشت درخت به زیر فلرینگ‌ها رفت و حالا مدت‌هاست که به‌خاطر شدت گازهای سمی در بیمارستان بستری است.
بالدی حالا به «پیام ما» می‌گوید در تمام این سال‌ها آنچه از شرکت‌های نفتی دیده‌اند، هیچ بوده «نفت ما را نابود کرد. در منطقه یک بیمارستان وجود دارد که برای اهالی شرکت نفت است و مردم عادی امکان استفاده از آن را ندارند.» آنها یک خانه بهداشت دارند و کمبود امکانات در کنار از بین رفتن زمین‌های کشاورزی که پیش‌ازاین در آن کشاورزی دیم رواج داشت، آنها را با بیکاری گسترده روبه‌رو کرده «خیلی از مردم از روستاهایشان رفتند. حاشیه‌نشین اهواز شدند. کار نیست. حتی برای استخدام راننده از اهالی منطقه استفاده نمی‌کنند و این درد بزرگی است.»
از دو سال قبل یک شرکت برای جمع‌آوری گازهای متصاعدشده از فلرینگ‌ها به منطقه آمد، اما تاکنون کاری از پیش نبرده است. «این شرکت فقط اینجاست، اما کاری نمی‌کنه.»
در سال‌های گذشته صحبت از خاموشی فلرینگ‌ها گسترده بود. درنهایت قرار بر این شد که فلرینگ‌های اهواز تا پایان سال 1404 خاموش شوند. «مجتبی یوسفی»، نماینده اهواز در مجلس، در روزهای اخیر به ایسنا دراین‌باره گفته «یکی از موارد قانون هفتم و بودجه سال 1401 به‌بعد، خاموشی بخش قابل‌توجهی از فلرینگ‌های نفتی بوده است. در دولت شهید رئیسی حدود 20 میلیون مترمکعب گاز جمع‌آوری شد و مقرر بود بیش‌ازاین کار شود.
با فلرینگ سرمایه کشور از بین می‌رود و از سوی دیگر موجب آلایندگی می‌شود و درنتیجه آن، در برخی نقاط کشور بیمارهای خاص افزایش می‌یابد. وعده خاموشی فلرینگ‌های اهواز تا پایان سال 1404 دنبال می‌شود و انتظار می‌رود دولت در این زمینه شفافیت و پاسخگویی داشته باشد تا مردم احساس تبعیض پیدا نکنند.»
«علی سلاجقه»، رئیس سابق سازمان حفاظت محیط‌زیست، نیز آذر سال گذشته به همین منطقه سفر کرده و در حاشیه بازدید از پالایشگاه شرکت بهره‌برداری نفت و گاز کارون گفته بود «اجازه نمی‌دهیم فلرسوزی ریه خوزستان را بسوزاند.»
او همچنین تأکید کرده بود وزیر نفت قبلاً قول داده که در سال 1401 در غرب رودخانه کارون مسئله فلرینگ جمع می‌شود و خوشبختانه در بحث کیفی‌سازی و بهینه‌سازی از عملکرد وزارت نفت راضی هستیم و گام‌های خوبی برداشته شده است، اما در این قسمت احساس نارضایتی می‌کنیم.
این قسمت، یعنی همان قسمتی که یک سال بعد از این سفر، رئیس جدید سازمان هم به آن سفر کرده و در حاشیه این بازدید، مسئولان این مجموعه آماری از جمع‌آوری گاز فلرینگ‌ها اعلام می‌کنند و می‌گویند 60 تا 70 درصد آنها جمع می‌شوند. رقمی که «صغری رستمی»، مدیر اداره‌کل محیط‌زیست، اهواز کاملاً با آن مخالف است؛ «براساس آماری که از خود شرکت ملی نفت جنوب داشتیم، میزان فلرینگ نسبت به پیش‌بینی‌ای که داشتند، دو تا سه برابر افزایش پیدا کرده.
این درحالیاست که این شرکت آمار محرمانه‌ای دارد که آن را عرضه نمی‌کند. هر زمان تولید نفت افزایش می‌یابد، باید شاهد افزایش فلرینگ هم باشیم؛ چراکه سیستم کنترل آلودگی، جمع‌آوری و بهسوزی گازها انجام نمی‌شود و به همین دلیل، این مشکل همیشه وجود داشته و دارد.»
او همچنین ادعای جمع‌آوری 60 تا 70 درصدی گاز توسط این شرکت را نادرست می‌داند و به «پیام ما» می‌گوید اداره‌کل محیط‌زیست استان چنین چیزی را قبول ندارد. «آمار ما براساس تولید است. اما آمار محرمانه است و اطلاعات به ما داده نمی‌شود و به همین دلیل، نمی‌توانیم دقیق اعلام کنیم؛ این دو-سه برابر شدن هم براساس آمار اعلامی خودشان است. اما آنچه ما به‌وضوح می‌بینیم، افزایش تولید و درنتیجه افزایش میزان فلرینگ است.»
تعداد فلرینگ‌ها هم به‌گفتهٔ رستمی در اهواز حدود 50 تاست که 24 فلر دقیقاً در محدوده شهر قرار دارند «پیگیری‌های بسیاری داشتیم و آنها هم برنامه‌ای به ما دادند که تا پایان سال این 12 فلرینگ ابتدا بهسوزی و بعد جمع‌آوری شوند که اصلاً مطابق برنامه پیش نرفته‌اند.»
