دوره اول
نخستین دوره از حوزه علمیه کربلا به عصر ائمه شیعه می رسد که در آن برخی از راویان حدیث به تربیت شاگرد اقدام کرده اند این دوره تا عصر غیبت کبری ادامه دارد.
«عبد الله بن جعفر حمیری » از شاگردان و اصحاب امام هادی(ع) و امام حسن عسکری(ع) و از نخستین کسانی است که در حوزه علمیه کربلا به تربیت شاگرد همت گمارده است.
دوره دوم
این دوره پس از غیبت کبری آغاز گردید و تا قرن یازدهم هجری امتداد یافت.
دانشمند عالیقدر رجالی «ابوالعباس احمد بن علی بن احمد بن عباس نجاشی » از شاگردان شیخ مفید و اساتید سید مرتضی و شیخ طوسی از بزرگان علمای بغداد است که در شهرهایی چون نجف، کوفه، سامرا، و بصره و کربلا به آموزش فقه، حدیث، رجال، تاریخ و ادب پرداخته است. کتاب رجال او از مشهورترین کتب رجالی شیعه است.
برخی از دانشمندان حوزه علمیه کربلا
«عماد الدین ابن حمزه طوسی » که از بزرگان فقه شیعه در قرن ششم هجری است در این شهر به خاک سپرده شده و به احتمالی در کربلا حوزه درس داشته است.
«سید فخار موسوی » از فقهای نامدار شیعه در قرن هفتم هجری است
«رضی الدین علی بن طاووس » از دیگر دانشمندان شیعی است که روزگاری را در حوزه عملیه کربلا سپری کرده است.
«شهید اول شمس الدین محمد بن مکی »
«ابن فهد حلی »
دوره سوم
این دوره پربرکت ترین دوره از ادوار حوزه علمیه کربلا و در عین حال جنجالی ترین آنهاست در دو دوره قبل فقها و محدثین در کنار هم در کمال آرامش به فعالیت مشغول بودند و هر یک از دو مکتب شیعی به نیازهای جامعه پاسخ می گفتند.
در دو قرن یازدهم و دوازدهم عللی دست به دست هم داد تا مکتب اخباری رواج یابد و مکتب اصولی را تحت الشعاع قرار دهد از جمله: 1 - روی کار آمدن دولت شیعی صفوی 2 - جو علمی حاکم بر حرمین شریفین
دولت شیعی صفوی برای حفظ استقلال کشور خود می بایست تدابیری می اندیشید تا وحدت ملی را حفظ نماید و شور و حماسه عقیدتی بهترین عامل وحدت بود و یگانگی هدف را تامین می کرد لذا دعوت از فقهای شیعه برای هدایت جامعه نخستین طرحی بود که شاهان صفوی در پیش گرفتند و پس از چندی این منصب را به محدثین و اخباریان دادند.
در جایگرینی محدثین عواملی دخالت داشتند که از عمده آنها جو علمی حاکم بر حرمین شریفین را باید نام برد.
اشاعره و اهل حدیث بر حوزه های علمی حرمین در حجاز مسلط شده بودند و ظواهر کتاب و سنت و اصول مذهب مالک و ابن حنبل اساس فقه و فتوا بود عقیده ظاهریان یعنی حجیت ظاهر آیات و احادیث و مخالفت با اجتهاد و رای و قیاس که ابوسلیمان داوود اصفهانی (متوفی 270 ق.) و پسرش محمد بن داوود (متوفی 297 ق.) در بغداد بنیان نهاده بعضی از علمای مصر و اندلس چون ابن تیمیه و این حزم آن را استوار نموده بودند در حجاز رواج داشت و بیشتر محدثین آن خطه به این رویه عقیده داشتند شیخ محمد بن عبد الوهاب نجوی (1115 - 1206 ق.) و شاه ولی الله احمد بن عبد الرحیم فاروقی دهلوی (1110 - 1176ق.) تحت تاثیر همان جو علمی قرار گرفتند که اولی مکتب و فرقه وهابی را در نجد و دومی مکتب اهل حدیث را در هند بنیان نهاد.
«میرزا محمد استرآبادی » و شاگردش «میرزا محمد امین استرآبادی » نیز به احتمال قوی تحت تاثیر محیط حرمین بودند که طریقت اخباری را پایه گذاری کردند و به ترویج آن در بلاد شیعه پرداختند پس از چندی این مکتب در عراق و سواحل خلیج فارس و ایران توسعه یافت ایامی که مکتب اخباری به وجود آمد و رشد کرد نیاز به وحدت ملی نیز از جانب صفویان بیش ار پیش احساس گردید و این وحدت دلخواه صفویه با مکتب اجتهاد سازگار نبود چرا که در مکتب اجتهاد فقها در غیبت امام عصر(عج) منصب رهبری جامعه را برعهده داشتند ولی با اندیشه اخباری در عین حال شور و حماسه مذهبی برانگیخته می شد ولی رهبری همچنان در دست شاهان باقی می ماند چون اخباریان خود و همه را مقلد امامان معصوم(ع) می دانستند ناگفته پیداست که مسایل جدید و رهبری جامعه در این طرز تفکر ندیده گرفته شده بود و شاهان صفوی این منصب را اشغال می کردند.
