کارهایی که سکرات موت را کم می کنند!

تصویری که ما از مرگ نزدیکان به یاد داریم بیشتر شبیه یک خوابیدن آرام و بدون درد سر است. این در حالی است که در پس این آرامش ظاهری و ابدی واقعیت های دردناک و پنهانی وجود دارد که اگر کسی به آن واقف شود به تکاپو در پیدا کردن راه چاره ای برای فرار از آن مهلکه خواهد افتاد.

کمتر کسی در زندگی وجود دارد که غم از دست دادن یکی از نزدیکان خود را مشاهده نکرده باشد. همه ما انسانها در زندگی خود عزیزانی را که سالیان سال در کنارمان بوده اند را در لحظه های پایانی عمرشان به یاد داریم.

تصویری  که ما از مرگ نزدیکان به یاد داریم بیشتر شبیه یک خوابیدن آرام و بدون درد سر است. این در حالی است که در پس این آرامش ظاهری و ابدی واقعیت های دردناک و پنهانی وجود دارد که اگر کسی به آن واقف شود به تکاپو در پیدا کردن راه چاره ای برای فرار از آن مهلکه خواهد افتاد.

احتضار و لحظه جان کندن در قرآن

خداوند متعال در آیات متعددی سختی زمان جان کندن را برای بندگان بیان فرموده است. «وَ جاءَتْ سَکْرَةُ الْمَوْتِ بِالْحَقِّ ذلِکَ ما کُنْتَ مِنْهُ تَحیدُ؛ [ق،19] و سرانجام، سکرات (و بیخودى در آستانه) مرگ بحق فرامى رسد (و به انسان گفته مى شود:) این همان چیزى است که تو از آن مى گریختى!».
در تفسیر نمونه ذیل این آیه شریف این چنین بیان شده است: «سَکْرَةُ الْمَوْتِ» حالتى است شبیه به « مستى» که بر اثر فرا رسیدن مقدمات مرگ، به صورت هیجان و انقلاب فوق العاده اى به انسان دست مى دهد، و گاه بر عقل او چیره مى گردد، و او را در اضطراب و ناآرامى شدیدى فرو مى برد. چگونه چنین نباشد در حالى که مرگ یک مرحله انتقالى مهم است که باید انسان در آن لحظه تمام پیوندهاى خود را با جهانى که سالیان دراز با آن خو گرفته بود قطع کند، و در عالمى گام بگذارد که براى او کاملا تازه و اسرار آمیز است، به خصوص اینکه در لحظه مرگ انسان درک و دید تازه اى پیدا مى کند، بى ثباتى این جهان را با چشم خود مى بیند، و حوادث بعد از مرگ را کم و بیش مشاهده مى کند. اینجا است که وحشتى عظیم سر تا پاى او را فرا مى گیرد و حالتى شبیه مستى به او دست مى دهد ولى مست نیست.[1]

شدت و سختی جان کندن روح از بدن

در سختی و شدت سکرات موت همین بس که اولیای الهی نیز از مواجه شدن با این واقعیت هولناک در اضطراب و نگرانی به سر می برده اند. آنچه از روایات اسلامی بدست می آید این است که سختی جان کندن افراد صالح و نیکوکار که خود را مهیای این موقف خطرناک کرده اند به مراتب راحت تر از کسانی است که هیچ گونه آمادگی و توشه ای برای آن مهیا ننموده اند:
در حدیث قدسى این چنین نقل شده است: هنگامى که مرگ بنده اى مؤمن فرامى رسد؛ فرشتگان با قدح هایى از آب کوثر بر بالین او حاضر مى شوند ... و روح او را تسلّى مى دهند تا تلخى و سختى مرگ را احساس نکند.[2]
از آیات الهی نیز استفاده می شود که روز قیامت مؤمنان مورد استقبال فرشتگان قرآن می گیرند و با کرامت و بزرگواری به ایشان خوش آمد گفته می شود: «وَ الْمَلائِکَةُ یَدْخُلُونَ عَلَیْهِمْ مِنْ کُلِّ بابٍ سَلامٌ عَلَیْکُمْ بِما صَبَرْتُمْ،[رعد،24] (و به آنان مى گویند:) سلام بر شما بخاطر صبر و استقامتتان! چه نیکوست سرانجام آن سرا (ى جاویدان)».
و اما در خصوص سختى جان دادن کافران از امام صادق (علیه السلام) این چنین نقل شده است: حضرت على (علیه السلام) به چشم درد مبتلا شده بود. پیامبر گرامى اسلام (صلی الله و علیه و آله)، به عیادت ایشان آمد؛ در حالى که حضرت، از شدت درد، فریاد مى کشید. پیامبر اکرم (صلی الله علیه و اله و سلم) فرمود: آیا از درد چشم بى تابى مى کنى؟! حضرت على (علیه السلام) عرضه داشت: یا رسول اللَّه! تاکنون چنین دردى نکشیده ام.

