میرزا محمد تقی شیرازی

خاندان 
مردان این خاندان از رجال علم و ادب و مرجعیت شیعه در ایران و عراق و از نوادگان ابوالحسن میرزا محمد علی شیرازی (م 1229 ق .) بودند. ابوالحسن میرزا (پدر قاآنی ) شاعر و جد میرزای دوم شیرازی (میرزا محمد تقی ) بود.
برخی از رجال این خاندان عبارتند از:
1. میرزا حبیب الله (1222 - 1272 ق .) فرزند میرزا محمد علی شیرازی مشهور به قاآنی ، شاعر معروف شیراز عموی آیه الله میرزا محمد تقی شیرازی است
2. میرزا محب علی (م 1290 ق .) فرزند ابوالحسن میرزا محمد علی شیرازی حائری .
3. میرزا محمد علی (م 1319 ق .) فرزند میرزا محب علی آل شیرازی برادر بزرگ میرزا محمد تقی شیرازی که از علما و مراجع تقلید در شهر شیراز بود.
4. آیه الله العظمی میرزا محمد تقی فرزند میرزا محب علی ، معروف به میرزای دوم و میرزای کوچک رهبر انقلاب عراق
ستاره شیراز 
میرزا محمد تقی در سال 1258 ق . در شیراز به دنیا آمد. پدرش عالم صالح و عارف کامل میرزا محب علی شیرازی است .⁽¹⁾
او دوران کودکی را در زادگاهش گذراند و آنگاه پدرش او را برای فراگیری علوم دینی به کربلا برد. محمد تقی ، مقدمات علوم دینی را نزد مدرسان بزرگ کربلا همچون سید علی نقی طباطبایی (متوفای 1249 ق .) آموخت . پس از آن به درس آیه الله فاضل اردکانی (1302 ق .) از استوانه های علم اصول در آمد.
سپس به همراه رفیق درس و بحث خود، آیه الله فشارکی اصفهانی به سامرا رفت و در درس آیه الله میرزا محمد حسن شیرازی (میرزای بزرگ ) شرکت نمود و پس از چندی در شمار فاضل ترین شاگردان میرزای بزرگ قرار گرفت و خود نیز به تدریس پرداخت . پس از درگذشت آیه الله میرزا محمد حسن شیرازی 1312 ق . جمع زیادی از شاگردان وی جذب حوزه درسی او گردیدند و از دانش ایشان بهره می جستند.⁽²⁾ در همین ایام بود که وی به میرزای دوم شهرت یافت .
مرجعیت  
پس از وفات آیه الله سید محمد کاظم یزدی ، آیه الله میرزا محمد تقی شیرازی مرجع تقلید شیعیان جهان شد. محل سکونت این زعیم بزرگ در شهر سامرا بود و از آنجا در جمادی الاول 1337 ق . به کربلا نقل مکان کرد. و چون به کربلا رسید، مورد استقبال بی نظیر مردم شهر قرار گرفت .
میرزا گر چه در سن کهولت (88 سالگی ) بود، لیکن روحیه ای بسیار عالی داست و آشکارا علیه انگلستان موضع گیری می کرد.
کارگزاران انگلیسی نیز به خوبی می دانستند که روش مبارزاتی میرزا، تند و صریح و قاطعانه است و او را به عنوان سدی استوار در برابر اهداف خوددانستند. از این رو همه تلاش و دسیسه خود را برای سکوت و سازش وی به کار برده ولی هرگز در این راه توفیق نیافتند. و سرانجام ضربات شکننده ای از این پرچمدار اسلام بر پیکر استعمار انگلیس در عراق وارد آمد. انقلاب سال 1920 م . عراق بر ضد انگلستان مرهون مبارزات و فتواهای کوبنده میرزا محمد تقی شیرازی است . میرزا با وجود سن زیاد و اشتغالات سیاسی و اجتماعی هیچ گاه دست از تحقیق و برگزاری مجالس درس و بحث بر نمی داشت و از امور طلاب و حوزه علمیه غافل نبود. او سعی می کرد جریان مبارزه و این گونه اشتغالات ، فاصله ای میان وی و طلاب علوم دینی به وجود نیاورد.
شاگردان 
دقت نظر و ژرفکاوی میرزا در مسائل پیچیده علمی درسش را پر برکت ساخته بود. این ویژگی موجب گشت که از این نابغه میدان علم و اندیشه ، شاگردان بسیاری پرورش یابند، شاگردانی که برخی از آنان با اینکه به مرحله اجتهاد رسیده بودند از محضر میرزا استفاده ها می بردند و خوشه ها می چیدند.