در این عصر جنگ خوارج در بحرین رخ داد و مهاجرت علمای بحرینی به ایران و عتابات مکتب اخباری را در ایران و عراق رواج داد و با روی کار آمدن اخباریان در دولت صفوی پایه های این مکتب قوت گرفت حضور سید ابو علی ماجد بحرانی(متوفی 1028 ق.)در شیراز و اشغال منصب شیخ الاسلامی نمونه ای از روی کار آمدن اخباریان در دولت صفوی است.
«شیخ یوسف بحرانی » (1107 -1186 ق.)
آقا محمد باقر اصفهانی، معروف به «وحید بهبهانی » (1117 - 1205 ق.)ملا محمد شریف فرزند حسنعلی آملی مازندرانی
سید محمد مجاهد از علمای حوزه علمیه کربلا در این دوره اند
دوره چهارم
این دوره از قرن سیزدهم هجری شروع می شود و تا عصر حاضر ادامه دارد به نظر می رسد این دوره از حوزه علمیه کربلا با هجرت میرزا محمد تقی شیرازی (مجدد دوم) شروع شده باشد زمانی که میرزای دوم پس ازمیرزای بزرگ به رجعیت شیعیان رسید به کربلا رفت و در این حوزه بود که فتوای مشهور خود را علیه استعمار انگلیس صادرکرد.
استعمار انگلیس ملت عراق را مجبور کرده بود تا نماینده دولت بریتانیا «سرپرستی کاکس » را به عنوان رئیس حکومت عراق بپذیرد و همه جا در همه موارد از اوامر او اطاعت کنند مردم با استفتایی نظر مرجع تقلید و رهبر شیعیان را جویا شدند و میرزای شیرازی دوم با توجه به نقشه های شوم انگلیس فتوای زیر را صادر کرد: «ان المسلم لا یجوز له ان یختار غیر المسلم حاکما»
مدارس علمیه کربلا
در برشماری مدارس علمیه کربلا به موارد زیر بر می خوریم: 1 - مدرسه سردار حسن خان 2 - مدرسه صدر اعظم نوری 3 - مدرسه زینبیه 4 - مدرسه هندیه 5 - مدرسه باد کوبه - ترک 6 - مدرسه میرزا کریم شیرازی 7 - مدرسه البقعة 8 - مدرسه سلیمیه 9 - مدرسه مهدیة 10 - مدرسه هندیه صغری 11 - مدرسه ابن فهد حلی 12 - مدرسه مجاهد 13 - مدرسه شریف العلماء 14 - مدرسه بروجردی 15 - مدرسه امام باقر(ع) 16 - مدرسه حسنیه 17 - مدرسه خطیب 18 - مدرسه امام صادق(ع) 19 - مدرسه اکبریة
بعضی از بزرگان حوزه علمیه کربلا
از آیات عظام و مراجع تقلیدی که در دوره های اخیر در این حوزه سکنی گزیده بودند می توان به افراد زیر اشاره کرد: 1 - آیة الله العظمی سید حسین قمی 2 - آیة الله العظمی سید میرزا مهدی شیرازی 3 - آیة الله العظمی سید علی بهبهانی 4 - آیة الله شیخ محمد خطیب 5 - آیة الله سید عبد الحسین حجت 6 - آیة الله شیخ محمد رضا اصفهانی 7 - آیة الله سید حسن قمی 8 - آیة الله شیخ محمد علی سیبویه 9 - آیة الله العظمی میرزا هادی خراسانی 10 - آیة الله العظمی سید محمد هادی میلانی
مدرسین حوزه علمیه کربلا در دوره اخیر عبارت بودند از: 1 - آیة الله سید اسد الله اصفهانی 2 - آیة الله سید کاظم مدرس 3 - آیة الله شیخ محمد شاهرودی 4 - آیة الله شیخ مهدی قمی 5 - آیة الله شیخ مرتضی آشتیانی 6 - آیة الله سید محسن جلالی 7 - آیة الله سید نور الدین میلانی 8 - آیة الله سید محمد صدر 9 - آیة الله سید زین العابدین کاشانی 10 - حجة الاسلام و المسلمین شیخ جعفر رشتی 11 - حجة الاسلام و المسلمین سید عبد الله خویی 12 - حجة الاسلام و المسلمین شیخ یحیی زرندی 13 - حجة الاسلام و المسلمین سید محمد حسن جناب 14 - حجة الاسلام و المسلمین شیخ ابراهیم پاکستانی 15 - حجة الاسلام و المسلمین شیخ عبد الرحیم قمی 16 - حجة الاسلام و المسلمین شیخ علی اکبر سیبویه 17 - حجة الاسلام و المسلمین شیخ عبد الحسن بیضایی 18 - حجة الاسلام و المسلمین شیخ موسی کلهر
این حوزه به سبب وجود دانشمندان شیعی و متفکران اسلامی توانسته است کتابها و دایرة المعارفهای شیعی در علوم مختلف اسلامی را نگاشته و به جهان علم تقدیم دارد برخی از آنها عبارتند از: 1 - «المعصومین(ع) من المهد الی اللحد» اثر حجة الاسلام و المسلمین سید کاظم قزوینی 2 - «موسوعة الکلمة » اثر شهید سید حسن شیرازی 3 - «دائرة المعارف » اثر حجة الاسلام و المسلمین شیخ محمد حسین اعلمی 4 - «موسوعة الامامة الکبری »اثر آیة الله سید حسن قزوینی 5 - «موسوعة تفسیر القرآن الحکیم » اثر حجة الاسلام و المسلمین سید محمد تقی مدرسی 6 - «موسوعة الرجال » اثر سید عباس کاشانی
