ملکوت عالم فهمیدنی نیست؛ دیدنی است/ تبیین مفهوم مراتب توحید

به گزارش خبرگزاری بین‌المللی قرآن (ایکنا) آیت‌الله محمدتقی مصباح یزدی، دیشب در جلسه اخلاق خود در دفتر رهبر معظم انقلاب در قم که با حضور جمع زیادی از طلاب علاقه‌مند و مردم برگزار می‌شود در ادامه بحث شرح و بیان دعای وداع با ماه رمضان با اشاره به آیه شریفه «و عنده کل شیء بمقدار» گفت: خداوند در خصوص قدر از لفظ کل شی، در قرآن کریم استفاده کرده است که تعیین مقدار هر چیز است.
وی افزود: در اینجا بحث قضا و قدر به عنوان یکی از بحث‎های مهم قرآنی مطرح است ولی این بحث معرفت بسیاری می‎طلبد و ممکن است که انسان را در یک ورطه مشکوکات و مبهمات غرق کند.
این استاد حوزه بیان کرد: اسلام و قرآن و به طور کلی ادیان الهی با هدف ارتقای معنویت و معرفت بندگان نسبت به خدا ایجاد شدند و در این مسیر تقرب و اتصال به حلقه اصلی مقربان الهی را پیشه بندگان قراردادند. در حقیت اگر کسی بخواهد خداوند را به بندگان معرفی کند باید ذات و صفت و افعال آن را به بندگان ارایه کند.
وی اسلام را دین توحید دانست و گفت: در اسلام مسئله توحید در تیتر و سرلوحه کار است. در حقیقت توحید شامل سه مرحله است که نخستین آن توحید در ذات است و مرحله و مرتبه دوم توحید در صفات و سومین مرحله و مرتبه نیز بحث  توحید در افعال مطرح است.
عضو مجلس خبرگان رهبری بیان کرد: در حقیقت در بحث توحید ذات که مشخص است هیچ بنده ای نمی‎تواند به کنه ذات خداوند برسد. در بحث  توحید افعالی نیز این اعتقاد وجود دارد که فعل خداوند به نحوی شامل همه موجودات می‎شود ولی همین افعال دارای مبهماتی است که همه انسان‌ها نمی‎توانند آن را درک کنند.
وی گفت: در بحث صفات که عام تر از دو بحث گذشته است باز هم اکثر مردم نمی‎توانند به کنه صفات الهی برسند مگر برخی از اولیای الهی که به مقام شهود رسیده باشند.

عدم دسترسی انسان به علم و فعل الهی

آیت‌الله مصباح یزدی اظهار کرد: انسان در این زمینه با توجه به اینکه ایمان به علم و حکمت خدا دارد دوست دارد که به اسباب آن نیز آگاه شود اما علم الهی چیزی نیست که ما تصور می‏‌کنیم بلکه علم خداوند به ماقبل خلقت بر می‏‌گردد.
وی گفت: انسان به افعال الهی نیز نمی‎تواند دست پیدا کند زیرا قرآن بیان می‎کند که حضرت ابراهیم با آن مقامات عالیه نیز در خصوص افعال الهی وقتی می‎خواهد به شهود برسد و به مقام یقین نایل شود می‎گوید که من می‎خواهم این فعل الهی را با چشم سر ببینم.
رییس موسسه آموزشی و پزوهشی امام خمینی(ره) بیان کرد: حضرت ابراهیم می‎دانست که این کار فعل خداست ولی می‎خواست که این کیفیت را مشاهده کرده و به مقام یقین برسد.

وی ادامه داد: دین و قرآن نیز برای ارتقای همین معرفت ایجاد شده است اما باید بدانیم که به هیچ عنوان امکان آن نیست که حقایقی که خداوند به آن واقف است به همان کیفیت به بشر منتقل شود زیرا در فهم اوصاف و افعال هم، بشر دارای مشکلاتی است.
وی گفت: فقط خاصان عالم هستند که می‎توانند مفاهیم عمیق را درک کنند؛ خداوند باید به شکلی این معارف را در دل قرآن جای دهد که این جمعیت عظیم بشری هر یک به اندازه باور و فهم خود به این معارف آگاه شوند و خوشه‎ای از آن برچیند و هنر قرآن و پیامبر هم همین است که مردم را متوجه این اصل کنند.

برداشت از آیات متشابه باید صحیح باشد

آیت الله مصباح یزدی بیان کرد: قرآن این هنر را در قالب آیات متشابه بیان فرموده و تفسیر آیات متشابه است که سعی می‎کنند هر کدام از بندگان با هر سطحی از معرفت نسبت به قرآن و معارف آن آگاهی یابند حال انسان پس از  ورود به لایه‎های معرفتی آیات باید راه خروج درست از آن و برداشت صحیح از آن را داشته باشند.
وی گفت: ائمه نیز چنین می‎کردند و این گونه نبود که هر کسی که به آنها مراجعه می‎کرد امام همان جواب قطعی را به آنها بدهد بلکه امام سعی می‎کرد به هر کسی جوابی بدهد که باید می‎داد ولی اینگونه نبود که جوابی نادرست بدهند بلکه به اندازه فهم هر کسی جواب می‎دادند.
مصباح یزدی اظهارکرد: در بحث افعال الهی نیاز به دقت فراوان داریم چنانچه در قرآن خداوند به شکلی همه افعال این دنیا را به خود منتسب می‎کند و گاهی نیز آن را کار طبیعت یا بشر می‌داند یعنی گاهی می‎گوید که من ابرها را گستردم تا باران ببارد و گاهی می‎گوید که ابرها باریدند.
وی افزود:  گاهی این رفت و برگشت انتساب فعل بین خداوند و انسان است یعنی خداوند گاهی می‎‌گوید من فلان کار را انجام دادم و در برخی موراد بیان می‎‌کند که بنده من و یا فلان بنده این کار را انجام داد این کار در حقیقت لایه‎های پنهان افعال الهی است همانگونه که امام راحل در بحث آزادی خرمشهر به آن اشاره کرد.
وی گفت: بسیاری گمان می‎بردند که امام که می‎دانست خرمشهر با خون صدها رزمنده آزاده شده است چرا گفت خدا خرمشهر را آزاد کرد، و شاید می‎گفتند که امام در این زمینه تعارف کرده است ولی امام این شناخت فعلی را داشت و می‎دانست که تعارفی در آن نیست.
آیت الله مصباح یزدی گفت: کسی که بخواهد به این معرفت برسد باید به این اصل برسد که خداوند به همه امور انسان آگاهی دارد و اگر این معرفت بدست بیاید که خداوند به کرده و نکرده و آینده ذهن بشر آگاه است پس دیگر دلیلی ندارد که به این امر شک کند.
این استاد حوزه با اشاره به مرتبه دوم معرفت فاعلی که همان اذن الهی است بیان کرد: انسان باید به این معرفت برسد که همه چیز در دایره اذن الهی است و حتی کفر و ایمان انسان نیز به اذن خداست و هر کسی نمی‎تواند خود را موحد بداند.

پرهیز از جبرگرایی

وی گفت: حیات و ممات انسان به اذن خداست و قرآن بیان می‎کند که همه امور الهی و حتی کارهایی که انسان در آینده نیز انجام می‎دهد در دایره علم و هم در دایره اذن خداست اما این امر نباید ما را به ورطه جبرگرایی بکشاند.