سید جواد عاملی

طلیعه  
عالمان بزرگ شیعه حقی بیش از آنچه که در این سطور و صفحات بگنجد، دارند. چرا که از لحظه لحظه عمر مبارکشان برای ادای رسالت دینی بهره برده و همیشه و همواره در تلاش و تکاپوی حفظ میراث دینی و فرهنگی بوده اند. آثار جاویدی که برای نسلهای آتی یادگار گذارده نشان از بلندی همت آنان دارد.
علامه سید محمد جواد عاملی دانشمندی بزرگ از همین قبیله است که با کتاب (( مفتاح الکرامه )) اش درهای کرامت را به روی فقیهان و عالمان شیعی گشوده است . این سطور نگاهی گذرا به زندگی این شخصیت ارجمند می باشد.
میلاد نور 
در سال 1152 ق . در شقراء از روستاهای جبل عامل (نواحی لبنان ) و در خانواده ای اهل دین و دانش ، نوزادی پا به عرصه هستی گذاشت که او را جواد نهادند.
از همان آغاز زمزمه زلال قرآن در وجودش جاری گشت و روح پاکش را سیراب ساخت . نسبت او از طرف پدر به امام حسین علیه السلام و از طرف مادر به امام حسن علیه السلام و امام موسی کاظم علیه السلام می رسد. ⁽¹⁾
خانه سید جواد همواره پایگاه و پناهگاه دوستداران و شیعیان اهل بیت علیه السلام بود و عالمان بزرگی از این خاندان بپا خاسته اند و از آن جمله می توان به سید محسن امین مولف کتاب ارزشمند اعیان الشیعه اشاره نمود.
به سوی مکتب  
سید جواد پس از آنکه دوران کودکی را پشت سر نهاد به مکتب رفت تا مقدمات علوم را از عموزاده اش ابوالحسن موسی فرا گیرد. او در درسها با علاقه زیاد و شوق وافر شرکت می جست و در اندک زمانی توانست دروس مقدماتی را بیاموزد و همین کوشش بی وقفه ای که از هود نشان می داد موجب گشت تا آشنایان او آینده بسیار روشنی را برایش پیش بینی کنند.
وی در آنجا با نسیم جانفزای دانشها و فرهنگ والا و جاوید اسلام آشنا گشت . پس از آنکه استادش دار فانی را وداع گفت و دیگری را یارای سیراب کردن عطش علمی وی نبود او برای رسیدن به اهداف عالی وی نبود او برای رسیدن به اهداف عالی تصمیم به هجرت گرفت .
هجرت علمی  
سید جواد در سال 1194 ق ، با کوله باری از امید راهی اعتاب مقدس عراق شد تا بتواند از خرمن دانش اندیشمندان شیعی حوزه نجف خوشه چینی کند. قبل از رسیدن به حوزه بزرگ نجف وارد شهر کربلا شد تا نخست خود را از فرات عشق سیراب سازد ولی هنگامی که با حضور استوانه های گران سنگی همانند آقا وحید بهبهانی (متوفی 1205 ق ) و سید علی طباطبایی (متوفی 1231 ق ) در کربلا مواجه شد در همانجا رحل اقامت افکند تا در جوار بارگاه ملکوتی امام حسین علیه السلام از محضر نورانی آن استادان بزرگ بهره ای علمی و عملی ببرد. ⁽²⁾
اقیانوس بزرگ  
آن روزها که حوزه نجف به مثابه بزرگترین مرکز علمی تشیع محسوب می شد و اساتید و نام آوری در آن شهر به تدریس و تربیت دانش پژوهان علوم دینی اشتغال داشتند سید محمد جواد نیز خود را به آن اقیانوس بزرگ رسانید تا بتواند گامهای بیشتری در عرصه علم و اجتهاد بردارد.
ایشان در آغاز ورود به این شهر شهرت والایی پیدا نمود و در آن حوزه عظیم درخشش بیشتری کرد. او علاوه بر ادامه پژوهشهای خود به تدریس و تالیف نیز پرداخت .
