داستان فدک یکی از غم انگیزترین و پرغوغاترین داستانهای زندگی فاطمه بانوی اسلام(س) خصوصاً، و اهل بیت علیم السلام عموماً، و تاریخ اسلام به طور گسترده ای و عام است، که آمیخته با توطئه های سیاسی، و فراز و نشیب های فراوانی می باشد و دریچه ای است برای حل قسمتی از معماهای مهم تاریخ صدر اسلام.
اما قبل از ورود در این بحث لازم است بدانیم:
«فدک چه بود و کجا بود؟»
«فدک» به طوری که بسیاری از مورخان و ارباب لغت نوشته اند قریه آباد و حاصل خیزی بود در سرزمین «حجاز» نزدیک «خیبر» که میان آن و مدینه دو یا سه روز راه بود، بعضی این فاصله را صدو چهل کیلومتر نوشته اند و در آن چشمه ای جوشان و نخلهای فراوانی بود و بعد از خیبر نقطه اتکاء یهودیان در حجاز به شمار می رفت.
در اینکه چگونه «فدک» این آبادی خرم و سرسبز به پیامبر اسلام(ص) منتقل شد، معروف چنین است که رسول خدا(ص) بعد از آنکه از فتح خیبر بازگشت خداوند رعب و وحشت را در قلوب اهل فدک که از یهودیان سرسخت بودند، افکند، آن ها کسی را خدمت رسول خدا(ص) فرستادند، و با او صلح کردند، در برابر اینکه نیمی از «فدک» را به آن حضرت (ص) واگذار کنند، پیامبر(ص) از آن ها پذیرفت و این صلح را امضاء فرمود.
به این ترتیب «فدک» خالصه رسول اللّه (ص) شد، زیرا طبق طبق قرآن مجید چیزی که به دست مسلمین بدون جنگ بیفتد منحصراً حق پیامبر(ص) است، و به صورت غنائم جنگی تقسیم نمی شود و به این ترتیب پیامبر(ص) «فدک» را در اختیار گرفت و درآمد آن را در مورد واماندگان در راه «ابن السبیل» و مانند آن ها مصرف می کرد.
این سخن را «یاقوت حموی» در «معجم البلدان» و «ابن منظور اندلسی» در «لسان العرب» و عده ای دیگر در کتابهای خود آورده اند.
«طبری» نیز در تاریخ خود و «ابن اثیر» نیز در کتاب «کامل» به آن اشاره کرده اند.
این را نیز بسیاری از مورخان نوشته اند که پیامبر(ص) در حیات خود «فدک» را به بانوی اسلام فاطمه زهرا(س) بخشید.
گواه روشن این واگذاری اینکه بسیاری از مفسران از جمله مفسر معروف «جلال الدین سیوطی» از علمای معروف اهل سنت در تفسیر «در المنثور» در ذیل آیه (16 سوره اسراء) «و آت ذالقربی حقه» (حق نزدیکان را به آن ها بده) از «ابوسعید خدری» نقل کرده که چون این آیه نازل شد رسول خدا(ص) فاطمه را طلبید و فدک را به او بخشید، عبارت حدیث چنین است:
«لما نزل قوله تعالی: «و آت ذالقربی حقه اعطی رسول اللّه(ص) فاطمة فدکا»
هنگامی که سخن خدای متعال نازل شد که: «ای پیامبر) حق خویشاوندان نزدیک خود را بده رسول خدا(ص) به فاطمه(س) فدک را بخشید.
در ذیل همان آیه روایت دیگری از «ابن عباس» به همین مضمون نقل شده است.
شاهد زنده دیگر بر این مدعا گفتار امیرمؤمنان علی(ع) در نهج البلاغه درباره فدک است که می فرماید:
«بلی کانت فی ایدینا فدک من کل ما اظلته السماء، فشحت علیها نفوس قوم، و سخت عنها نفوس قوم آخرین، و نعم الحکم اللّه»:
«آری تنها از آنچه آسمان بر آن سایه افکنده، «فدک در دست ما بود، ولی گروهی بر آن بخل ورزیدند، در حالی که گروه دیگری سخاوتمندانه از آن چشم پوشیدند، و بهترین قاضی و داور خدا است».
این به خوبی نشان می دهد که در عصر پیامبر(ص) «فدک» در اختیار امیر مؤمنان علی (ع) و فاطمه زهرا(س) بود، ولی بعداً گروهی از بخیلان حاکم، چشم به آن دوختند، و علی(ع) و همسرش بانوی اسلام به ناچار از آن چشم پوشیدند، و مسلماً این چشم پوشی با رضایت خاطر صورت نگرفت، چرا که در این صورت خدا به داوری طلبیدن و «نعم الحکم اللّه» گفتن معنی ندارد.
از علمای بزرگ شیعه نیز گروه عظیمی روایات مربوط به این قسمت را در کتب معتبر خود آورده اند که از میان آن ها علمای زیر را می توان نام برد:
مرحوم «کلینی» در «کافی»، و مرحوم «صدوق»، و مرحوم «محمد بن مسعود عیاشی» در تفسیر خود و «علی بن عیسی اربلی» در «کشف الغمة» و گروه عظیمی دیگر در کتب تفسیر و تاریخ و حدیث، که ذکر همه آن ها بسیار به طول می انجامد.
اکنون ببینیم چرا و به چه دلیل «فدک» را از فاطمه سلام اللّه علیها گرفتند.
1- معجم البلدان ماده فدک.
2- به کتاب «فدک» نوشته علامه سید محمد حسن قزوینی حائری مراجعه شود که کتابی است در موضوعات خود جالب و جامع.
3- سوره حشر 59 آیه 6 و .
4- چون از آن پیغمبر(ص) بود.
5- «در المنثور» جلد 4 ص 177 این حدیث را عده ای از روات اهل سنت مانند (بزار) و (ابویعلی) و (ابن مردویه) و (ابن ابی حاتم) از ابوسعید خدری نقل کرده، (به کتاب (میزان الاعتدال «جلد 2 ص 288 و «کنز العمال» جلد 2 ص 158 مراجعه شود).
6- «نهج البلاغة» نامه 45 (نامه معروف عثمان به حنیف).
