رویارویی در روز رستاخیز؛ بوئینگ ئی-۴ نایت واچ در برابر ایلیوشین ایل-۸۰ مکسدوم(+عکس)

عصر ایران؛ مجله تصویری سلاح - آمریکا و روسیه هر دو دارای هواپیماهای نظامی فرماندهی و کنترل راهبردی به نام هواپیماهای «روز رستاخیز» (Doomsday) هستند که برای استفاده در مواقع اضطراری (مانند حمله هسته ای) طراحی شده اند.

 آمریکا دارای چهار هواپیمای بوئینگ ئی-4 نایت واچ (Boeing E-4 Nightwatch) است، در حالی که روسیه سه هواپیمای ایلیوشین ایل-80 مکسدوم (Ilyushin Il-80 Maxdome) بر اساس هواپیمای مسافربری ایلیوشین ایل-86 دارد. این هواپیماها برای استفاده به عنوان مرکز فرماندهی هوابرد برای مقامات عالی رتبه دولتی (مانند روسای جمهور مربوطه) در صورت وقوع جنگ هسته ای در نظر گرفته شده اند.

بوئینگ ئی-4 نایت واچ

نیروی هوایی آمریکا اولین هواپیماهای ئی-4ای (E-4A) روز رستاخیز خود را در سال 1974 بر اساس جامبو جت بوئینگ 747-200بی معرفی کرد. سپس این هواپیماها به ئی-4بی توسعه یافتند. اولین ئی-4بی در سال 1980 تحویل داده شد و بقیه هواپیماها تا سال 1985 تبدیل شدند. آنها قادر به سوخت گیری هوایی هستند و اطمینان می دهند که آمریکا حتی در صورت از بین رفتن مراکز فرماندهی و کنترل زمینی، همچنان می تواند به نیروهای خود دستور دهد.

ئی-4بی نایت واچ به عنوان مرکز ملی عملیات هوابرد عمل می کند و جزء کلیدی سیستم فرماندهی نظامی ملی برای رئیس جمهور، وزیر دفاع و روسای ستاد مشترک ارتش آمریکا است.

 در صورت بروز فوریت ملی یا نابودی مراکز فرماندهی و کنترل زمینی، این هواپیما یک مرکز فرماندهی، کنترل و ارتباطات با قابلیت بقای بالا برای هدایت نیروهای آمریکا، اجرای دستورات اضطراری جنگ و هماهنگی اقدامات توسط مقامات مدنی فراهم می کند.

هواپیماهای ئی-4بی دارای بیشینه ظرفیت 111 نفر، شامل تیم عملیات مشترک، خدمه پرواز نیروی هوایی، تیم ارتباطات، تعمیر و نگهداری و امنیت، و افراد منتخب هستند. شش بخش عملکردی ئی-4بی نایت واچ عبارتند از:

منطقه کاری فرماندهی

اتاق کنفرانس

اتاق جلسات توجیهی

منطقه کاری تیم عملیات

منطقه ارتباطات

منطقه استراحت

نیروی هوایی آمریکا ناوگانی از چهار فروند ئی-4بی را حفظ می کند تا اطمینان حاصل شود که حداقل یکی از آنها 24 ساعته و 7 روز هفته در حالت آماده باش است. آنها توسط گروه فرماندهی و کنترل 595ام در پایگاه نیروی هوایی آفوت (Offult) در نبراسکا اداره می شوند. هنگامی که ئی-4بی نایت واچ در حال فعالیت است، با عنوان «مرکز عملیات هوابرد ملی» (ان ای او سی) مشخص می شود.

بوئینگ ئی-4بی نایت واچ

عملکرد اصلی: مرکز عملیات هوابرد

بر اساس: بوئینگ 747-200بی

استقامت: 12 ساعت (بدون سوخت گیری)

خدمه: تا 111 نفر

ایلیوشین ایل-80 مکسدوم روسیه

اتحاد جماهیر شوروی به عنوان یکی از دو ابرقدرت آن زمان، نمی خواست عقب بماند و از این رو برای توسعه همتای خود تلاش کرد. اتحاد جماهیر شوروی جت مسافربری پهن پیکر برد کوتاه تا متوسط برد ایلیوشین ایل-86 را به عنوان پایه هواپیمای روز رستاخیز خود انتخاب کرد. ایل-86 اولین هواپیمای غیرنظامی پهن پیکر اتحاد جماهیر شوروی بود و در سال 1980 وارد خدمت شرکت هواپیمایی آئروفلوت شد.

