ابتدای این هفته، پرویز افشار؛ سخنگوی ستاد مبارزه با مواد مخدر آخرین تعداد مصرف‌کنندگان مستمر مواد مخدر و روانگردان در کشور را اعلام کرد؛ ٢ میلیون و ٨٠٨ هزار نفر؛ ٢ میلیون و ٨٠٨ هزار نفر از جمعیت کشور، تا آن حد وابسته مصرف مخدرها و روانگردان‌ها شده‌اند که متولیان رصد وضعیت اعتیاد، عنوان «مصرف‌کننده دایمی» را برای این افراد انتخاب کرده‌اند.
به گزارش ، اعتماد نوشت: مردان و زنانی که آینده‌ای نامعلوم پیش رو دارند؛ آیا در روزهای نزدیک یا دور، به خیل معتادان تحت درمان ملحق می‌شوند و تابلوی «بهبود یافته» بر گردن می‌آویزند یا باید نام‌شان را در فهرست اموات گورستان‌های شهرها جست‌وجو کرد؟
هشدارهای جدیدترین تعداد معتادان ایران
٢ میلیون و ٨٠٨ هزار معتاد مستمر، پوسته یک واقعیت تکان‌دهنده است. هنوز تحقیقی درباره تعداد مصرف‌کنندگان تفننی یا برآورد ملحق شدن تعداد جدید به عرصه اعتیاد در کشور انجام نشده و تخمین درباره مصرف تفریحی، برپایه تجربیات متولیان رصد وضعیت اعتیاد استوار است یا در فرض خوشبینانه، چنین تحقیقی موجود است اما دولت، برای پرهیز از تشویش اذهان عمومی از انتشار نتایج آن خودداری می‌کند. افشار سال گذشته و در گفت‌وگویی که با شبکه خبر داشت، اعلام کرد که سالانه حدود ١٠٠ هزار نفر به جمع معتادان کشور اضافه می‌شود. حتی این عدد هم از دقت لازم برخوردار نیست زیرا بازهم، تعدادی را دربرمی‌گیرد که دچار وابستگی مصرف شده‌اند.
اما هنوز هیچ یک از متولیان دولتی و غیر دولتی اعتیاد نمی‌دانند، یا اعلام نکرده‌اند که مصرف تفننی و غیروابسته مخدرها و روانگردان‌ها در کشور چه رقمی است. با وجود هشدارهایی که متولیان دولتی و غیردولتی درمان اعتیاد درباره خطر حتی یک بار مصرف تفننی مواد برپایه تریاک یا مشتقات آمفتامین دارند، معتادانی که امروز، نام‌شان در فهرست «مصرف‌کنندگان مستمر» ستاد مبارزه با مواد مخدر ثبت شده، قطعا مهمانان یک شبه نبوده‌اند و عرصه تفنن و تفریح، حتما در آن حد گسترده است که سالانه حداقل ١٠٠ هزار نفر خروجی وابستگی دایم داشته باشد.
مقایسه آمار جدید با ارقام مطالعات پیشین هم یک نگرانی جدی را دامن می‌زند. اگر بازه زمانی ١٣٨٠ تا ١٣٨٨ را به عنوان دوران طلایی اعتباردهی برای درمان داوطلبانه و آزمون و خطای روش‌های موفق‌تر بهبودی از اعتیاد و اقدامات موثر در کاهش آسیب اعتیاد، کنار گذاشته و آن را به عنوان یک خاطره تکرار ناشدنی، در بایگانی تاریخ مبارزه با مواد مخدر ثبت کنیم و جهت نگاه را به سمت دهه ٧٠ به عنوان دوران اوج برخوردهای سلبی و حذفی با معتادان و سال‌های فعالیت دولت دهم ١٣٩٢ – ١٣٨٨ به عنوان روزشمار شکست تلاش درمانگران اعتیاد و کاهش اعتبارات درمان داوطلبانه و حمایت‌های اجتماعی و بازگشت دوباره به جبر و بند در مقابله با معتاد معطوف کنیم، ورودی عرصه وابستگی مصرف در دهه ٩٠، خطرناک‌تر و به مراتب، خطرسازتر از دهه ٧٠ است بدون آنکه پیشرفت‌های نوین در عرصه درمان اعتیاد، مجالی برای گشودن یک روزنه امید در این سال‌های باقی مانده قرن ١٤ شمسی پیدا کند.