چند تن از شاگردان وی :
1. آیه الله شیخ آقا بزرگ تهرانی (1293 - 1389 ق .)
2. آیه الله شیخ عبدالکریم حائری (1276 - 1355 ق .) موسس حوزه علمیه قم
3. آیه الله شیخ محمد جواد بلاغی نجفی (1282 - 1352 ق .)
4. آیه الله حاج آقا حسین طباطبایی قمی (1282 - 1366 ق .)
5. سید جمال الدین موسوی گلپایگانی (1295 - 1377 ق .)
6. آیه الله شیخ محمد کاظم شیرازی (1292 - 1367 ق .)
7. آیه الله شیخ محمد علی شاه آبادی استاد اخلاق امام خمینی (قدس سره )
8. آیه الله شهاب الدین مرعشی نجفی
آثار قلمی 
میرزا محمد تقی تالیفات علمی بسیاری دارد که بخشی از آن به چاپ رسیده است . از جمله آثار او:
(( حاشیه بر مکاسب شیخ انصاری )) ، (( حاشیه ای بر فرائد الاصول شیخ انصاری )) ، (( شرح الارجوزه الرضاعیه )) ، (( القصاعد الفاخر فی مدح العتره الطاهره )) ، (( حاشیه بر العروه الوثقی )) و (( ذخیره العباد لیوم المعاد )) می باشد. ⁽³⁾
ویژگیهای اخلاقی 
الف - زهد و قناعت  
شیخ آقا بزرگ تهرانی درباره میرزا محمد تقی شیرازی می نویسد: (( وی فردی بسیار هوشیار و دارای اخلاقی نیکو بود. دیدار او انسان را به یاد خدا می آورد. رخسار قدسیان را داشت . از کسی چیزی درخواست نمی کرد، حتی وقتی تشنه می شد خود بلند می شد و آب می آشامید. ))
وی در امر خوراک و پوشاک و مسکن خویش بسیار قانع و زاهد بود با وجود اموال فراوانی که از آفریقا، ایران ، عراق ، عربستان شیخ نشینهای خلیج و دیگر نقاط به دستش می رسید، خانه ای استیجاری داشت .
یکی از علما می گوید: (( وقتی دیدم پیراهن میرزا وصله های زیادی دارد، به فرزندش میرزا عبدالحسین گفتم چرا پیراهن وی این گونه است ، با اینکه او زعیم و قائد بی نظیر انقلاب عراق است و با موقعیت وی هیچ تناسبی ندارد؟! او در پاسخ گفت :
پدرم در شیراز مزرعه ای دارد که از اجدادش به او رسیده است . درآمد سالیانه این مزرعه چیزی در حدود صد تومان است . پدر خرج زن و بچه و دیگر مخارج خود را که شامل خوراک و پوشاک و اجاره منزل می شود، تنها از این راه تامین کند، و چون این مبلغ نیازمندیهای ضروری خانواده را تامین نمی کند پدرم به لباسی کهنه بسنده می کند و چیزی دیگری را جایگزین آن نمی کند تا از همان صد تومان همه مخارج خانواده را تامین کند. ))
ب - عدالت  
از شاگردان او آیه الله شیخ محمد کاظم شیرازی (ره ) درباره عدالت میرزا سوال شد، وی پاسخ داد: (( از من درباره عصمت او پرسش کنید نه از عدالتش )) !
ج - غیرت دینی 
نامبرده درباره شخصیت عظیم آیه الله محمد تقی شیرازی می نویسد: (( میرزا محمد تقی پیشوای انقلاب عراق و نخستین فروزنده شعله آن ، از بزرگترین عالمان و مشهورترین چهره های عصر خویش در علم و تقوا و غیرت دینی بود. موضع گیری با عظمت وی در برابر دولت انگلیس در واقعه انقلاب عراق و طلب حقوق بر باد رفته مردم آن دیار، و امر به دفاع و صدور آن فتوای پر اهمیت که عراق را دگرگون کرد، یکی از آنهاست . و این به سبب عظمت این شخص در جامعه و مکانتی که در دلهای مردم داشت ، بود. او بحق هر چه داشت و هر نیرو و امکانی که در توانش بود، در این راه گذاشت ، حتی از فرزندان خویش نیز دریغ نورزید، چه در همین جریان بود که پسرش میرزا محمد رضا دستگیر شد. آری او استقلال کشور اسلامی عراق را به بهای جان خویش و فرزندانش خرید. )) ⁽⁴⁾
د - بردباری و فروتنی 
آیه الله میرزا محمد تقی شیرازی فردی بسیار خویشتن دار بود. از وی مشاهده نشد که حتی نسبت به کسانی که درباره او جسارت و بی ادبی کردند، خشمگین شود. وی همیشه با نشاط بود و تبسمی بر لب داشت .
