غزنویان در افغانستان و پنجاب

غزنویان در بین سالهای ۳۵۱ تا ۵۷۹ بر این منطقه حکومت کردند و ما بدانجهت که بحث مفصل آنرا در عنوان ایران مطرح کردیم از تکرار بحث صرف نظر می کنیم و علاقه مندان را بدانجا حوالت می دهیم اما بعنوان درآمد ابحاث آینده، جا دارد نظری و لو اجمالی به هند بیفکنیم و آنگاه مباحث بعدی را پی بگیریم.

کتاب: ص 173

نویسنده: رسول جعفریان

غزنویان در بین سالهای 351 تا 579 بر این منطقه حکومت کردند و ما بدانجهت که بحث مفصل آنرا در عنوان ایران مطرح کردیم از تکرار بحث صرف نظر می کنیم و علاقه مندان را بدانجا حوالت می دهیم اما بعنوان درآمد ابحاث آینده، جا دارد نظری و لو اجمالی به هند بیفکنیم و آنگاه مباحث بعدی را پی بگیریم.

هند یکی از قدیمی ترین مراکز تمدن جهان است.این سرزمین وسیع و پرجمعیت از قرن اول هجری همسایه جهان اسلام شد، اما نفوذ اسلام در آن آرام آرام و با گذشت چندین قرن صورت گرفت .در اوایل قرون دهم هجری نفوذ مسلمانان در این سرزمین به حداکثر رسید.این امر با تأسیس دولت گورکانی تحقق یافت.دولت گورکانی وحدت سیاسی هند را تحقق بخشید و در همان حال اعتلای اقتصادی و فرهنگی آن را ممکن ساخت.به همین جهت در عین حال که از جمله دولتهای بزرگ تاریخ اسلام به حساب می آید، در تاریخ هند و تمدن آن سرزمین نیز جایگاه خاصی دارد.اوج قدرت دولت گورکانی همزمان با اقتدار دولتهای صفوی و عثمانی و نیز شروع تلاشهای استعماری اروپاییان بود.هند هدف اصلی تمامی استعمارگران بود و سرانجام پس از چند قرن اقدامات همه جانبه، آن را در کام خود کشیدند.اسارت هند در چنگال استعمار نه تنها برای آن کشور، بلکه برای تمامی کشورهای اسلامی و حتی مشرق زمین اثرات بسیار زیانباری داشت؛ زیرا هند در اقتصاد جهان اسلام و مشرق زمین از اهمیت خاصی برخوردار بود.به علاوه برای حفظ مستعمره هند و بهره مندی از اقتصاد آن از سوی استعمارگران در دیگر کشورهای آسیایی مداخلاتی صورت گرفت که در نهایت آنها را به صورت مستعمره یا شبه مستعمره در آورد.مثلا در دوره قاجار دولتهای فرانسه و روسیه، سعی می کردند از طریق ایران به هند دست یابند، در نتیجه کشور ما در این دوره عرصه تکاپوهای آنان شد.

میراث غزنویان

مسلمانان در قرن اول هجری به مرزهای هند رسیدند، اما طولی نکشید که به جای جنگ و فتح، طریق داد و ستد را با ساکنان هند در پیش گرفتند.تا قرن چهارم هجری نفوذ اسلام در این سرزمین بیشتر از همین طریق بود، تا آنکه در این قرن کشور گشای معروف غزنوی یعنی سلطان محمود، دروازه های هندوستان را بر روی مسلمانان گشود.او در فاصله سالهای 391 تا 417 ه. ⁽¹⁾ نواحی شمال غربی هندوستان را فتح کرد.در آن زمان، هندوستان میان فرمانروایان محلی تقسیم شده بود که با یکدیگر وحدتی نداشتند و فاقد مرکزیت سیاسی واحدی بودند.در قلمرو این شاهان کوچک که راجپوت (راجه) نامیده می شدند، تجارت پر رونقی جریان داشت به طوری که هند را سرزمین ثروتهای افسانه ای ساخته بود.دولت غزنویان با تصرف همین ثروت، آوازه ای بلند یافت و آن هنگام که در سراشیب ضعف و زوال قرار گرفت، خاستگاه اولیه خود یعنی نواحی کوهستانی افغانستان را واگذاشت و روزهای آخر عمر خویش را در هندوستان گذراند.

انتقال بقایای دولت غزنوی به هند، افغانستان را در تصرف غوریان (از کوه نشینان آن سرزمین) قرار داد.غوریان در قرن ششم هجری فتوحات غزنویان در هند را ادامه دادند.آنان با منقرض ساختن دولت غزنوی، قدم به هند گذاشتند.محمد غوری از معروفترین پادشاهان این سلسله، سراسر شمال هند را تصرف کرد.در حقیقت غوریان کار ناتمام غزنویان را به انجام رساندند.درحالی که قلمرو غوریان از خراسان تا بنگال گسترده شده بود، به دلیل خطراتی که از جانب قراختاییان و خوارزمشاهیان در خراسان و ماوراء النهر تهدیدشان می کرد، توجه خود را از هند باز گرفتند؛ بنابراین برای اداره متصرفات وسیع شمال هند، غلامان ترک خود را به حکمرانی آن نواحی گماردند.

غلامان ترک برای اداره شمال هند، در شهر دهلی سکونت گزیدند.در آغاز قرن هفتم هجری، با ضعیف شدن دولت غوریان، این غلامان خود را مستقل اعلام کردند.از آن جا که این حکومت مستقل در شهر دهلی مستقر بود، به سلاطین دهلی موسوم شده است.سلاطین دهلی بیش از سه قرن بر شمال هند حکومت کردند که خود شامل چندین سلسله مانند غلامان ترک (ممالیک)، خلجیه، تقلقیه بودند.سلاطین دهلی در طول فرمانروایی خود، به جنگ با هندوها و تصرف سرزمین هندوستان ادامه دادند.آنان بیشتر در نواحی مرکزی هند به فتوحات مشغول بودند.حتی هجوم ویرانگرانه تیمور لنگ در آغاز قرن نهم هجری، وقفه ای اساسی در فتوحات مداوم آنان به وجود نیاورد .فتوحات سلاطین دهلی، از یک سو موجب گسترش قلمرو مسلمانان و از سوی دیگر موجب تجزیه دولت آنان می گردید؛ به طوری که در بسیاری از نواحی تصرف شده، سلسله های جدیدی تأسیس می شد .تعداد این دولت ها بسیار است و از مهمترین آنها ملوک بنگال، ملوک بهمنی و فرمانروایان گجرات بودند.این دولتهای مسلمان که به جای دولتهای راجپوت می نشستند دارای رونق اقتصادی خوبی بودند و با یکدیگر و نیز با دیگر نقاط جهان اسلام دادوستد می کردند.چون تجارت زمینی و دریایی آنان بیشتر با ایران بود، در نتیجه فرهنگ و زبان فارسی در هند گسترشی فراوان یافت و تعدادی از شاعران و نویسندگان فارسی زبان به هندوستان مسافرت کردند.

در اواخر قرن نهم هجری، سرزمین هندوستان میان تعداد زیادی از دولتهای هندو و مسلمان تقسیم شده بود.صلح و صفایی هم میان آنان وجود نداشت.دولتهای مسلمان شامل فرمانروایان ترک و هندی و افغانی و....بودند.در چنین احوالی بابر گورکانی قدم به سرزمین هند گذاشت .و ما در آینده پیرامون این دولت بحث خواهیم کرد.