نرمش برای مذاکره با آمریکا؟
عراقچی طی مصاحبه با کیودو عنوان کرد که تجارب گذشته جمهوری اسلامی ایران با آمریکا نتیجه مطلوبی نداشته است. وی گفت دست یافتن به نتیجهای عادلانه و متوازن نیازمند آمادگی واقعی طرفهای مذاکره است. این اظهارات عراقچی البته مسبوق به سابقه است. وی در تاریخ 10 آذرماه نیز از کارشکنی طرف آمریکایی در میانه آخرین دور مذاکرات هستهای با غرب گفته بود. وی در جریان سفر به عمان و در گفتوگویی اختصاصی با برنامه «مع موسی الفرعی» در مسقط، گفت: «ما خیلی به توافق نزدیک بودیم و در پنج دور مذاکرات به راهحلهایی رسیدیم که میتوانست مشکل را حل کند. اما این راهحلها در واشنگتن رد شد و در نهایت نیروهای خواهان جنگ در آنجا غالب شدند.»
وزیر امور خارجه ایران درعینحال تاکید کرده که تهران هنوز نشانهای دال بر جدیت آمریکا برای مذاکره ندیده است. وی افزود که تهران آمادگی دارد محدودیتهایی را در «سطوح غنیسازی» و انواع سانتریفیوژها بپذیرد و تصریح کرد که مذاکرات میتواند بهسرعت پیش برود، اگر آمریکا رویکردی متقابل اتخاذ کند، برنامه هستهای صلحآمیز ایران را بپذیرد و تحریمها را لغو کند.
اظهارات اخیر عراقچی درباره شرط ایران برای مذاکره با ایالات متحده در حالی بیان شده که طی روزهای اخیر اسماعیل بقایی، سخنگوی وزارت خارجه ایران، با زیر سوال بردن نقش مستقل فرانسه و آلمان و بریتانیا گفته بود: اروپا هر وقت صحبت از مذاکره میشود میگوید: «بروید با آمریکا صحبت کنید.» از سوی دیگر، کارشناسان معتقدند که تا زمانی که نقش مخرب آمریکا در مذاکرات پرونده هستهای، از جمله تاکید بر غنیسازی صفر درصد، کنار گذاشته نشود، نمیتوان امید چندانی به بهبود دیپلماسی داشت.
استفاده از تجربه هستهای ژاپن
اهتمام تهران به معاهدات مبتنی بر عدم اشاعه هستهای از دیگر محورهای مصاحبه وزیر امور خارجه کشورمان بود. بنا به گزارش پایگاه اطلاعرسانی دولت ایران، در این مصاحبه خبری عراقچی گفت که تاسیسات هستهای و مناطق اطراف آن در حمله ایالات متحده و اسرائیل، ممکن است به مواد رادیواکتیو آلوده باشند که مانع ازسرگیری بازرسیهای آژانس بینالمللی انرژی اتمی میشود. عراقچی بار دیگر تاکید کرد که ایران به معاهده عدم اشاعه سلاحهای هستهای (انپیتی) متعهد است و به عنوان یک عضو پایبند به این معاهده، همانند ژاپن، حق دارد از فناوری هستهای برای اهداف صلحآمیز بهرهمند شود.
این در حالی است که بعد از جنگ 12روزه در ماه ژوئن و تجاوز اسرائیل و آمریکا به تاسیسات هستهای، ایران به بازرسان آژانس اجازه دسترسی به این تاسیسات را نداده است. در همین رابطه، شورای حکام آژانس در آخرین قطعنامهاش از ایران خواست «فورا» درباره وضعیت ذخایر اورانیوم غنیشده شفافسازی کند. این آژانس، آمریکا و متحدانش خواستار بازرسی و نظارت فوری بر تاسیسات اتمی ایران از جمله مکانهایی هستند که به آنها حمله شده است. این در حالی است که عراقچی پیشتر نیز عنوان کرده بود که در تاسیسات هدفقرارگرفتهشده، فعالیتهای غنیسازی متوقف شده است.
عراقچی طی مصاحبه با کیودو با اشاره به تجربه ژاپن در مدیریت پیامدهای بحرانهای هستهای گفت: «هیچ تردیدی ندارم که ژاپن دانش ارزشمندی درباره ارتقای ایمنی تاسیسات هستهای دارد و این دانش میتواند با ایران به اشتراک گذاشته شود.» او به تجربیات ژاپن در زمینه اقدامات زیستمحیطی، پزشکی و فنی پس از بمبارانهای هستهای و حادثه نیروگاه هستهای فوکوشیما اشاره کرد. وی تاکید کرد که همکاری احتمالی ایران و ژاپن صرفا مربوط به «ایمنی فنی» خواهد بود و نه بازرسیها و مورد آخر کاملا در حوزه مسوولیت آژانس است. وی در ادامه توضیح داد که ایران و آژانس اوایل امسال در مذاکرات قاهره به یک چارچوب همکاری دست یافتند تا سازوکاری عملی برای بازرسی و تثبیت تاسیسات آسیبدیده بر اثر حملات نظامی تعریف شود. با این حال، به گفته عراقچی، این توافق زمانی تضعیف شد که آمریکا و سه کشور اروپایی عضو برجام در تلاش برای بازگرداندن تحریمهای گذشته شورای امنیت سازمان ملل متحد برآمدند.