خشوع و تواضع وی باعث می شد که نگاهش را هرگز به بالا نیندازد. و هنگام تدریس بر فراز منبر به پایین نظر می افکند نه به صورت شاگردانش . او علم و عمل را در زیباترین صورتش به هم آمیخته بود.
ه - صلابت  
میرزا محمد تقی با نهایت احترام و ادب و تواضع با دیدار کنندگان خویش بر خورد می کرد. هر کس به خانه اش می آمد. برای احترام وی بر می خاست ولی در برابر دشمن متجاوز و ستمگران ، با ابهت و با صلابت بود و حاضر نبود با هیچ یک از سران انگلیسی در هر رتبه ای که باشد، ملاقات کند.
نماینده بریتانیا در آن زمان در عراق بنام (( سرپرسی کاکس )) بارها از وی درخواست ملاقات کرد ولی همواره از جانب میرزا جواب رد شنید. وقتی کاکس از گرفتن وقت ملاقات با او ناامید شد، تصمیم گرفت وقت ملاقات با او ناامید شد، تصمیم گرفت بدون وقت قبلی ناگهانی با او دیدار کند. وقتی به این عمل اقدام ورزید، نه تنها با خوشامد گویی میرزا مواجه نشد جناب ایشان با چهره گرفته و آکنده از خشم و نفرت پشت به او کرد و کاکس با حالتی شکست خورده از آنجا خارج شد. عکس العمل میرزا در مقابل او نه به این دلیل بود که که کاکس فردی خارجی به شمار می آمد، بلکه به این سبب بود که او نماینده رژیمی بود که به سرزمین اسلامی تجاوز کرده و دستش تا مرفق به خون مسلمانان آغشته بود.
در راه اتحاد 
آیه الله میرزا محمد تقی شیرازی ، فقیهی هوشمند و بیدار بود و می دانست که دولتهای غربی و مخالفان اسلام بخصوص بریتانیای چپاولگر برای دستیابی به مقاصد شوم خویش و استعمار کشورهای مسلمان ، از اتحاد آنان سخت در بیم و هراس اند و با تمام قوا سعی دارند بین آنان تفرقه بیندازند. وی با درک این واقعیت ، کوشش بسیاری کرد تا میان سنی و شیعه اتحاد برقرار کند و نقشه های شوم استعمار را نقش بر آب سازد.
حیات سیاسی 
ارزشمندترین فعالیت سیاسی آیه الله میرزا محمد تقی شیرازی ، رهبری انقلاب بزرگ عراق در 1920 بود.
پس از اینکه انگلستان در 29 تشرین اول 1914 م . (1332 ق .) علیه امپراتوری عثمانی اعلان جنگ کرد در ششم تشرین دم تصمیم گرفت شهر بصر در عراق را به تصرف خویش در آورد. چون اهالی بصره از این موضوع اطلاع پیدا کردند سخت به هراس افتاده از علما کمک خواستند. عالمان آگاه به زمان این بار نیز چون همیشه موضع گیری مناسبی اتخاذ کردند و به ندای مظلومانه مردم بصره پاسخ مساعد دادند. آنان ، هم فتوا بر وجوب دفاع دادند و هم مردم را به پیکار علیه انگلیس متجاوز تحریک و تشویق کردند. خود نیز پیشاپیش مجاهدان و عشایر عراق به طرف میدانهای نبرد حرکت کردند.
آیه الله میرزا محمد تقی شیرازی که ساکن کربلا بود. روح مبارزه با انگلستان را در کالبد مسلمانان دمید. خود نیز شجاعانه برای به دست آوردن حقوق پایمال شده عراقیان قیام کرد، و فتوای تاریخی و حماسی خویش را که غیرت وطنی و دینی مردم عراق را به جوش آورد، صادر کرد و مردم عراق را برای جهاد مقدس در مقابل بریتانیای تجاوزگر مهیا نمود. در پی صدور این فتوا، انقلابی ملی و اسلامی به نام ((انقلاب عشرین )) یا انقلاب بزرگ عراق تبلور یافت که سرانجام به رهایی عراق از تسلط انگلستان منجر شد.