زمانی که سید جواد به حوزه نجف آمد اساتید والا مقامی سکان کشتی حوزه کهنسال نجف را در دست داشتند و این فرصت بسیار مغتنمی برای ایشان بود. اساتیدی که سید جواد در محضرشان زانوی شاگردی زد و از حضور پرفیضشان بهره های علمی و اخلاقی فراوان برد عبارتند از:
1. سید بحرالعلوم (1154 - 1212 ق ): او از علمای بزرگ شیعه است و به موجب عظمت و مقام علمی و معنوی اش در میان دانشمندان جایگاه خاصی دارد.
در میان شاگردان بحرالعلوم سید جواد از منزلتی دیگر برخوردار بود. نقل شده است که وقتی سید در حوزه با برکت نجف درس می گفت روزی برای تدریس نیامد. شاگردان ناراحت شدند. بدین سبب سید جواد را که مورد اعتماد بحرالعلوم بود نزد ایشان فرستادند. سید جواد علت نیامدن استاد را جویا شد استاد فرمود من پس از نیمه های شب ، برای سرکشی به مدرسه می آیم و قدم می زنم . بتازگی وقتی آمدم سحرهای چراغ حجره ها را خاموش دیدم و همه در خواب به سر می بردند و از تضرع آنها خبری نبود. به همین علت من حاضر نیستم برای کسانی که نماز شب و تضرع و ناله های سحرگاهی را ترک می کنند درس بگویم !
می گویند وقتی این کلام بحرالعلوم در میان شاگردان زبان به زبان پیچید صدای زمزمه های یا رب یا رب شاگردان دیگر بار در نیمه های شب به آسمان بالا رفت سید عالیمقام نیز مجددا با اطمینان خاطر بر کرسی تدریس نشست . ⁽³⁾
2. شیخ جعفر کاشف الغطاء (1154 - 1228 ق ): او از استوانه های علم و علمای نام آور است و سید جواد از ایشان چنین یاد می کند: امام ، علامه مورد اعتماد و از بزرگترین دانشمندان است . ⁽⁴⁾
3. شیخ حسین نجف (1159 - 1251 ق ): وی از اسوه های فضیلت و تقوا و از عالمان کم نظیر است . از ویژگیهای این عارف نامی این بود که هیچ گاه لب به سخن نمی گشود مگر با اینکه با آیه یا روایت و سخن حکمت آمیز. دیگر آنکه ناملایمات روزگار در وی تاثیر نمی گذاشت . علمای بزرگ شیعه چون کاشف الغطاء و سید بحرالعلوم احترام خاصی برای ایشان قائل بودند.
اسوه اخلاق  
سید جواد علاوه بر مقام والای علمی از نظر اخلاقی نیز قله نشین فضایل بود. چرا که آنچه را می آموخت جامه عمل می پوشاند.
وی بسیار متواضع بود به طوری که همه تحقیقات وزین و نوآوریهای علمی خود را به استادانش نسبت می داد. ⁽⁵⁾ و برای استادان خود احترام زیادی قائل بود و همواره با تجلیل فراوان از آنان یاد می کرد و بسیار خوش اخلاق و مهربان بود. این اسوه اخلاق جان خود را پاکیزه ساخته و به عالی ترین مراتب معنوی و اخلاق نایل گشته بود.
نشانه های سبز 
نوشته اند چون سید بحرالعلوم اداره حوزه نجف را به عهده گرفت وظایف مهم حوزه را تقسیم کرد و هر کدام را به دست افراد با کفایتی سپرد. از جمله کارهای تحقیق و تالیف را به سید جواد واگذار نمود تا به پژوهش در علوم آل محمد صلی الله علیه و آله بپردازد. این اندیشمند عالیقدر نیز با توجه به اطلاعات فراوانی که در اخبار و اقوال داشت . تالیفات پرارجی از خود به یادگار گذاشت . آن آثار جاوید عبارتند از:
1. مفتاح الکرامه (این کتاب گران سنگ شرحی به سبک نو بر کتاب قواعد الاحکام علامه حلی است و در واقع کلید اجتهاد است .)