پیامبر (صلی الله علیه واله وسلم) فرمود: یا على! چون ملک الموت براى گرفتن جان کافر بیاید، سیخى از آتش همراه اوست که روح کافر را با آن، چنان بیرون مى کشد که دوزخ صیحه و فریاد مى کشد. على (علیه السلام) برخاست و در بستر خویش نشست و عرض کرد: یا رسول اللَّه! این سخن را تکرار کن. من درد خود را از شنیدن آنچه فرمودى، فراموش کردم. سپس عرض کرد: آیا از امت شما هم کسى این گونه جان مى دهد؟ رسول گرامى (صلی الله و علیه و آله) فرمود: بله! پادشاه ستمگر، خورنده مال یتیم و کسى که شهادت دروغ مى دهد، این چنین است.[3]
از آیات الهی نیز به خوبی سختی حال روز کافران نمایان است؛ چرا که خداوند متعال در این خصوص می فرماید: «وَ لَوْ تَرى إِذْ یَتَوَفَّى الَّذینَ کَفَرُوا الْمَلائِکَةُ یَضْرِبُونَ وُجُوهَهُمْ وَ أَدْبارَهُمْ وَ ذُوقُوا عَذابَ الْحَریقِ؛[انفال،50] و اگر ببینى کافران را هنگامى که فرشتگان (مرگ)، جانشان را مى گیرند و بر صورت و پشت آنها مى زنند و (مى گویند:) بچشید عذاب سوزنده را (به حال آنان تأسف خواهى خورد)!».

علاج سختی جان کندن در روایات اسلامی

با توجه به سختی و شداید جان کندن، هر انسان آگاهی به دنبال راه چاره ای برای در امان ماندن از آن سختی هاست. با بررسی  و تأمل در روایات اسلامی راههای مختلفی برای در امان ماندن از این گرفتاری ها بدست می آید:

1-توجه به خویشاوندان و به جا آوردن صله ارحام

توجه به خویشاوندان و اهتمام داشتن به امور ایشان نه تنها موجب برکات فراوان مادی و معنوی در دنیا می شود بلکه زمینه سعادت و آرامش ابدی را نیز به وجود می آورد. تأثیر این فریضه ی الهی حتی در زمان جان کندن محتضر نیز قابل مشاهده است.
شیخ صدوق در این خصوص از امام صادق(علیه السلام) این چنین نقل می کند: «مَنْ أَحَبَّ أَنْ یُخَفِّفَ اللَّهُ عَزَّ وَ جَلَّ عَنْهُ سَکَرَاتِ الْمَوْتِ فَلْیَکُنْ لِقَرَابَتِهِ وَصُولًا وَ بِوَالِدَیْهِ بَارّاً فَإِذَا کَانَ کَذَلِکَ هَوَّنَ اللَّهُ عَلَیْهِ سَکَرَاتِ الْمَوْتِ وَ لَمْ یُصِبْهُ فِی حَیَاتِهِ فَقْرٌ أَبَداً؛[4] هر کس دوست دارد خدا سختیهاى جان کندن را بر او آسان کند باید صله رحم کند و به پدر و مادرش نیکى کند چون در این صورت خدا جان کندن را بر او آسان کند و در زندگى دچار پریشانى و فقر نشود».