بازگشت به توافق با آژانس؟
عراقچی در حالی طی مصاحبه با خبرگزاری کیودو ژاپن از آمادگی ایران برای مذاکره با غرب خبر داد که راهکارهای دیپلماتیک برای پیشبرد پرونده هستهای بار دیگر شاهد تحرکاتی تازه است. در همین زمینه، وزیر امور خارجه جمهوری اسلامی ایران و بدر عبدالعاطی، وزیر خارجه مصر، بعدازظهر شنبه 15 آذرماه در یک تماس تلفنی در خصوص روابط دوجانبه و تحولات منطقه رایزنی و تبادلنظر کردند.
بنا به گزارش رسانهها، طی این گفتوگوی تلفنی، ضمن بررسی آخرین تحولات منطقه، موضوع هستهای ایران نیز مطرح شد و وزیر امور خارجه دیدگاههای کشورمان را در این خصوص بیان کرد. مراودات دیپلماتیک اخیر اما صرفا به این نقطه خلاصه نشد. روز شنبه ششم دسامبر، وزیر خارجه مصر و مدیرکل آژانس بینالمللی انرژی اتمی در تماس تلفنی درباره مسائل متعددی از جمله پرونده هستهای ایران تبادل نظر کردند. به گزارش شبکه الغد، وزارت خارجه مصر روز شنبه در بیانیهای اعلام کرد بدر عبدالعاطی و رافائل گروسی، مدیرکل آژانس بینالمللی انرژی اتمی، به صورت تلفنی با هم گفتوگو کردند. وزیر خارجه مصر در این گفتوگو تاکید کرد که کشورش از نقش محوری آژانس بینالمللی انرژی اتمی و معاهده منع گسترش سلاح هستهای حمایت کامل میکند. عبدالعاطی و گروسی در ادامه رایزنیهای خود در مورد پرونده هستهای ایران نیز تبادل نظر کردند. وزیر خارجه مصر بر لزوم تداوم تلاشها برای کاهش تنش و اعتمادسازی و فراهم کردن شرایط مناسب در راستای تداوم همکاریها و رسیدن به راهحلهای دیپلماتیک و ازسرگیری مذاکرات با هدف رسیدن به توافق فراگیر در چارچوب منافع تمامی طرفها و تحقق صلح و امنیت بینالمللی تاکید کرد.
دیپلماسی از باکو تا شرق
این تحولات در حالی روی میدهد که وزارت خارجه در ادامه سیاست همسایگی و مدیریت روابط با 15 همسایه در شرایط بازگشت تحریمها، سفر به جمهوری آذربایجان را در دستورکار قرار داده است. سخنگوی وزارت امور خارجه با رسانهای کردن این خبر گفت که رئیس دستگاه دیپلماسی در این سفر با رئیسجمهور و وزیر خارجه جمهوری آذربایجان و برخی دیگر از مقامهای ارشد این کشور دیدار و راجع به روابط دوجانبه تهران-باکو و تحولات منطقهای و بینالمللی رایزنی و تبادل نظر خواهد کرد. بقایی روز یکشنبه در نشست خبری همچنین اعلام کرد که پزشکیان به ترکمنستان و قزاقستان و عراقچی به روسیه و بلاروس سفر میکنند. سفرهایی که بیانگر توجه ادامهدار ایران به روابط با شرق است.
تحلیلها و گزارشهای موجود سفر عراقچی به باکو را چندمین گام در مسیر تقویت روابط ایران با همسایگان در حوزه ترانزیت منطقهای قلمداد کردهاند. بر این اساس، سفر عراقچی را باید نشاندهنده تغییر آشکار به سمت همکاریهای عمیقتر، قابلپیشبینیتر و عملگراتر با این همسایه شمالی قلمداد کرد. در همین زمینه، پایگاه خبری-تحلیلی نیوزآز طی گزارشی عنوان کرد که طرحهای بزرگی همچون کریدور حملونقل بینالمللی شمال-جنوب و کریدور ارس، در کانون رویکرد جدید تهران در قبال آذربایجان قرار دارند.
بر اساس این تحلیل، آینده کریدورهای شمال-جنوب و ارس، سرعت اجرای آنها، نحوه سرمایهگذاری و چالشهای فنی که تاکنون برطرف نشدهاند، کانون مذاکرات عراقچی با همتای آذربایجانی خواهند بود، چراکه این کریدورها بخشی از استراتژی اقتصادی تهران هستند که باوجود تحریمها و فشار غرب اهمیت بالایی دارند. چنین به نظر میرسد که سفر عراقچی به باکو در کنار تحرکات دیپلماتیک اخیر وزیر امور خارجه کشورمان و تاکید بر اهمیت مذاکره برابر با طرفهای غربی نشان از آن دارد که ایران در عین آمادگی برای گفتوگو با طرفهای متخاصم، آماده گسترش کریدورهای لجستیکی و ایجاد ائتلافهای سیاسی فراگیر است.
