حجت‌الاسلام و المسلمین علوی‌مهر، رئیس انجمن قرآن‌پژوهی حوزه علمیه قم، در گفت‌وگو با
خبرگزاری بین‌المللی قرآن(ایکنا)، در پاسخ به اینکه میراث قرآنی امام صادق(ع) چه بوده است؟ گفت: شاید بزرگترین و و گران‌بهاترین میراثی که در بحث تفسیر برای شیعه به یادگار مانده است و مورد استفاده قرار می‌گیرد، یادگار و میراث امام جعفر صادق(ع) است، بنابراین ما می‌توانیم بزرگترین دایره‌المعارف و یا مجموعه روایات تفسیری را در اندیشه‌های امام جعفر صادق(ع) ملاحظه کنیم.
روایات تفسیری امام صادق(ع) مورد غفلت است
علوی‌مهر ادامه داد: در این زمینه کار نشده است و امروزه جوامع شیعی و طرفداران مکتب امامت، باید به بررسی این میراث گران‌بها بپردزاند. در تمام موضوعات، امام صادق(ع) با استفاده از قرآن مباحثی داشته‌اند. این مباحث طیف وسیعی از تشویق و احترام به قرآن و فرهنگ‌سازی قرآنی تا اندیشه‌ها و توسعه مباحث عقیدتی، فکری و بنیادی را در بر می‌گیرد و باید در تمام این موضوعات کار شود.
وی افزود: اگر توجه کنید به خاطر وجود امام هشتم(ع) در ایران کنگره‌ها و همایش‌های بزرگی را شاهد بودیم و در خصوص این حضرت کارهای زیادی شده است یا حتی برای مثال در خصوص ابوالفتوح رازی که در شهر ری است، همایش بزرگی برگزار شده است، اما در خصوص امام صادق(ع) ما کوتاهی کرده‌ایم و لازم است که مسئولین به دنبال این مسئله باشند که در خصوص امام صادق(ع) مطالعاتی انجام شود.
رئیس انجمن قرآن‌پژوهی حوزه علمیه تصریح کرد: در میان نهادهای کشور به ویژه وزارت ارشاد و سازمان حج و زیارات و سازمان‌های دینی که با مباحث تفسیری و دینی مرتبط هستند، باید در خصوص امام صادق(ع) کارهای گسترده‌تری، به خصوص در حوزه تفسیر قرآن، انجام دهند.
وی با بیان اینکه شما می‌دانید مرحوم شیخ صدوق کتابی دو جلدی در خصوص روایات تفسیری امام رضا(ع) جمع‌آوری کرده است، گفت: این کتاب منبع بزرگی است و از این کتاب، کتابی تفسیری از منتخب احادیث امام رضا(ع) تدوین هم شده است، اما ما در خصوص روایات تفسیری امام صادق(ع) کم‌کاری کرده‌ایم و مدیون این امام بزرگ هستیم و با اینکه مذهب تشیع منتسب به ایشان است، آنچنان که باید به اندیشه‌های ایشان نپرداخته‌ایم.
علوی‌مهر افزود: ارتباط امام صادق(ع) در سیره و اندیشه‌های‌شان با قرآن بسیار زیاد است و کافی است که شما به شاگردان ایشان توجه کنید که خود یک فضای گسترده در اندیشه قرآنی ایجاد کرده‌اند. از میان شاگردان بسیار برجسته ایشان می‌توان به جابر بن‌یزید جوفی و یونس بن‌عبدالرحمان اشاره کرد که هر دو تفسیر دارند.
وی در پاسخ به این پرسش که خصوصیات تفاسیری که از شاگردان امام صادق(ع) به یادگار مانده است، چیست؟ گفت: از آنجا که امام صادق(ع) در 148 هجری شهید شدند، با مراجعه به علمایی که در پیش و پس از این تاریخ حضور داشته‌اند، متوجه می‌شویم که بسیاری از مفسرانِ تابعین از شاگردان ایشان بودند که دو نمونه بزرگش جابربن یزید جوفی است که به او سلمان زمان خود گفته می‌شد و شاگرد رسمی امام صادق(ع) بود که امام(ع) اسرار را به او می‌گفت و ایشان مخزنی از اسرار امام است. ما می‌توانیم روایات امام صادق(ع) را به صورت فراوان در در تفسیر جابر ببینیم.
رئیس انجمن قرآن‌پژوهی حوزه علمیه ادامه داد: من چند سال پیش بود که پیشنهاد دادم، این کتاب به صورت مستقل چاپ شود. خود جابربن حیان که پدر علمی شیمی یا کیمیا است بر اساس دو نقل، از شاگردان امام صادق(ع) بوده و علاوه بر فعالیت‌های علمی برجسته در تفسیر قرآن آثاری دارد.
وی تصریح کرد: یونس بن‌عبدالرحمان هم از شاگردان بسیار ارزنده امام صادق(ع) است. در واقع یکی از ثمرات پربرکت امام صادق(ع) مفسران بسیار قوی و ارزشمند بوده است که در تفسیر وارد شده‌اند. معروف است که ایشان 4000 شاگرد داشتند.
علوی‌مهر در پاسخ به این پرسش که با توجه به اینکه روش‌های مختلف تفسیر قرآن داریم، نسبت این جریانات با امام صادق(ع) چیست؟ گفت: تفاسیری را که ما می‌توانیم منتسب به شاگردان امام صادق(ع) عنوان کنیم، با توجه به روایت حدیث از ایشان، باید ذیل تفاسیر روایی جای گیرد، اما نکته مهم بررسی محتوای این روایات است. امام صادق(ع) در عقاید و اثبات توحید بسیار قوی و بی‌نظیر ورود پیدا کرده است، در اثبات امامت کم‌نظیر است، مباحث امام در باب علوم مانند نجوم و کیهان‌شناسی و سیاست فراوان است و از نظر محتوایی قابل تقسیم است، اما این تفاسیر از نظر روشی، روایی محسوب می‌شوند.
