بنی زیاد در زبید

۲۰۴ ۴۰۹ ه [۴۱۲] /۸۱۹ ۱۰۱۸ [۱۰۲۱] م

204 409 ه [412] /819 1018 [1021] م

بنی زیاد مدت دو قرن در زبید حکم راندند و مملکتشان مناطق وسیعی را در یمن شامل بود .پس از آنکه این دولت دچار ضعف شد، دولتها و ایالات متعددی در این سرزمین تأسیس یافت .بنی یعفر در صنعا و جند مستقر شدند و سلیمان بن طرف قسمت عظیمی از سواحل شمالی یمن را فتح کرد و عثر را مقر حکومت خود قرار داد.مدتی پس از سال 292 هجری، علی بن الفضل (از قرمطیان) به زبید حمله کرد و در اواخر ایام بنی زیاد، حکومت منطقه به طایفه ای از ممالیک منتقل شد و بالاخره نجاح، غلام حبشی مرجا ناظر قصر آخرین حاکم بنی زیاد، دولت بنی نجاح را در سال 412 ه (1521 م) در زبید تأسیس کرد و دولت بنی زیاد را برانداخت.

204 هجری قمری محمد بن عبد الله بن زیاد

245 ابراهیم بن محمد

289 زیاد بن ابراهیم

291؟ ابو الجیش اسحاق بن ابراهیم

371 409 عبد الله (یا زیاد یا ابراهیم) بن اسحاق وزراء

371 هجری قمری رشد (رشید)

حدود 373 حسین بن سلامه

402 412 مرجان

407 412 نفیس (سپس بنی نجاح قدرت را در دست گرفتند)

2 بنی یعفر

247 378 هجری قمری

247 یعفر بن عبد الرحمن

259 محمد بن یعفر

279 عبد القادر بن احمد پسر یعفر

279 ابراهیم بن محمد

285 اسعد بن ابراهیم

288 الهادی، از ائمه ی بنی رسی

299 علی بن فضل از قرامطه

303 اسعد (مرتبه ی دوم)

332 354 محمد بن ابراهیم 40

352 387 عبد الله بن قحطان 41

(سپس منقرض شد)

3 بنی نجاح

در زبید

412 554 ه/1021 1159 م

نجاح غلام حبشی مرجان ناظر قصر آخرین فرمانروای بنی زیاد، در سال 412 هجری حکومت را در دست گرفت و تا سال 452 یا 455 هجری که درگذشت به حکومت خود ادامه داد.در این سال، بنی صلیح بر زبید مستولی شدند و تا سال 473 هجری حکم راندند.در سال 473 هجری، پسر نجاح مجددا زبید را تصرف کرده و به حکومت پرداخت.زبید در این ایام بین دو خاندان بنی نجاح و بنی صلیح دست بدست می گشت تا آنکه در سال 482 ه (089 م 1) بنی نجاح کاملا در آنجا مستقر شدند اما دیری نپائید که به علت نفوذ وزرای خود دچار ضعف شدید شدند و در سال 554 ه (1159 م) به اجبار حکومت را به نفع بنی مهدی ترک گفتند.

412 هجری قمری المؤید نجاح

455 (علی الداعی از بنی صلیح)

473 سعید الاحول بن نجاح

482 جیاش بن نجاح

498 الفاتک اول، پسر جیاش

503 منصور بن فاتک

حدود 517 الفاتک دوم، پسر منصور

531 554 الفاتک سوم، پسر محمد بن فاتک

1 نجاح

2 سعید/3 جیاش

4 فاتک اول/ابراهیم (عاص) /عبد الواحد (عاص)

محمد/5 منصور

7 فاتک سوم/6 فاتک دوم

4 بنی صلیح

در صنعاء

429 492 ه/1037 1098 م

علی بن محمد، داعی شیعه و مؤسس دولت شیعی بنی صلیح در سال 429 ه (1037 م) در مسار.شمال غربی صنعاء استقلال خود را اعلام کرد.و در سال 454 ه (1062 م) پس از فوت نجاح، بر زبید مستولی شد و در سال 455 ه (1063 م) صنعاء را نیز فتح کرد و بر تمام یمن مسلط شد و حتی از سال 455 تا 456 هجری بر مکه نیز حکومت کرد.در این وقت ایالات تحت حکومت او از مکه تا حضر موت امتداد داشت.بنی صلیح برای مدتی شهر صنعاء را از کف دادند اما پسر علی بن محمد به نام المکرم در سال 475 هجری مجددا صنعاء را فتح کرد و در سال 479 ه (1086 م) دوباره آنرا از دست دادند و در سال 481 ه (1088 م) برای بار سوم آنرا تصرف کردند.اما دیری نپائید که این شهر مجددا از دستشان بدر رفت! المکرم در سال 480 ه (1087 م) پایتخت خود را از صنعاء به شهر ذو جبله در ناحیه ی مخلاف جعفر منتقل کرد.