میرزا به طور مداوم و با پشتکاری فراوان ، مردم مسلمان عراق را برای یاری دین و بیرون راندن کفار متجاوز از کشور اسلامی بر می انگیخت . او برای رسیدن به اهداف خویش از جان خود و فرزندانش نیز دریغ نمی کرد.⁽⁵⁾
آیه الله محمد تقی شیرازی در نیمه اول سال 1919 م . شیخ مهدی خالصی را، که از دشمنان سر سخت انگلستان بود به منظور مشاوره در امور دینی و سیاسی از کاظمین به کربلا فراخواند. همچنین وی از بزرگانی دیگر مانند آیه الله کاشانی ، سید محمد علی شهرستانی ، میرزا احمد خراسانی و فرزند خویش میرزا محمد رضا برای مشاوره در امور سیاسی و رهبری نهضت استفاده می کرد. در حقیقت این پنج تن یاور وی در مشکلات و مصایب و مدافع ایشان در مواقع حساس و بحرانی بودند.⁽⁶⁾
جمعیت اسلامی 
در پی برگزاری انتخابات در عراق مخالفتهایی در شهرهایی نظیر بغداد و کربلا علیه انگلستان صورت گرفت . در کربلا مرزا محمد رضا فرزند میرزا، تشکیلاتی به نام ((الجمعیه الاسلامیه )) به وجود آورد. هدف این گروه مبارزه با قیمومیت انگلستان و آزاد سازی عراق از سلطه اجانب بود. آنان در نظر داشتند پس از استقلال ، عراق را تحت ریاست فردی مسلمان در آورند. در آن هنگام آیه الله میرزای شیرازی در تقویت این حرکت ، فتوایی بدین صورت صادر کرد:
((هیچ مسلمانی حق انتخاب و اختیار غیر مسلمان را برای حکومت و سلطنت بر مسلمانان ندارد.))
هنوز مدتی کوتاه از فعالیتهای جمعیت اسلامی نگذشته بود که انگلستان تصمیم به دستگیری و تبعید اعضای فعال آن گرفت . و در ذیقعده 1337 ق . تعدادی از اعضای آن دستگیر و به بغداد فرستاده شدند تا از آنجا به هندوستان تبعید گردند.
هنگامی که میرزا محمد تقی شیرازی از این حادثه آگاه شد، نامه اعتراض آمیزی به ویلسون نوشت و خواستار آزادی آن گروه گردید. پاسخ نامه مایوس کننده بود و بدین جهت آیه الله تصمیم هجرت انگلیس را صادر کند. انتشار این خبر موجب رعب انگلیس گشت و پس از مدتی تبعید شدگان آزاد و به وطن خویش باز گردانده شدند.
فتوای مشهور 
آیه الله میرزا محمد تقی شیرازی فتوای مشهور خود را به نام ((فتوای دفاعیه )) که مجوزی رسمی برای نهضت مسلحانه مردم عراق بود، بدین صورت صادر کرد:
((مطالبه حقوق بر عراقیان واجب است . و بر آنان واجب است در ضمن درخواستهای خویش رعایت آرامش و امنیت را بنمایند و در صورتی که انگلستان از پذیرش درخواستهایشان خودداری ورزد، جایز است به قوه دفاعی متوسل شوند.)) ⁽⁷⁾
حمایت از جبهه ها 
آیه الله شیرازی به رغم کهولت و ناتوانی جسمی ، به انقلاب و امور مربوط به آن بسیار اهمیت می داد. وی برای پیشبرد اهداف مقدس انقلاب عراق و تامین نیازمندیهای جبهه ، هر چه از دستش بر می آمد انجام می داد.
نوشته اند:
((مقلدان آیه الله شیرازی از دورترین نقاط، وجوهات شرعی را برای وی ارسال می کردند، لذا در برخی از روزها نزد وی انبوهی از طلا و نقره به چشم می خورد، ولی او علی رغم اصرار خانواده اش بر صرف مقداری از آنها برای مخارج ضروری منزل ، همه را به جبهه های جنگ می فرستاد.))
غروب غمگین 
میرزا محمد تقی شیرازی ، رهبر فقیه و مجاهد بزرگ انقلاب مردمی و اسلامی عراق ، پس از عمری مجاهدت و تلاش علمی و سیاسی و اجتماعی و رهبری انقلاب ، نا بهنگام وفات کرد و در بحبوحه انقلاب که او مرکز ثقل آن شناخته می شد و همه امیدها به او بود، ناگهان دعوت حق را لبیک گفت . آیه الله سید هبه الدین شهرستانی که از نزدیکان میرزای شیرازی بود، درباره درگذشت این مرجع و رهبر بزرگ می گوید:
((در یکی از روزها وقتی آیه الله شیرازی برای خواندن نماز به صحن مطهر امام حسین علیه السلام می رفت ، با تعداد زیادی از جنازه های شهدا که از جبهه های جنگ آورده شده بود، مواجه شد. این صحنه اثر نامطلوبی بر وی گذارد به طوری که آشکارا می شد نشانه های درد و ناراحتی را در چهره اش مشاهد کرد. این آخرین روزی بود که وی برای ادای فریضه نماز از منزلش خارج می شد. چون وضعیت مزاجی وی بعد از آن رو به وخامت گذاشت و به بستر بیماری افتاد و چیزی نگذشت که دعوت حق را لبیک گفت .))