نوع ایل-80 مکسدوم بر اساس ایل-86 برای اولین بار در سال 1987 پرواز کرد. با این حال، به نظر می رسد اتحاد جماهیر شوروی نتوانست آن ها را پیش از فروپاشی خود به خدمت بگیرد. این هواپیماها برای اولین بار در سال 1992 پس از فروپاشی اتحاد جماهیر شوروی در خدمت روسیه مشاهده شدند. آن ها توسط لشکر هوانوردی اهداف ویژه هشتم نیروی هوایی روسیه در پایگاه هوایی چکالوفسکی در نزدیکی مسکو اداره می شوند.

این هواپیماها فاقد پنجره های خارجی (به جز کابین خلبان) هستند و برای محافظت در برابر پالس های الکترومغناطیسی هسته ای طراحی شده اند. به گفته وبسایت «وار زون»:

"در صورت وقوع یک جنگ تمام عیار، ایل-80 برای انتقال رئیس جمهور روسیه که در زمان صلح برای حمل و نقل هوایی خود به یک سازمان غیرنظامی به نام روسیا (Rossiya) متکی است، به کار گرفته می شود. برخلاف هواپیماهای ریاست جمهوری در ناوگان روسیا، که اساساً نسخه های وی آی پی هواپیماهای مسافربری استاندارد هستند، ایل-80 به طور جامع تری در برابر اثرات انفجار هسته ای محافظت می شود و بخشی کاملاً یکپارچه از سیستم فرماندهی نیروهای هسته ای روسیه است."

رئیس جمهور روسیه از این هواپیماها می تواند دستور پرتاب موشک های بالستیک قاره پیما و دیگر تصمیمات حیاتی جنگی را صادر کند. در قلب مجموعه ماموریت این هواپیما، سیستم Zveno-S قرار دارد. این سیستم آنتن های ارتباطی و ماهواره ای پیشرفته ای را فراهم می کند (که در برآمدگی بزرگ قابل مشاهده در قسمت جلو بدنه قرار دارند).

این هواپیماها همچنین شامل آنتن Fregat هستند. این یک سیستم فرکانس بسیار پایین (وی ال اف) برای ارتباط با زیردریایی های موشک بالستیک روسیه است. این سیستم ها به روشی مشابه با ناوگان ئی-6بی مرکوری نیروی دریایی آمریکا، پست فرماندهی هوایی و رله های ارتباطی مبتنی بر بوئینگ 707-300، عمل می کنند. به طور جداگانه، نیروی دریایی آمریکا اخیراً ئی-130جی تاکامو (مبتنی بر سوپر هرکولس) را به عنوان جایگزین هواپیماهای ئی-6بی مرکوری خود انتخاب کرده است.

وضعیت هواپیماهای ایل-80 و ایل-82 روسیه

همانند آمریکا، چهار فروند ایل-80 تکمیل و تحویل داده شد. با این حال، به نظر می رسد فقط سه فروند در خدمت باقی مانده اند و وب سایت فلایت گلوبال در گزارش سال 2025 خود سه فروند را در فهرست موجودی نیروی هوایی روسیه ذکر کرده است. این سه فروند ظاهراً در حال خدمت با شماره های آر ای-86147، آر ای-86148 و آر ای-86149 ثبت شده اند. اولین ایل-80 تحویل داده شده با شماره آر ای-86146 ثبت شده و بدون موتور عکس برداری شده است. روسیه در سال 2019 ارتقاء ایل-80 و ایل-82 خود را اعلام کرد، اگرچه مشخص نیست که آیا این ارتقاءها تکمیل شده اند یا خیر.

اطلاعات کمی از قابلیت ها و آمادگی هواپیماهای ایل-80 روسیه در دست است. در سال 2022، وزارت دفاع روسیه اعلام کرد که رژه سالانه روز پیروزی نهم مه مسکو شامل پرواز مکسدوم ها خواهد بود. این اولین پرواز آنها از سال 2010 بود. با این حال، پرواز (همراه با دیگر هواپیماهای برنامه ریزی شده) بعداً لغو شد و آنها ظاهر نشدند.

در سال 2020، خبرگزاری دولتی روسیه ریا نووستی گزارش داد که افراد ناشناس دریچه بار یک هواپیمای روز رستاخیز را باز کرده و تجهیزات رادیویی را از یک ایلیوشین ایل-80 در حین تعمیر و نگهداری به سرقت برده اند. تجهیزات مفقود شده به عنوان 39 ایستگاه رادیویی و 5 برد الکترونیکی توصیف شد. بعداً گزارش شد که سارق دستگیر شده است.