آخرین فرمانروای بنی صلیح به نام شمس اللمعالی علی بن منصور سبا در سال 495 هجری (1101 م) با دسیسه ی وزیرش به نام امیر مفضل به قتل رسید.

329 هجری قمری

329 هجری قمری ابو کامل علی بن محمد

473 المکرم احمد

484 492 منصور الحمیری سبا

(سپس همدانیان صنعاء قدرت را در دست گرفتند)

علی الصلیحی

محمد القاضی/المظفر

عبد الله/1 علی الداعی/احمد

2 المکرم/ [3 ] المنصور سبا

شمس المعالی علی

5 بنی همدان در صنعاء

492 569 ه/1098 1173 م

طایفه ی بنی همدان از شاخه های قبائل حاشد هستند که به نزد اعراب یمن از احترام و منزلت خاصی برخوردارند.بنی همدان مناطق مجاور صنعاء و صعده را اشغال کردند و حدود سه ربع قرن یعنی در مدت بین سقوط بنی صلیح و استیلای ایوبیان از طریق حکام خود بر صنعاء حکم راندند .

492 هجری قمری حاتم بن الغشیم

502 عبد الله بن حاتم

504 معن بن حاتم

حدود 510 هشام بن القبیت

حماس بن القبیت

حاتم بن الحماس

545 حاتم بن احمد

556 569 علی الوحید بن حاتم

(سپس ایوبیان بر قلمرو آنها مستولی شدند)

6 بنی مهدی

در زبید

554 569 ه/1159 1173 م

پس از بنی نجاح، بنی مهدی در زبید دولتی تأسیس کردند.مؤسس دولت مزبور شخصی زاهد و عابد به نام علی بن المهدی بود که گروه بسیاری در تهامه به گرد او جمع شدند.او پیروان خود را به پیروی از نبی اکرم (ص) مهاجرین و انصار می نامید.علی بن مهدی در سال 545 ه (1150 م) بر برخی از قلعه های منطقه مستولی شد و سپس متوجه ی تصرف شهرها گردید تا آنکه در سال 554 ه (1159 م) زبید را تصرف کرد و دولت خود را در آنجا بنا نهاد.

جانشینان او، تهامه و برخی از نواحی و قصبات آنرا در دست داشتند تا آنکه ایوبیان بر سراسر یمن مستولی شدند.

554 هجری قمری علی بن المهدی

554 المهدی بن علی

558 569 عبد النبی بن علی

(سپس ایوبیان قدرت را در دست گرفتند)

7 بنی زریع

در عدن

476 569 ه/1083 1173 م

المکرم فرمانروای بنی صلیح، در سال 476 ه (1083 م)، عباس و مسعود پسران کرم، جد بنی زریع را به ولایت عدن منصوب کرد و تا مدتی حکومت مشترک در این منطقه پا بر جای بود تا آنکه سبا بن ابی السعود، در سال 532 ه (1138 م) علی بن ابی الغارات را از حکومت خلع کرد.از این روی در جدول زیر ملاحظه می شود که حکومت بنی مسعود و بنی زریع در دو شعبه ادامه می یابد.

امیران عدن یعنی ابو السعود و ابو الغارات موفق شدند که خود را از حکومت صنعاء جدا کنند اما نتوانستند استقلال خود را دوام بخشند.