2-عدم اذیت و آزار والدین و تحصیل رضایت ایشان

سعید بن یّسار می گوید از امام صادق (علیه السلام) شنیدم که مى فرمود: رسول خدا (صلی الله علیه و اله و سلم) به هنگام مرگ جوانى بر بالین وى حاضر شد، به او فرمود: بگو: لا اله الا اللَّه، پس چندین بار زبانش گرفت. حضرت به زنى که بر بالین او نشسته بود فرمود: این جوان مادر دارد؟ عرض کرد: آرى، منم مادرش. فرمود: تو بر او خشمگین و ناراضى هستى؟ عرض کرد: آرى، شش سال است که با او سخن نگفته ام. حضرت به او فرمود: از وى راضى شو، عرض کرد: خداوند از او راضى باشد به رضایت شما اى رسول خدا.

پس رسول خدا (صلی الله علیه و اله و سلم) به آن جوان فرمود: بگو: لا اله الّا اللَّه و او گفت. پیامبر (صلی الله علیه و اله و سلم) به او فرمود: چه مى بینى؟ گفت: مردى سیاه چهره، زشت رو، با لباس چرک و بدبو، که در این لحظه نزدیکم آمده و گلویم را گرفته مى فشارد. پیامبر (صلی الله علیه و اله و سلم) به او فرمود: بگو: یَا مَنْ یَقْبَلُ الْیَسِیرَ وَ یَعْفُو عَنِ الْکَثِیرِ اقْبَلْ مِنِّی الْیَسِیرَ- وَ اعْفُ عَنِّی الْکَثِیرَ إِنَّکَ أَنْتَ الْغَفُورُ الرَّحِیم. پس جوان این کلمات را گفت، پیامبر (صلی الله علیه و اله و سلم) به او فرمود: نگاه کن چه مى بینى؟ گفت: مردى را مى بینم سپید چهره، زیبا رو، خوشبو، و خوش لباس که نزدیکم آمده، و آن مرد سیاه را مى بینم که از من رو گرداند و دور شد. حضرت فرمود: دعا را تکرار کن. او تکرار کرد، فرمود: چه مى بینى؟ گفت: دیگر آن مرد سیاه را نمى بینم، و این مرد سپید را مى بینم که نزدیکم آمده است. سپس بر همین حالت جان سپرد.

3-قرائت قرآن بر بالین محتضر

همچنین محقق کرکی، خواندن سوره الصافات و یس را از روایات برای رفع سکرات موت استفاده کرده است.[5]

4-روزه ماه مبارک رجب

در روایت از امام صادق (علیه السلام) نقل شده است: «هر کس یک روز از آخر ماه رجب را روزه بگیرد حق تعالی او را ایمن گرداند از شدت سکرات مرگ و از هول بعد از مرگ و از عذاب قبر».[6]

سخن آخر

با توجه به آیات و روایات فراوانی که گویای سختی و شدت لحظه جان دادن است، سزاوار است انسان به ضعف و ناتوانی خود رحم نموده و موجبات سختی بیش از پیش آن را با ترک اوامر الهی و انجام محرمات فراهم ننماید.

پی نوشت ها:
[1]. مکارم شیرازی و جمعی از محققان، تفسیر نمونه، ج 22، ص254.
[2]. بحارالانوار، ج 77، ص 27.
[3]. شیخ عباس قمی، منازل الاخره،ص14 به نقل از بحارالانوار: ج 6، ص 170.
[4]. شیخ صدوق، الأمالی، ص389،ح14.
[5]. جامع المقاصد ج1، ص353؛
[6]. بحارالانوار، ج 94، ص 33.