2. تجوید قرآن
3. حاشیه بر باب طهارت از کتاب مدارک الاحکام
4. منظومه ای درباره زکات
5. شرح وافیه
6. منظومه ای درباره خمس
7. حاشیه بر کتاب روضه البهیه شهید ثانی
8. حاشیه بر کتاب معالم
9. رساله ای در اصل برائت
10. حاشیه بر تهذیب
11. رساله ای در رد اخباریین
12. حاشیه بر کتاب فوائد الرجالیه
تدریس  
فقیه نامی علامه سید جواد عاملی پس از رحلت سید بحرالعلوم و مسافرت علامه کاشف الغطا به ایران ، بر کرسی تدریس نشست و به موجب تبحر در فقه و اصول و احاطه ای که بر اقوال متاخرین و متقدمین داشت شمار زیادی از دانش پژوهان در درس ایشان شرکت می نمودند.
عده ای از پژوهش یافتگان مکتب علامه عاملی و درس آموزان (( مفتاح الکرامه )) او به مقامات عالی رسیدند و در دانش و درستکاری سرآمد عصر خویش گشتند. از جمله شاگردان نمونه وی افراد ذیل اند:
1. شیخ محمد حسن نجفی مولف کتاب جواهر الکلام (متوفی 1266 ق .): او از عالمان والا مقام و مولفان کم نظیر شیعه است که سی سال از عمر شریفش را صرف گردآوری (( جواهر الکلام )) این دایره المعارف فقه شیعه نمود.
2. صدر الدین عاملی : ایشان هنگامی که دوازده ساله بود در درس سید بحرالعلوم و آقا محمد باقر بهبهانی شرکت می جست . در آن زمان سید بحرالعلوم مشغول به نظم درآوردن کتاب (( الدره النجفیه )) بود. او هر چه را که به نظم در می آورد به ایشان می داد تا اشکالاتش را مرتفع سازد.
3. شیخ مهدی ملا کتاب : او یکی دیگر از سیراب شدگان مکتب علمی و عملی سید جواد عاملی است که از نظر اخلاقی کم نظیر و در واقع تندیس اخلاق بوده و از نظر معنوی به مقامات عالی رسیده است .
مشایخ اجازه  
دانشمندان گرانقدری که به علامه اجازه روایت داده اند عبارت اند از:
1. آیه الله محمد باقر بهبهانی (ره )
2. سید محمد مهدی بحرالعلوم (ره )
3. میرزای قمی (متوفی 1231 ق )
4. سید علی طباطبایی ، مولف کتاب ریاض المسائل
5. شیخ جعفر کاشف الغطاء
6. آیه الله مهدی شهرستانی
روایت کنندگان  
عالمانی که از علامه بزرگوار سید جواد عاملی اجازه روایت اخذ کرده اند بدین قرارند:
1. شیخ محمد حسن نجفی
2. فرزند ایشان ، آقا سید محمد
3. شیخ رضا فرزند زین العابدین نوه علامه عاملی
4. محمد علی هزار جریبی
5. شیخ جواد ملا کتاب
6. شیخ حسن بن محمد علی العبودی
7. میرزا عبدالوهاب
در سنگر جهاد  
این عالم سخت کوش و خستگی ناپذیر هنگامی که وهابیون به نجف حمله بردند به صف مبارزان پیوست و علاوه بر این با نوشتن رساله (( وجوب الذب عن النجف الاشرف )) مردم را به جهاد و دفاع ترغیب نمود و با قلم و شمشیر، به دفاع از ارزشهای اسلامی پرداخت و در همان زمان نیز مشغول نگارش کتاب مفتاح الکرامه بود و با چنین کاری پیوندی میان دانش و مبارزه ایجاد نمود. ایشان خود چنین گفته است : نباید دفاع و مهیا کردن نیروها برای دفاع ، مرا از تالیف و تصنیف باز دارد. ⁽⁶⁾