او چشم‌انداز را در شرایط فعلی روشن نمی‌بیند و معتقد است وزارت نفت باید بالاخره رویکردش را نسبت به مهار آلاینده‌ها عوض کند. «وزارت نفت در کنار افزایش تولید باید برای مهار آلودگی هزینه‌کرد در نظر بگیرد. در طول صد سال استخراج نفت همین منوال بوده و این رویه باید تغییر کند. نفت محصولی استراتژیک برای کشور است، اما کنترل آلاینده‌های آن ملی و استراتژیک دیده نمی‌شود.»
گفته‌های رستمی درحالیاست که «صدیقه ترابی»، معاون محیط‌زیست انسانی سازمان حفاظت محیط‌زیست نیز در سفری که به این استان همراه رئیس سازمان داشت، خطاب به مسئولان اجرایی خوزستان گفت: «اینکه در مورد فلرهای نفتی بگوییم «نمی‌توانیم کاری انجام دهیم یا بحث تورم مطرح شود و یا بالاخره اجرا خواهد شد» برنامه نیست و نباید حرف‌های کلی در این مورد مطرح شود.»
او با اشاره به اینکه بهسوزی گزینه مناسبی برای اطراف شهر اهواز نیست، افزود: «55 درصد از روزهای سه سال گذشته شهر اهواز در وضعیت ناسالم قرار داشته و بالاترین سطح آلودگی را در کل کشور دارد و باید از ارائه حرف های تکراری پرهیز کنیم. اگر تصمیم مدیران استانی بهسوزی است، باید مرجع علمی برای این تصمیم اعلام کنند و بگویند چه میزان منجر به کاهش آلودگی می‌شود؛ زیرا این کار تنها از نظر روانی شرایط را بهتر می‌کند، درحالی‌که مجموعه‌ای از فعالیت‌ها در کاهش آلودگی هوا تأثیرگذار است.»
بیشترین افزایش در سوزاندن گازهای فلر، مربوط به ایران است
فلرینگ‌ها دودکش‌هایی هستند که در تأسیسات و چاه‌های نفتی، پالایشگاه‌ها، پتروشیمی‌ها، تأسیسات شیمیایی جهت سوزاندن گازها استفاده می‌شوند. اگر احتراق در فلر کامل باشد باید تنها بخار آب، دی‌اکسید کربن و دی‌اکسید گوگرد به‌عنوان محصولات احتراق تولید شوند. اما در عمل کنترل احتراق گازها در نوک فلر امکانپذیر نیست و ازاین‌رو، غیر از ترکیبات مذکور، ترکیبات دیگری نظیر دوده، منواکسید کربن، اکسیدهای نیتروژن، سولفید هیدروژن، ترکیبات آلی فرار نسوخته، هیدروکربن‌های آروماتیک چند حلقوی، گازهای اسیدی، دی‌سولفید کربن، کروم، آرسنیک و جیوه نیز تولید می‌شوند. به‌این‌ترتیب، فلرها به‌طور مستقیم در ایجاد گازهای گلخانه‌ای تأثیر داشته و گرم شدن کره زمین نتیجه قطعی این فرآیند است.
بانک جهانی نیز به‌تازگی گزارش جهانی گازهای فلر (Global Gas Flaring Tracker Report) را منتشر کرده است. طبق این گزارش که براساس داده‌های ماهواره‌ای تهیه شده، سوزاندن گازهای فلر در سال 2023، 9 میلیارد مترمکعب (billion cubic meters, bcm) افزایش داشت و به 148 میلیارد مترمکعب رسید که نسبت به سال 2022 هفت درصد افزایش داشته‌است. درحالی‌که در این مدت تولید نفت تنها یک درصد زیاد شده و افزایش 9 میلیارد مترمکعبی در سوزاندن گازهای فلر، باعث افزایش 23 میلیون تن معادل گاز CO2 شده‌است.
«احسان مرعشی»، کارشناس انرژی، با بررسی این گزارش می‌نویسد طبق این گزارش، بیشترین افزایش در سوزاندن گازهای فلر، مربوط به جمهوری اسلامی ایران بوده است. در این سال، سوزاندن گازهای فلر 3.2 میلیارد مترمکعب (معادل 19 درصد) نسبت به سال 2022 افزایش داشته، درحالی‌که تولید نفت در این سال، تنها 10 درصد زیاد شده است. این امر منجر به افزایش هشت درصدی شدت سوزاندن (Flaring Intensity) از 14.3 مترمکعب در هر بشکه در سال 2022 به 15.4 مترمکعب بر بشکه در سال 2023 شد که بالاترین رقم ثبت‌شده برای ایران از زمان آغاز تخمین‌های ماهواره‌ای برای پایش سوزاندن گازهای فلر در سال 2012 است.
به‌گفته او، براساس گزارش منتشرشده بانک جهانی، ایران از نظر حجم گازهای سوزانده‌‌شده در سال 2023، با 20.42 میلیارد مترمکعب، بعد از روسیه در مقام دوم قرار دارد. این درحالیاست که مقدار سوزاندن گازهای فلر در عربستان در همین سال تنها 2.49 میلیارد مترمکعب بوده است. هرچند افزایش اشتعال گازهای فلر با افزایش تولید نفت همراه بوده، بااین‌حال، افزایش شاخص شدت سوزاندن، حاکی از عدم سرمایه‌گذاری لازم در ایجاد زیرساخت‌های مناسب برای کاهش سوزاندن گازهای فلر و بهره‌برداری از آنهاست.
