نکاتی که باید درباره پوسیدگی دندان بدانید

هفته نامه سلامت - دکتر غلامحسین رمضانی*:  داشتن دندان‌های منظم، شفاف و از همه مهم‌تر مستحکم از موارد مهمی هستند که در زندگی ما نقش مهمی ایفا می‌کنند. خیلی از خانواده‌ها از اینکه فرزند خردسال یا نوجوانشان دندان‌های خراب و کم‌مقاومتی دارد، شکایت می‌کنند اما عوامل مهمی وجود دارند که روی استحکام و سستی دندان‌ها موثرند.

 

 واقعیت این است که دوران جنینی دوره‌ای مهم و حساس در شکل‌گیری اندام‌های جنین از جمله دندان‌های اوست. چگونه مادران می‌توانند کودکی با دندان‌های محکم و زیبا به دنیا بیاورند؟ صرف‌نظر از ارث که تاکنون بشر نتوانسته در آن دست ببرد، مادران برای شکل‌گیری و استحکام دندان‌های کودک خود از همان دوران بارداری باید به چند نکته مهم توجه کنند که به آنها اشاره می‌کنم.

 

 

 

نخست اینکه مادران نباید دنبال مصرف مکمل خاصی باشند تا باعث استحکام دندان‌های جنین شود. در واقع، همان مواد غذایی‌ای که خانم باردار باید برای تامین نیازهای بدن خود و جنین استفاده کند می‌تواند برای رشد دندان‌ها‌ی جنین هم کافی باشد. آنچه که برای بافت استخوانی و دندانی ضروری است ویتامین D کافی است.

مواد غذایی حاوی کلسیم که از لبنیات دریافت می‌شود و مواد معدنی، غذاهای دریایی و... به‌طور مستقیم روی مینای دندان تاثیر می‌گذارند و همه خانم‌های باردار باید در طول بارداری به مقدار کافی این مواد را دریافت کنند.

علاوه بر استحکام، شفافیت دندان هم به مواد مغذی و مواد معدنی و به‌خصوص ویتامین D بستگی دارد. تغذیه تاثیر مستقیمی روی مینای دندان دارد. اگر تغذیه در طول بارداری کافی نباشد، مینا شفافیت خود را از دست می‌دهد؛ یعنی دندان‌های شیری کودک هم کیفیت خوبی از نظر ظاهر نخواهند داشت، درست مانند کریستال نامرغوبی که صاف و شفاف نیست و دارای رگه‌رگه است.

 

البته سوءتغذیه کودک بعد از تولد نیز می‌تواند منجر به از بین رفتن شفافیت مینای دندان قبل از رویش دندان‌های دائمی شود. تغذیه مناسب در 3 سال اول زندگی کودک تاثیر زیادی در استحکام دندان‌های‌ دائمی دارد. وقتی مینای دندان مشکل پیدا می‌کند، استحکام آن نیز کمتر می‌شود. چنین کودکانی دندان‌هایی به رنگ گچی مات دارند که زیبایی کافی هم ندارد.

گاهی خانواد‌ه‌ها این‌طور تصور می‌کنند که پوسیدگی دندان‌های فرزندشان ناشی از کم بودن استحکام دندان آنهاست اما پوسیدگی دندان علت ژنتیکی ندارد و ربطی هم به عوامل داخل رحمی مانند سوءتغذیه مادر و... پیدا نمی‌کند. پوسیدگی دندان‌های شیری یا دندان‌های دائمی، ناشی از عوامل محیطی است. پس باید بهداشت کافی رعایت شود. کودکان باید آموزش ببینند تا لااقل 2 بار در روز مسواک بزنند تا جلوی تشکیل پلاک میکروبی گرفته شود.

میکروب‌های مولد پوسیدگی همیشه در دندان وجود دارند. هنگامی که محیط دهان شرایط را برای فعالیت میکروب‌ها مهیا می‌کند؛ یعنی کربوهیدرات وارد محیط دهان می‌شود، مواد قندی موجود در کربوهیدرات‌ها به کمک میکروب‌ها حالت چسبندگی پیدا می‌کنند و به مینای دندان می‌چسبند و اسید ناشی از آن مینای دندان را تخریب می‌کند. پوسیدگی روی دندان ابتدا با بروز لکه‌های سفیدرنگ روی مینا ظاهر می‌شود که به‌تدریج سیاه می‌شوند و وقتی مینای دندان را از بین بردند، نوبت به تخریب عاج دندان می‌رسد و تحریک انجام می‌گیرد و در نهایت به عصب می‌رسد.