دولت بنی زریع، پس از بنی صلیح از مهمترین دولتهای یمن است و تا استیلای ایوبیان بر یمن، در آن منطقه حکم راندند.بنی مسعود/الکرم/بنی زریع

(1) مسعود (476 ه) /1 عباس (476 ه)

(2) ابو الغارات/2 زریع (508 ه)

(3) محمد/ (4) علی/3 ابو السعود

4 سبا

5 علی المرتضی الاعز (533 ه) /6 محمد (534 ه)

7 عمران (548 ه)

محمد (560 569 ه) /ابو السعود/منصور

(این سه تن در دوران یاسر بن بلال وزیر، کودک بودند)

(سپس ایوبیان بر آنان مستولی شدند)

ایوبیان یمن

569 626 ه/1173 1228 م

صلاح الدین ایوبی، برادر خود تورانشاه را در سال 569 هجری به یمن گسیل داشت.فتوحات تورانشاه در یمن، از جمله عظیم ترین حوادث تاریخ سرزمینهای عرب در قرون وسطی است.تورانشاه پایه های دولت ایوبیان را در یمن بنیاد کرد و دولتهای بنی همدان را در صنعا و بنی مهدی را در زبید و بنی زریع را در عدن منقرض نمود.

در سال 574 ه (1178 م)، تورانشاه به دمشق بازگشت و صلاح الدین حکومت بعلبک و سپس اسکندریه را به دست او داد.اما تورانشاه حکومت یمن را نیز برای خود محفوظ نگاه داشت و بواسطه ی والیانی که خود منصوب می کرد در آن منطقه نیز سیادت داشت.

با مرگ تورانشاه در اسکندریه، اختلاف شدیدی بین نمایندگان و والیان او در یمن درگرفت و صلاح الدین برادر دیگر خود به نام طغتکین را به آن صوب روانه کرد.

ایوبیان یمن نیز به پیروی از خاندان خود در مصر و سوریه و جزیره سیاست توسعه طلبی در پیش گرفتند و حکومت خود را گسترش دادند.این خاندان از سال 569 تا 626 هجری یعنی حدود نیم قرن بر یمن حکومت کردند تا آنکه بنی رسول مسند آنانرا به اشغال خود درآوردند.فهرست زیر، جدول اسامی امرای ایوبی یمن است که سابقا نیز آنرا ذکر کرده بودیم.

569 هجری قمری المعظم شمس الدین تورانشاه.

577 سیف الاسلام، طغتکین احمد .42

593 معز الدین اسماعیل

598 الناصر ایوب

611 المظفر سلیمان

612 626 مسعود صلاح الدین یوسف

(سپس بنی رسول بر آنها مستولی شدند)

8 بنی رسول در یمن

626 858 ه/1229 1454 م

در سال 569 هجری، با فتح یمن توسط تورانشاه مؤسس دولت ایوبیان یمن، مردی بنام محمد بن هارون همراه با پسر و نوادگانش در رکاب تورانشاه وارد این منطقه شد.محمد بن هارون به جهت آنکه توسط خلیفه عباسی بدفعات برای اجرای برخی کارهای مهم به مصر و سوریه روانه شده بود، به «رسول» ملقب گردیده و این عنوان در خاندان او باقی ماند.گمان می رود این خاندان به خانواده ی جبلة بن الایهم، و بواسطه ی آنها به ملوک سبا منسوب باشند.برخی از مورخین نیز معتقدند که آنها از قبیله غسان منشعب شده اند.اما چون جد آنها به رستم موسوم بوده است، باید ایرانی الاصل باشند.

شمس الدین علی بن محمد بن هارون که مردی عاقل و متقی بود، به دستور ملک مسعود، آخرین فرمانروای ایوبیان (قبل از وفات مسعود) به حکومت مکه منصوب شد و پسرانش هر کدام در مناطق مختلف به ولایت رسیدند.با مرگ مسعود در سال 626 ه (1229 م)، منصور نور الدین عمر بن علی ادعای استقلال کرد و دولت بنی رسول را که در یمن و حضر موت و مکه به جای ایوبیان بر مسند حکومت نشستند تأسیس کرد .43

منابع تاریخی در مورد آخرین سلاطین بنی رسول اختلافات بسیاری دارند.

در سال 855 ه (1451 م) بنی طاهر در یمن دولت خود را تأسیس کردند و چون مسعود در سال 858 هجری دریافت که نمی تواند بعلت هجوم بنی طاهر به حکومت ادامه دهد، به مکه رفت و گوشه نشینی اختیار کرد.به این ترتیب، دولت بنی طاهر به فرمانروائی دست یافت.اما مجبور شد با دشمنانی که از همین خاندان برخاسته بودند به ستیز پردازد.