آیه الله سید مرتضی طباطبایی درباره کیفیت وفات میرزا می گوید:
((انگلیسیها با نیرنگ و حیله به میرزا سم دادند و او را به قتل رساندند. این کار توسط یکی از کارگزارانشان که تظاهر به تدین و تقدس می کرد و به شغل عطاری مشغول بود صورت گرفت ...)) ⁽⁸⁾
نورالدین شاهرودی در این باره می گوید:
((آیه الله شیرازی در حساس ترین و بحرانی ترین دوران انقلاب در زمانی که این نهضت مقدس احتیاج شدیدی به وجود وی داشت ، بیمار شد و پس از اینکه بیماری وی شدت پیدا کرد، در شب چهارشنبه سیزدهم ذیحجه 1338 ق . درگذشت .))
در همان هنگام شایع شده بود که وی با دسیسه یکی از عمال انگلیسی مسموم شده است . چون این فرد انگلیسی همان عطاری بود که در جنب منزل میرزای شیرازی به تهیه و فروش داروهای گیاهی مشغول بود و خانواده میرزا برای معالجه وی از او دارو خریداری می کردند. این بود که عطار مذکور در میان داروهای میرزا سم ریخته بود و بدین وسیله او را به شهادت رساند.
پیکر پاک آیه الله میرزا محمد تقی شیرازی در صحن مطهر امام حسین علیه السلام سمت شرقی قبله به خاک سپرده شد.⁽⁹⁾
آیه الله شهرستانی پس از درگذشت میرزا محمد تقی شیرازی این بیانیه را خطاب به رهبران انقلاب عراق صادر کرد:
((به شما رهبران انقلاب و به کلیه مسلمین جهان ، وفات حجه الاسلام و رئیس علماء اعلام و رکن نهضت عرب و روح حرکت اسلامی میرزا محمد تقی شیرازی را تسلیت می گوییم . خداوند روح او را پاک تر و ضریح او را نورانی گرداند. خورشید زندگی مقدس او به هنگام غروب روز سه شنبه سوم ذیحجه سال 1338 غروب کرد بعد از این که آن بزرگوار عمری را به احیاء علم و دین و نابود ساختن نقشه های شیطانی کافران گذراند. آنچه امروز قلوب پیروانش را تسلی می دهد قدرت اصول و مبادی است که او برای آنها مبارزه کرد...)) ⁽¹⁰⁾
((فوت آیه الله شیرازی تاثیر زیادی در عراق و ایران داشت و مجالس متعددی برای گرامی داشت آن مرحوم تشکیل گردید. بعد از وفات این مرجع بزرگ ، رهبران مذهبی نهضت ، حضرت آیه الله شیخ فتح الله اصفهانی معروف به ((شیخ الشریعه )) را برای اشراف و رهبری انقلاب برگزیدند...)) ⁽¹¹⁾
((سلام علیه یوم ولد و یوم یموت و یوم یبعث حیا))

پینوشتها:
1-نقباء البشر، آقا بزرگ تهرانی ، ج 1، ص 263.
2-ریحانه الادب ، محمد علی مدرس ، ج 4، ص 341 - 340.
3-ر.ک : الذریعه ، آقا بزرگ تهرانی ، ج 6، ص 218، ج 13، ص 71، نقباء البشر، همان ، ج 1، ص 263، معارف الرجال ، ج 2، ص 216.
4-بیدارگران اقالیم قبله ، محمد رضا حکیمی ، ص 97، نقباء البشر، ج 1، ص 262.
5-ر.ک : تشیع و مشروطیت در ایران ، عبدالهادی حائری ، ص 169، نگاهی به تاریخ انقلاب اسلامی عراق ، صادقی تهرانی ، ص 13.
6-الحائق الناصحه ، فریق المزهر، ج 1، ص 95.
7-نقباء البشر، ج 1، ص 263.
8-اسره المجدد الشیرازی ، نورالدین شاهرودی ص 102.
9-نقباء البشر، ج 1، ص 263، الامام القائد، ص 44.
10-نگاهی به تاریخ انقلاب اسلامی 1920 عراق ، محمد صادقی تهرانی ، ص 76.
11-همان .