حوزه علمیه تهران

دوره اول

سابقه حوزه علمیه تهران به عصر صفوی برمی گردد چه قبل از آن روستایی بیش نبوده است و با یورش مغول به شهر ری مردم در روستاهای اطراف از جمله تهران سکنی گزیدند و همین امر باعث رونق تهران و موجب پیدایش مدارس دینی در این دیار شد برخی گویند تهران از زمان شاه طهماسب مورد توجه قرار گرفت وی در سال 961 فرمان داد تا بارویی گرد این شهر بسازند و به عدد سوره های قرآن کریم صد و چهارده برج برای بارو در نظر گرفته شود.

مدرسه ها:

1 - امامزاده زید 2 - حکیم هاشم 3 - خانم - خواهر شاه طهماسب 4 - پامنار

از جمله مدارسی هستند که در عهد صفوی در تهران تاسیس و به فعالیت مشغول شدند.

دوره دوم

از حوزه تهران در عهد قاجار واقع شده که برخی از رجال سیاسی و شخصیتهای اجتماعی به تاسیس مدارس در این شهر همت گماشتند.

از جمله موضوعاتی که در این دوره به چشم می خورد خود باختگی رجال سیاسی در قبال فرهنگ غرب است که ریشه های آن در ضعف بنیه دینی رژیمهای سیاسی و رجال حکومتی است. فقر اقتصادی نیز به عنوان عامل دیگر باعث شیوع فرهنگ مهاجم است که با دادن امتیازات و قراردادهای و تاسیس مدارس خارجی فرهنگ غرب در ایران اسلامی شیوع می یابد.

حوزه فلسفی تهران

با ورود اندیشه های غربی در زمینه تجدد و دین زدایی از طریق اساتیدی که در ایران تدریس می کردند و یا از طریق اعزام دانشجو به خارج و ترجمه برخی متون خاصی که دین را مورد حمله قرار داده بود فیلسوفان و متفکران اسلامی را بر آن داشت تا به مقابله با تهاجم فرهنگی غرب برخیزند و از آنجا که این سخنان در تهران به عنوان پایتخت شایع بود و از آنجا به شهرهای دیگر انتقال می یافت اندیشه مندان اسلامی با تقویت حوزه فلسفی تهران به مقابله با ترفندهای دین زدایان غرب پذیر برخاستند.

به تقاضای محمد حسین خان مروی حکیم نوری،«ملا عبد الله زنوزی » را برای تدریس فلسفه به تهران فرستاد و از این زمان مرکزیت حوزه فلسفی از اصفهان به تهران انتقال یافت.

«آقا محمد رضا حکیم قمشه ای » نیز که از اعاظم حکما و اساطین عرفان محسوب می شد ده سال آخر عمر شریفش را با تدریس در مدرسه صدر به پایان رساند.

«میرزا ابوالحسن جلوه » از دیگر فلاسفه و مدرسین فلسفه در تهران است که سالهای متمادی به تدریس حکمت اشتغال داشت.

پس از سه مدرس نامدار حکیم قمشه ای، آقا علی مدرس و جلوه شاگردان ایشان حوزه فلسفی تهران را دایر نگاه داشتند که می توان به موارد زیر اشاره کرد: - میرزا هاشم اشکوری رشتی - میرزا حسن کرمانشاهی - میرزا شهاب الدین نیریزی شیرازی - میرزا علی اکبر حکمی یزدی قمی - حاج شیخ عبد النبی نوری - ملا محمد هیدجی زنجانی

«میرزا علی اکبر حکمی یزدی قمی » پس از ورود مجتهد بزرگ حضرت آیة الله العظمی شیخ عبد الکریم حائری به قم مهاجرت نمود که حضرت امام خمینی، آیة الله سید محمد تقی خوانساری و آیة الله سید احمد خوانساری از وی فلسفه و حکمت آموختند.

در امتداد حوزه فلسفی تهران «آیة الله میرزا محمد علی شاه آبادی »، «آیة الله شیخ محمد تقی آملی » «آیة الله میرزا احمد آشتیانی » «آیة الله سید ابوالحسن رفیعی قزوینی »، «آقا شیخ محمد حسین فاضل تونی »، «سید محمد کاظم عصار» به تدریس فلسفه پرداختند تا نوبت به «علامه میرزا ابوالحسن شعرانی » و «علامه میرزا مهدی الهی قمشه ای » رسید.