ایل-82 مرموز روسیه

در سال 2019، روسیه همچنین برنامه هایی را برای ارتقاء ناوگان پست های فرماندهی هوابرد ایل-82 خود اعلام کرد. این هواپیماها بر اساس هواپیمای ترابری راهبردی ایل-76 ساخته شده اند و نباید با هواپیماهای ای-50یو آواکس که آنها نیز بر اساس ایل-76 ساخته شده اند، اشتباه گرفته شوند. بر اساس گزارش فلایت گلوبال، روسیه ممکن است یک ایل-82 در خدمت داشته باشد (به عنوان Il-76 Recce فهرست شده است). این احتمال وجود دارد که روسیه دو فروند از این هواپیماها را در انبار خود داشته باشد.

اطلاعات حتی کمتری از پست(های) فرماندهی هوابرد ایل-82 نسبت به ایل-80 مکسدوم در دست است. این هواپیماها پاسخ شوروی به هواپیمای ئی-6بی مرکوری آمریکا هستند که برای ارتباط با زیردریایی های هسته ای بالستیک نیروی دریایی طراحی شده اند.

هواپیماهای ایل-82 با برآمدگی بزرگ در جلوی بدنه به راحتی از ترابری های ایل-76 قابل تشخیص هستند. آنها همچنین فاقد دیسک نمادین نصب شده در هواپیماهای ای-50یو هستند.

جایگزینی نایت واچ آمریکا

هواپیماهای ئی-4بی نیروی هوایی آمریکا در حال پیر شدن هستند و این نیرو قراردادی 13 میلیارد دلاری را با شرکت سیرا نوادا برای جایگزینی آنها امضا کرده است. این برنامه جایگزینی به نام «مرکز عملیات هوابرد قابل بقا» (the Survivable Airborne Operations Center) شناخته می شود.

هم شرکت سیرا نوادا و هم شرکت بوئینگ پیشنهادهایی برای این قرارداد ارائه کردند. با این حال، بوئینگ پس از اصرار نیروی هوایی بر قرارداد قیمت ثابت، انصراف داد. بوئینگ میلیاردها دلار ضرر در قراردادهای قیمت ثابت خود برای توسعه کپسول فضایی استارلاینر و جایگزینی هواپیمای ریاست جمهوری ایر فورس وان متحمل شده است. این شرکت تمایلی نداشت میلیاردها دلار دیگر را در یک قرارداد قیمت ثابت دیگر به خطر بیندازد.

شرکت سیرا نوادا ناوگان فعلی هواپیماهای ئی-4بی نایت واچ را که در سال 1974 وارد خدمت شدند، مدرن و جایگزین خواهد کرد. این هواپیمای بسیار تخصصی به عنوان مرکز فرماندهی هوابرد برای رئیس جمهور، وزیر دفاع و روسای ستاد مشترک ارتش عمل می کند تا از تداوم فرماندهی، کنترل و ارتباطات حیاتی در مواقع اضطراری ملی اطمینان حاصل شود.

بدون بوئینگ، این قرارداد به شرکت سیرا نوادا رسید و یکی از بزرگترین قراردادهای مدرن سازی هواپیما بود که به شرکتی غیر از سازنده تجهیزات اصلی اعطا شد. بوئینگ 747-8آی به عنوان پایه نسل جدید هواپیماهای روز رستاخیز نیروی هوایی آمریکا انتخاب شد. با این حال، از آنجایی که آخرین بوئینگ 747 در ژانویه 2023 تحویل داده شد، این هواپیماها اکنون دیگر تولید نمی شوند. شرکت سیرا نوادا که قادر به تهیه هواپیماهای بوئینگ 747-8 جدید نبود، پنج بوئینگ 747-8آی دست دوم را از هواپیمایی کره برای تبدیل خریداری کرد.

کار تبدیل هنوز در مراحل اولیه خود قرار دارد. در اکتبر 2024، شرکت سیرا نوادا با افتتاح یک آشیانه دوم و آغاز ساخت دو آشیانه دیگر برای پشتیبانی از این برنامه، نقطه عطفی را رقم زد. سپس دومین بوئینگ 747-8آی را تحویل گرفت. از دیگر پیمانکاران قابل توجه درگیر در این پروژه می توان به کالینز، جنرال الکتریک، گرین پوینت تکنولوژییز، اسکانک ورکس لاکهید مارتین، ان آی ای آر و رولزرویس اشاره کرد.

به گفته شرکت سیرا نوادا، انتظار می رود قرارداد مرکز عملیات هوابرد قابل بقا تا ژوئیه 2036 ادامه یابد و اطمینان حاصل شود که آمریکا قابلیت فرماندهی و کنترل هوابرد اضطراری خود را تا قرن آینده حفظ می کند.