حجت‌الاسلام و المسلمین سیدرضا مؤدب،
عضو هیئت علمی دانشگاه قم در گفتگو با خبرگزاری بین‌المللی قرآن (ایکنا) در پاسخ به این سؤال که آیا از مجموع روایاتی که از امام
محمدباقر(ع) درباره قرآن به ما رسیده است، می‌توان روش یا روشهای تفسیری
استنباط کرد؟ گفت: وقتی که روایات امام باقر(ع) در حوزه تفسیر آیات گردآوری،
و مورد پژوهش واقع می‌شود، نکته بسیار مهمی به دست می‌آید و آن اینکه امام(ع) در
کنار تفسیر آیات، روشهای تفسیر آنها را هم
بیان کرده‌اند.
انواع
روشهای تفسیری در روایات امام باقر(ع)
عضو
هیئت علمی دانشگاه قم درباره روشهای تفسیری امام باقر(ع) تصریح کرد: گاهی امام(ع)
برای فهم آیه‌ای آیه دیگری را مطرح کرده‌اند و آیه دوم یا در همان موضوع بوده است
و تشابه لفظی داشته است یا اینکه تشابه معنوی بین آن دو آیه وجود داشته است و این
نشانگر آن است که امام(ع) روش تفسیر قرآن به قرآن را مورد توجه قرار داده‌اند و
اینکه علامه طباطبایی روش تفسیر قرآن به قرآن را مطرح کرده‌اند، گویای آن است که در
تفسیر قرآن باید از روش خود معصومین(ع) کمک گرفت. روش تفسیر قرآن به قرآن روشی
است که مؤسس و بانی آن امامان معصوم(ع) بوده‌اند.
نویسنده
کتاب «روشهای تفسیر قرآن» در خصوص جایگاه تفسیر روایی در بین معصومین(ع) بیان
کرد: امام معصوم موضوع را به روایات معصومان قبل از خودشان ارجاع می‌دهند و
این مبین آن است که روش روایی در تفسیر قرآن مورد توجه بوده است و دیگر آنکه در
فهم قرآن بعد از خود قرآن باید به اهل بیت(ع) مراجعه کرد.
مؤدب در
بخش دیگری از سخنانش به «روش تفسیر عقلی» در روایات امام باقر(ع) پرداخت و گفت: در
مواردی برای فهم موضوع یک آیه امام(ع) آن را به حکم عقل ارجاع می‌دهند و از عقل به‌عنوان
شاخصی برای فهم آیه استفاده کرده‌اند؛ به عنوان نمونه، در آیاتی که درباره یگانگی
خداوند و تبیین صفات باری تعالی است یا در آیاتی که به «ید» خداوند یاد شده است،
امام معصوم(ع) آن را به عقل ارجاع می‌دهند و با عقل به دنبال تبیین آن هستند که
خداوند «دست» ندارد بلکه دست مظهر قدرت خداوند است. به‌طور کلی روش تفسیر عقلی در
تفسیر آیات اعتقادی و آیات مربوط به توحید و یگانگی خداوند به کار می‌رود.
نویسنده
کتاب «معاد در قرآن» درباره جایگاه لغت‌شناسی در روایات تفسیری امام باقر(ع)
اظهار کرد: در نمونه‌هایی امام(ع) برای تفسیر آیات به لغت ارجاع می‌دهند و این
بسیار مهم است؛ چراکه قرآن به زبان عربی است و برای فهم آن باید به لغات و شعر عرب
مراجعه شود و این نشانگر آن است که در تفسیر آیات از روش لغوی و روش لفظی آیات هم
باید کمک گرفت.
یکی دیگر
از روشهای تفسیری امام باقر(ع) «تفسیر باطنی یا اشاری» است. استاد دانشگاه قم
درباره این روش گفت: روش
تفسیر باطنی یا اشاری به روش بطنی بر می‌گردد؛ در این روش از ظواهر قرآن عبور می‌شود
و باطن قرآن اخذ می‌شود. در روایات معصومین (ع) مشاهده می‌شود که قرآن دارای بطن
است. به عنوان نمونه، آیه‌ای از قرآن درباره دریاست و امام(ع) چنین می‌گویند که
دریای حقیقی، خداوند یا خود ائمه(ع) هستند. این روش تفسیری در برخی از روایات
یافت می‌شود ولی تعداد آن روایات محدود است.
مؤدب با بیان اینکه در
برخی از روایات دیده می‌شود که امام باقر(ع) برای تفسیر یک آیه از دو یا چند روش
استفاده می‌کرده‌اند، افزود: چنین روشی «روش تفسیر جامع» نامیده می‌شود. در روش تفسیر جامع امام(ع) به دنبال آن هستند که بگویند
روش تفسیر قرآن به قرآن یا روش قرآن با سنت و سایر روش‌ها هر کدام به تنهایی کافی و
گویا نیستند و در مواردی لازم است که برخی از این روش‌ها با هم مدنظر قرار گیرند.
استاد
دانشگاه قم ادامه داد: روش جامع تفسیر قرآن فهم آیات را گویاتر و کامل‌تر می‌گرداند
و هر کدام از روشهای تفسیری می‌توانند مراحل و مراتبی از فهم را بیان کنند.