دغدغه‌ها و اصول راهبردی امام صادق(ع) در خصوص قرآن
وی با بیان اینکه یکی از بزرگترین دغدغه‌های امام صادق(ع) این بود که به تربیت مفسر بپردازند، گفت: از دیگر دغدغه‌های ایشان توسعه و ترویج فرهنگ قرآنی بود، در بسیاری از موارد امام(ع) به استشهادات و احتجاجات قرآنی پرداخته‌اند. ایشان معمولا بعدی از قرآن را محور قرار داده‌اند و به طرح مباحث مختلف با محورت قرآن پرداخته‌اند.
رئیس انجمن قرآن‌پژوهی حوزه علمیه ادامه داد: همچنین ایشان به تلاوت، قرائت و حفظ قرآن تشویق بسیار کرده‌اند و این مسئله جایگاه بالایی در احادیث ایشان دارد. از سویی دیگر امام(ع) در خصوص احترام به قرآن در خانه‌ها، جامعه و جایگاه‌های گوناگون تاکید بسیاری کرده‌اند.
علومی‌مهر با بیان اینکه نکته دیگر تدوین اصول راهبردی در خصوص قرآن در روایات امام صادق(ع) است، گفت: امام تنها به مسائل جزئی نپرداخته‌اند، بلکه اصولی کلی و راهبردی را در توجه به قرآن، مطرح کرده‌اند.
وی ادامه داد: یکی از این مسائل تفسیر با امور علمی و قطعی است، اینکه باید از روی علم تفسیر کرد و نباید از روی ظن و گمان به تفسیر پرداخت. نکته راهبردی دیگر جنبه ولایی آیات است، امام قطب قرآن را ولایت می‌داند و همچنین قطب جمیع کتب آسمانی را نیز همین مسئله مطرح می‌کند و معتقد است که محکمات و استحکام قرآن بر روی مسئله ولایت می‌چرخد.
رئیس انجمن قرآن‌پژوهی حوزه علمیه افزود: امام(ع) نکته راهبردی دیگری که در خصوص قرآن مطرح می‌کند، مسئله تاویل است. ایشان قرآن را معیار فهم دینی می‌داند و می‌گوید اگر در هر مسئله‌ای گرفتار شدید به قرآن رجوع کنید یا در جایی که ابهام داشتید و یا حقیقتی را جستجو می‌کردید، به سراغ قرآن بروید و اگر نکته‌ای قرآنی یافتید، آن را اصل حساب کنید.
علوی‌مهر تصریح کرد: ایشان می‌فرمایند هر چیزی را هم مخالف قرآن است، به دور بیاندازید و هر شرطی موافق قرآن است ارزش دارد و دیگر شروط از ارزش برخوردار نخواهد بود.
وی ادامه داد: یکی دیگر از جنبه‌های رفتار امام(ع) که برجسته بود، برخورد با آرای انحرافی بوده است. ایشان با قائلان به قیاس و عرفان‌های کاذب روبه‌رو بودند و به مقابله جدی با این جریان‌ها پرداختند، تا مردم از گرایش به این جریان‌ها دور شوند.
رئیس انجمن قرآن‌پژوهی حوزه تصریح کرد: یکی از مسائلی که در دوره امام(ع) بوده است، بحث جعل روایات بوده و ایشان به شدت با این مسئله روبه‌رو می‌شود و این بحث را مطرح و برای مردم تبیین می‌کند. در روایتی که هشام بن‌حکم مطرح می‌کند، امام می‌فرماید «هر حدیثی را از ما نپذیرید مگر اینکه با قرآن و سنت سازگار باشد یا کسی شاهدی جدی در این خصوص بیاورد که این حدیث از ماست».
وی تصریح کرد: امام(ع) در خصوص مبارزه با مسئله جعل، برای مثال مغیر بن‌سعید را لعنت می‌کند و می‌گوید او در کتاب‌های اصحاب پدرم احادیثی نسبت داده است که ایشان نفرموده بودند و احادیثی را به ایشان نسبت داده است که با کتاب و سنت در تعارض است و بنابراین امام(ع) با این پدیده مبارزه کردند. همچنین ایشان از ورود اسرائیلیات جلوگیری کردند. برخورد با قیاس و استحسانات نیز مهم است. ایشان مکتب قیاس را محکوم کردند و گفتند اگر چه اصحاب قیاس در جستجوی حقیقت هستند، اما قیاس آنها را از حقیقت دور می‌کند و با قیاس کسی به حقیقت نمی‌رسد.
علوی‌مهر در پایان گفت: از سوی دیگر بحث تفسیر به رأی است که امام(ع) به شدت با این مسئله نیز مقابله کردند. امام(ع) اینکه افرادی از خودشان تفسیر بدهند، قبول نداشت و مانند امام باقر(ع) به شدت این مسئله را محکوم می‌کرد و از ایشان روایت داریم که اگر با تفسیر به رأی حتی به حق هم برسید این کار گناه است و هیچ پاداشی نخواهد داشت و اگر فردی حتی یک آیه را با تفسیر به رأی بکند، کافر به خدا خواهد بود.
قهوه‌چیان