برنده جنگ اقتصادی اوکراین و روسیه چه کسی است؟

هر کسب‌وکاری در اوکراین نقطه مرجعی برای خود دارد. برای میخایلو تراوتسکی، یک کشاورز در پریلوکی، این نقطه مرجع، شش هفته اول تهاجم گسترده روسیه بود. زمانی که نیروهای روسی در بزرگراهی متوقف شدند، مزرعه او به منطقه‌ای بی‌طرف تبدیل شد. در حالی که محلی‌ها برای دور نگه داشتن روس‌ها می‌جنگیدند، تراوتسکی با جلیقه ضدگلوله و تفنگ اتوماتیک در کنار خود، دو بار در روز گاوهایش را می‌دوشید.

از آن زمان تاکنون، این مزرعه مدام خود را با مشکلات جدید وفق داده است. زمانی که روسیه برای اولین بار سیستم انرژی اوکراین را بمباران کرد و یخچال‌ها و دستگاه‌های شیردوشی غیرقابل استفاده شدند، تراوتسکی به تولید محصولات لبنی تخمیری و پنیرهایی با ماندگاری طولانی‌تر، مانند پنیر فتا، روی آورد. زمانی که خانواده‌های ثروتمند منطقه را ترک کردند، او قیمت‌ها را کاهش داد و شروع به تأمین نیاز بازنشستگانی کرد که همچنان در منطقه مانده بودند و به شیر نیاز داشتند.

به گزارش تجارت نیوز، اقتصاد اوکراین در مقیاسی بزرگ‌تر نیز، خود را برای مقابله با واقعیت‌های جنگی بازآفرینی کرده است. اگرچه اندازه آن هنوز یک‌چهارم کوچک‌تر از سال 2021 است، اما برای اولین بار از زمان آغاز تهاجم گسترده در سال 2022، در برخی از جنبه‌های کلیدی، از اقتصاد دشمن خود سالم‌تر است.

بانک مرکزی اوکراین پیش‌بینی می‌کند تولید ناخالص داخلی این کشور در سال 2024 به میزان چهار درصد و در سال 2025 به میزان 4.3 درصد رشد کند. ارزش پول ملی پایدار است و نرخ بهره 13.5 درصدی در پایین‌ترین سطح خود طی 30 ماه گذشته قرار دارد. این در حالی است که در روسیه، نرخ بهره به‌زودی به 23 درصد خواهد رسید تا از سقوط روبل جلوگیری شود؛ بانک‌ها شکننده به نظر می‌رسند و رشد تولید ناخالص داخلی در سال 2025 تنها بین 0.5 تا 1.5 درصد پیش‌بینی می‌شود. با این حال، اوکراین با چالش‌های بزرگی روبه‌روست: شدت گرفتن جنگ، کاهش منابع داخلی و بازگشت دونالد ترامپ به قدرت.

سه مرحله اقتصاد اوکراین

اقتصاد اوکراین از زمان تهاجم گسترده روسیه در سال 2022، سه مرحله را پشت سر گذاشته است. در مرحله اول، در شرایط جنگی سخت، این کشور به‌سختی تلاش کرد بحران‌ها را مدیریت کند. حکومت نظامی اجرا شد و با اعلام نیاز به نیروهای نظامی، 14 میلیون نفر خانه‌های خود را ترک کردند. روسیه با محاصره بنادر دریای سیاه، صادرات اوکراین را متوقف کرد.

بانک مرکزی اوکراین اقدامات خود را به اهداف نظامی اختصاص داد و در نیمه اول سال 2022 نیمی از کسری بودجه عمومی را تأمین مالی کرد. سیاست انقباضی اعمال شد و بانک‌ها با نقدینگی پر شدند. تورم افزایش یافت و تولید ناخالص داخلی یک‌سوم کاهش یافت.

مرحله دوم پس از دفع پیشروی‌های روسیه در جنوب اوکراین در اواسط 2022 آغاز شد. با بهبود اعتماد مردم و شرایط کشور، تولید ناخالص داخلی تثبیت شد. توافقی با میانجی‌گری سازمان ملل به اوکراین اجازه داد دوباره غلات خود را صادر کند. بانک مرکزی به مبارزه با تورم بازگشت و در اوایل سال 2023 بسته‌ای اقتصادی با صندوق بین‌المللی پول امضا و تأمین مالی کسری بودجه از طریق چاپ پول را متوقف کرد. با ورود کمک‌های خارجی، ذخایر ارز خارجی بهبود یافت و سیاست انقباضی و کنترل‌های سرمایه کاهش پیدا کرد.

بازگشت به ثبات اقتصاد کلان، به دولت و شرکت‌ها اجازه داد عملیات کسب‌وکار خود را در برابر جنگ مقاوم کنند. یکی از اولویت‌ها، حفاظت از دارایی‌های تولیدی در برابر موشک‌های روسی بود. پارک‌های صنعتی در مناطق امن‌تر غربی ساخته شدند و شرکت‌ها برای حفاظت از درآمد خود در برابر جنگ، در خارج از کشور سرمایه‌گذاری کردند.

چالش‌های جدید

اکنون اقتصاد اوکراین وارد مرحله سوم خود شده است که در معرض بزرگ‌ترین تهدیدها قرار دارد: کمبود شدید انرژی، نیروی کار و منابع مالی.

حملات روسیه به شبکه انرژی اوکراین در سال 2022 و دوباره در بهار و تابستان امسال، ظرفیت تولید برق این کشور را به کمتر از نصف 36 گیگاوات پیش از جنگ کاهش داده است. در دسامبر، روسیه 93 موشک و نزدیک به 200 پهپاد به تأسیسات انتقال و نیروگاه‌های حرارتی اوکراین شلیک کرد که منجر به قطعی برق شد.

با این حال، اوکراین اکنون بهتر از قبل برای مقابله با این شوک‌ها آماده شده است. در دسامبر، ظرفیت واردات برق از اتحادیه اروپا تقریباً یک‌چهارم افزایش یافت. بسیاری از تولیدکنندگان مواد غذایی از پسماندهای خود بیوگاز تولید می‌کنند و شرکت‌های صنعتی از ترکیبی از گاز طبیعی، باد و انرژی خورشیدی بهره می‌برند.

از سال 2022، بسیج نیروها، مهاجرت و جنگ باعث کاهش بیش از یک‌پنجم نیروی کار شده است. تعداد فرصت‌های شغلی به 65 هزار در هفته رسیده است، اما هر موقعیت شغلی به‌ طور متوسط تنها 1.3 متقاضی دارد. درگیری بین وزارتخانه اقتصاد و وزارتخانه دفاع بر سر بسیج نیروها همچنان ادامه دارد.

کسب‌وکارهای کوچک و کشاورزان برای تأمین مالی عملیات خود دچار مشکل‌اند. هزینه‌های بالای انجام کسب‌وکار، سودآوری را کاهش داده است. دولت نیز بیش از درآمد خود هزینه می‌کند و کسری بودجه در سال 2025 نزدیک به 20 درصد تولید ناخالص داخلی خواهد بود.

چشم‌انداز آینده

اوکراین احتمالاً می‌تواند بدون کمک مالی آمریکا در سال 2025 زنده بماند، اما اگر آمریکا حمایت خود را قطع کند، ممکن است در سال 2026 اوکراین با بحران مواجه شود. با این حال، کسب‌وکارها همچنان امیدوار هستند. تراوتسکی می‌گوید امسال برای اولین بار از زمان شروع جنگ، سود کمی کسب کرده اما مشکلات همچنان پابرجاست.