فلوراید کافی که معمولا در آب آشامیدنی وجود دارد می‌تواند تاثیر زیادی روی تشکیل بافت دندان داشته باشد. فلوراید عمق شیار‌های دندان را کمتر و آن را در مقابل پوسیدگی مقاوم می‌کند.

باید به این نکته توجه داشت که تغذیه کودکان شیرخوار نیز مستلزم رعایت نکاتی است چون روند پوسیدگی دندان‌های شیری در کودکان شیرخوار هم اتفاق می‌افتد. تغذیه کودک با شیر امری حیاتی برای رشد کودک است ولی اگر مادر به‌خصوص بعد از یک سالگی نتواند کودک را به‌طور درست تغذیه کند، ممکن است پوسیدگی سریع در چند دندان‌ شیری ایجاد شود. این وضعیت «پوسیدگی ناشی از شیر شبانه» نام دارد. وقتی مادر در طول شب مدام کودک را با شیر تغذیه می‌کند، بزاق دهان فرصت شستشوی دهان را پیدا نمی‌کند.

 

از طرفی، در طول شب بزاق دهان به حداقل می‌رسد در نتیجه چسبندگی مواد قندی (لاکتوز شیر) با میکروب‌ها روی سطح دندان تشدید می‌شود و بیشتر باعث پوسیدگی دندان خواهد شد. برای جلوگیری از پوسیدگی دندان کودک شیردهی باید کنترل‌شده باشد، نه به دلخواه کودک. همچنین بهتر است بعد از هر بار شیردهی مقداری آب به کودک داد تا شیر لابلای دندان‌ها به مدت طولانی باقی نماند.

نوع دیگری از تخریب سریع دندان بین نوجوانان 10 تا 19 ساله است. این مورد نیز ارتباطی با ژنتیک ندارد. گرچه علت اصلی تخریب سریع هنوز کاملا مشخص نشده ولی محققان این احتمال را می‌دهند که تغییرات هورمونی در سنین بلوغ، الگوی غذایی نادرست (علاقه به تنقلات)، ناآگاهی از نحوه بهداشت درست و... می‌تواند از عوامل تاثیرگذار در پوسیدگی‌های سریع باشد.

بعضی از کودکان یا نوجوانان و حتی افراد بزرگسال ممکن است هیچ یک از موارد بهداشت دهان و دندان را رعایت نکنند و اصلا هم دچار پوسیدگی نشوند. این افراد به‌طور ژنتیکی مقاومت بدنشان بالاست و به‌طور سرشتی در مقابل میکروب‌های مولد پوسیدگی مقاومت دارند. بزاق دهان آنها طوری عمل می‌کند که به میکروب‌ها اجازه فعالیت نمی‌دهد تا تعدادشان آنقدر زیاد شود که موجب تخریب دندان‌ها شوند. بعضی از افراد هم هستند که میزان pH دهانشان کمتر افت می‌کند (pH اسیدی باعث پوسیدگی می‌شود). این افراد نیز به‌طور ژنتیکی دندان پوسیده ندارند.

در بعضی از افراد مینای دندان به‌طور ژنتیکی نقص دارد. علم امروز درمانی برای چنین نقصی ندارد و مشکل تا آخر عمر با بیمار همراه خواهد بود. از همان ابتدای رویش دندان دائمی دندان‌ها زردرنگ و غیرشفاف است و مینای دندان هم وجود ندارد. البته این کودکان معمولا دچار بیماری‎های نشانگان مختلف هستند و اقدام خاصی هم نمی‌توان برای آنها انجام داد.

همه کودکانی که دچار پوسیدگی گسترده هستند یا کودکانی که با نقص ژنتیکی مینای دندان متولد شده‌اند باید تحت مراقبت دائمی دندان‌پزشک باشند و والدین نیز باید برای رعایت بهداشت دهان و دندان چنین کودکانی به آنها کمک کنند. البته علم برای هر نوع پوسیدگی دندانی، راه‌های گوناگونی ارائه می‌دهد ولی برای نقص‌های ژنتیکی دندان می‌توان کارهایی انجام داد که وضعیت دندان بدتر نشود ولی نمی‌توان مینای دندان را جبران کرد.

*دندان‌پزشک اطفال و عضو هیات‌علمی دانشگاه آزاد اسلامی