هر چند حضور فلاسفه اسلامی در تهران مؤثر بود و به شبهات و القائات پاسخ داده می شد لیکن در سالهای اخیر که رژیم پهلوی با ترویج مکاتب فلسفی غرب به اسلام ستیزی برخاسته بود لازم می نمود تا شیوه تدریس فلسفه تغییر یابد. لذا متفکران دردمندی چونان «علامه شهید آیة الله مطهری »، «دکتر محمد جواد باهنر»، «دکتر محمد مفتح »، «دکتر سید محمد حسینی بهشتی »، «علامه محمد تقی جعفری »، «استاد جلال الدین همایی » و «علامه میرزا مهدی الهی قمشه ای » با حضور در دانشگاه و ارتباط نزدیک با جو حاکم بر جامعه دانشجویی و آشنایی با شیوه های اسلام زدایی رژیم منحوس پهلوی در سبکی جدید به مقابله با اندیشه های باطل که از مادی گری تجربه گرایی و مکاتب نظیر آن ریشه می گرفت، برخیزند که برخی با استقامت در راه و با شهادت خویش، صحیح بودن اندیشه و تفکر اسلامی و غیر منطقی بودن تفکر غرب را به اثبات رساندند.

شهید راه عقیده

«علامه شهید آیة الله مرتضی مطهری » از سال 1331 ش. با هجرت به تهران و تدریس در دانشگاه تهران و همکاری با گروه ها و انجمنهای اسلامی به پیروی از استاد الهی اش حضرت آیة الله امام خمینی به احیای اندیشه اسلام و تفکر شیعی قیام نمود تا رابطه عقل و وحی و علم و دین را روشن نموده به دغدغه ها و وسواسها پاسخ گوید شیوه او سبک فلسفه مدرسی تنها نبود. وی چونان طبیب حاذقی به بالین بیمار حاضر می شد و پس از تشخیص بیماری به معالجه آن اقدام می نمود چهره دین را از زنگارها می پیراست و خرافه زدایی می کرد با مسایل کلام جدید و فلسفه آشنا بود و با بحث و تدریس فلسفه تطبیقی، مسایل فنی و تخصصی فلسفه و کلام را مورد بررسی قرار می داد.

پس از شهادت استاد مطهری و یاران و همسنگران دانشگاهی اش چون آیة الله شهید دکتر مفتح، دکتر بهشتی و دکتر باهنر، جمعی از فضلای حوزه علمیه قم جهت تداوم راه شهدایی که خون حوزه را با دانشگاه پیوند دادند در دانشگاههای سراسر کشور به تدریس مبانی فلسفی و کلامی اسلام همت گماردند.

مرحوم «استاد فرزانه آیة الله شیخ محمد تقی جعفری » از دیگر فلاسفه و متکلمین حوزه تهران بود که با تلاشی مستمر به تالیف بنیادی و نقد و بررسی آرای فیلسوفان غرب پرداخته و حوزه فلسفی تهران را رونق بخشید.

دوره سوم

این دوره با پیروزی انقلاب اسلامی ایران آغاز گشته است و از آنجایی که این انقلاب ریشه دار و فرهنگی بوده پس از پیروزی، نهضتهای فرهنگی به وجود آورده و در رشد و تعالی جامعه اسلامی کوشیده است از آن جمله: 1 - نهضت حفظ قرآن کریم 2 - نهضت حفظ نهج البلاغه 3 - نهضت مدرسه سازی 4 - نهضت تاسیس دانشگاه اسلامی

حوزه علمیه تهران نیز از این نهضت بهره برده و به تاسیس مدارس و حوزه هایی اقدام نمود که می توان به دو مرکز عمده اشاره کرد: 1 - مدرسه عالی شهید مطهری 2 - حوزه علمیه شهید شاه آبادی

دروس این دو مدرسه دروسی است که از کتب حوزه های شیعه در فقه و اصول و کلام و فلسفه و منطق و کتبی در روانشناسی و جامعه شناسی و زبانهای خارجی و غیر آن که در حقیقت تلفیقی است از علوم اسلامی و علوم انسانی که در دانشگاه های ایران و خارج از کشور مورد بحث و بررسی است.

مدرسه عالی شهید مطهری پس از گذشت چند سال از انقلاب اسلامی از طریق کنکور، دانشجویان خود را پذیرش می نماید و به آنها مدرک تحصیلی می دهد. لیکن حوزه علیمه شهید شاه آبادی امتحان ورودی اختصاصی دارد که از طریق رسانه های گروهی اعلام می گردد. مؤسس این حوزه شهید حجة الاسلام و المسلمین حاج شیخ مهدی شاه آبادی است.

حوزه علمیه تهران هم اکنون از وجود رهبر معظم انقلاب اسلامی حضرت آیة الله خامنه ای بهره می برد ایشان به تدریس فقه جعفری در این حوزه مشغولند و رونق خاصی به حوزه علمیه این شهر بخشیده اند تشنگان علوم اهل بیت(ع) با برخورداری از چنین استاد فرزانه ای از فقه استدلالی ایشان بهره برده، با معدن وحی و زلال معرفت آشنا می گردند.