پاره ای از احادیث فقط در یک موضوع وارد شده و شامل یک حکم است، ولی برخی از روایات، شامل احکام مختلف و یا حاوی موضوعات متنوعی است.
نسبت به نقل قسمتی از یک روایت - که اصطلاحا تقطیع حدیث نامیده می شود - بین علماء اختلاف نظر است.جمعی که نقل مفاد حدیث (یعنی نقل به معنی) را جایز نمی دانند، از تقطیع روایت نیز منع کرده اند و بعضی هم که نقل به معنی را جایز می دانند، فقط در موردی که تمام روایت را قبلا نقل نموده، تقطیع را جایز دانسته اند.
خطیب بغدادی فرماید: (1) اگر متنی شامل دو حکم باشد، به منزله احادیث منفصل بوده و جایز است جدا جدا نقل کرد و عده ای از ائمه چنین می کردند.
سپس از احمد بن حنبل نقل می کند که مقدار حاجت را از حدیث نقل می کرد و گاهی از اول و آخر حدیث را می آورد و قسمت وسط را متروک می گذشت.
تحقیق آن است که جواز تقطیع حدیث منوط به دو شرط است:
نخست آن که روایت دارای احکام مختلف یا شامل موضوعات متنوعی باشد.دوم آن که تقطیع از کسی که صلاحیت علمی برای این کار دارد، صادر شود.بدیهی است با این دو شرط، موانعی که احتمال می رود ملغا می گردد.
باید دانست که تقطیع حدیث، بیشتر به سبب تدوین روایات به حسب ابواب احکام انجام می شود و اتفاقا بیشتر کتب حدیث بر این روش تدوین شده است و در نتیجه، برای تسهیل کار مراجعین - که بررسی روایات یک موضوع و یک باب است - تقطیع حدیث، لازم و حتمی به نظر می رسد، چه تکرار یک روایت که شامل چند حکم است، (2) به تعداد ابواب مختلف، جز اتلاف وقت مؤلف و پژوهنده نتیجه ای ندارد.آری، اگر حدیثی را در موردی نقل نمایند و سپس در ابواب دیگر پس از نقل جمله مربوطه، یادآوری شود که تمام حدیث در چه بابی ذکر شده است بهتر خواهد بود.
به هر حال این کار (تقطیع حدیث) از لحاظ شرعی بدون اشکال است و از نظر سهولت کار لازم است.عبد الله بن سنان به حضرت صادق عرض کرد که قومی به نزد من می آیند که از احادیث شما استفاده نمایند، ولی من خسته شده و توانایی این کار را ندارم. حضرت فرمود: از اول موضوع، حدیثی را از وسط و آخر حدیثی قرائت نما. (3)
تنبیه:
تقطیع حدیث در کتب مهم حدیث شیعه (4) و قسمتی از کتب اهل سنت از قبیل موطا مالک و صحیح بخاری و سنن ابو داود و سنن نسائی انجام شده، منتها از ابن حنبل نقل شده که گفته است: سزاوار است که حدیث را تقطیع نکنند. (5)
پی نوشتها:
1. الکفایة فی علم الدرایة، ص 193.
2. مانند حدیث اربعماة که به نقل صدوق در خصال، حضرت امیر المؤمنین در یک مجلس به اصحاب خویش تعلیم فرمود.ر.ک: خصال چاپ مکتبه الصدق، ص 611.
3. علم الحدیث، ص 94.
4. خاصه در وسائل الشیعه.
5. تدریب الراوی، ص 316- الکفایه خطیب ص 190.