گنجینه پرارج  
یکی دیگر از یادگارهای با ارزش ایشان کتابخانه اش بود که در آن بسیاری از نسخ خطی علمای بزرگ از قرون پیشین را جمع آوری کرده ، در آن زمان از کتابخانه های غنی به شمار می آمد. در این گنجینه گران سنگ کتابهای نفیس فقهی ، رجالی ، حدیثی و... نگهداری می شد. ایشان در کتاب مفتاح الکرامه به این ذخایر ارزشمند اشاره کرده و بدون واسطه به آنها استناد جسته است .⁽⁷⁾
فرزندان  
از علامه سید جواد عاملی دو فرزند که اهل علم و فضل بوده اند به یادگار ماند:
1. سید محمد حسینی نجفی عاملی :
ایشان از عالمان صاحب نام در عصر خویش و از شاگردان افتخارآفرین پدر بزرگوارش بود و جمعی از علما از ایشان روایت نقل نموده اند. در سال 1269 ق . در شهر نجف به جوار رحمت الهی شتافت و در همان حجره ای که پدر بزرگوارش مدفون است به خاک سپرده شد.⁽⁸⁾
2. دختر ایشان نیز بانویی عالم ، مهذب و مورد اطمینان و اعتماد عالمان عصر خویش بود و در نزد فقیه بزرگ جواهر الکلام از احترام خاصی برخوردار بود. با اینکه حدود نود و پنج سال زندگی کرد در پیری هم از حواس و ادراک صحیح برخوردار بود. ⁽⁹⁾
هجرت آخر  
علامه سید جواد عاملی در اواخر عمر مبارکش نیز مشغول نگارش کتاب مفتاح الکرامه بود، او در آن لحظه های آخر چنین وصیت می کند: در حالی مشغول تالیف هستم که وهابیها به عتبات حمله می کنند و مضافا اینکه در حال مریضی و ضعف جسم می باشم . پس شما را سفارش می کنم که در هر حال در تحصیل علم تلاش و جدیت کنید. ⁽¹⁰⁾
این عالم فرزانه و محقق ژرف نگر و سخت کوش پس از عمری خدمت به شیعه ، سرانجام در سال 1226 ق . به سوی معبود خویش پر کشید و در جوار رحمت الهی ماوا گرفت و حوزه های علمیه را در سوگ نشاند.
شایان ذکر است که تعیین محل دفن ایشان نیز بر طبق وصیت خودشان بوده است زیرا در عالم رویا قبر خود را مشاهده می کند، پس از آن سفارش می نماید که او را در یکی از حجره های شرقی از طرف باب قبله روبروی مرقد مطهر امیرالمومنین علی علیه السلام دفن کنند و اکنون مزارش زیارتگاه عاشقان اهل بیت عصمت و طهارت علیه السلام است و در برخی از کتابها کراماتی برای تربت پاکش ذکر کرده اند. ⁽¹¹⁾ رحمت بی منتهای پروردگار نصیب او باد.

پینوشتها:
1-اعیان الشیعه ، محسن امین عاملی ، ج 4، ص 288.
2-مفتاح الکرامه ، سید جواد عاملی ، ج 4، ص 771.
3-مجله حوزه ، شماره چهارم ، سال پنجم ، ص 55.
4-مقدمه مفتاح الکرامه .
5-ماکان فیه من تحقیق سمین فهو للاستاذ و ما کان فیه و من تحت فهولی ، اگر در نوشته من یک مطلب تحقیقی با ارزشی بود از آن استادم است و اگر یک مطلب ضعیفی دیدی از آن من است . مفتاح الکرامه ، ج 4، ص 773.
6-اعیان الشیعه ، ج 4، ص 290.
7-همان ، ج 4، ص 293.
8-اعیان الشیعه ، ج 9، ص 410.
9-مفتاح الکرامه ، ج 4، ص 773.
10-همان ، ج 9، ص 210.
11-اعیان الشیعه ، ج 4، ص 288.