بر اساس نتیجه پژوهش ملی که ستاد مبارزه با مواد مخدر در سال ١٣٧٧ و با مرور مطالعات تاریخی و تحقیق پیمایشی انجام داد، تعداد معتادان کل کشور، حداکثر ٤ میلیون و ٢٠٠ هزار نفر و حداقل یک میلیون و ٥٠٠ هزار نفر با میانگین ٢ میلیون و ٥٧٤ هزار نفر برآورد شد. سال ١٣٧٩، سازمان بهزیستی کشور و دفتر مقابله با مواد مخدر و جرم سازمان ملل متحد UNODC تحقیق مشترکی با عنوان «ارزیابی سریع وضعیت سوءمصرف در ایران» انجام دادند که بر اساس نتیجه این تحقیق و به استناد آمار مراکز بازپروری طی ١١ سال پیش از انجام تحقیق، تعداد معتادان کشور حدود ٧٠٠ هزار نفر، تعداد معتادان تزریقی ١٦٦ هزار نفر و حداقل میزان شیوع وابستگی به مواد، یک میلیون نفر در زمان اجرای این پژوهش اعلام شد. این نتایج مربوط به سال‌های پیش از صدور مجوز رییس وقت قوه قضاییه برای آغاز اقدامات میدانی کاهش آسیب اعتیاد و جرم‌زدایی از معتادان داوطلب درمان بود.
نتایج موفقیت‌آمیز مرهون مجوز آیت‌الله هاشمی شاهرودی در مدت کوتاهی نمایان شد. سال ١٣٨٢ و تنها یک سال پیش از صدور مجوز فعالیت مراکز گذری کاهش آسیب اعتیاد و اقدامات سیار درمان و حمایت‌های اجتماعی برای معتادان بی‌خانمان، وزارت بهداشت، ستاد مبارزه با مواد مخدر و UNODC در همکاری مشترک برای بررسی همه‌گیرشناسی سوءمصرف مواد مخدر، آمار ٣ میلیون و ٧٠٠ هزار مصرف‌کننده تریاک و سایر مواد افیونی را ثبت کردند که بنا بر نتیجه این پژوهش، دو میلیون و ٥٠٠ هزار نفر از این تعداد، دچار وابستگی دایم بودند. در نتیجه «ارزیابی سریع وضعیت سوءمصرف وابستگی به مواد در ایران (RSA) که سال ١٣٨٦ و توسط دانشگاه علوم بهزیستی و توانبخشی انجام شد، تعداد معتادان کشور به یک میلیون و ٢٠٠ هزار نفر کاهش یافته بود. اگرچه هنوز مصرف‌کنندگان تزریقی که حدود ١٩ درصد این تعداد را تشکیل می‌دادند، یک نگرانی جدی برای متولیان مقابله با اعتیاد به شمار می‌آمدند. با وجود آنکه تحقیقات انجام شده در این دو دهه، هربار از روش‌های جامع‌تر و با ضریب خطای پایین‌تری استفاده می‌کرد، تاثیر اقدامات دولت دهم برای بازگشایی اردوگاه‌های درمان اجباری، بی‌توجهی به درمان داوطلبانه و تنزل اعتبارات برنامه‌های کاهش آسیب اعتیاد در نتایج «طرح ملی شیوع‌شناسی مصرف مواد مخدر» که سال ١٣٩٠ انجام شد، خود را با این اعداد نشان داد؛ تعداد معتادان کشور به یک میلیون و ٣٢٥ هزار نفر افزایش یافته بود در حالی که بیش از ٢٦ درصد مصرف‌کنندگان وابسته مت‌آمفتامین (شیشه) شده بودند.
نباید فراموش کرد اعدادی که سخنگوی ستاد مبارزه با مواد مخدر از آخرین تعداد معتادان کشور ارایه داده، محصول یک شب و یک ماه و یک سال نیست. افزایش تعداد معتادان به دو میلیون و ٨٠٨ هزار نفر، پیش بینی محتوم کارشناسانی بود که طی سال‌های ١٣٨٨ تا ١٣٩٢، بارها نسبت به تاثیرات خطرساز جایگزینی درمان اجباری به جای درمان داوطلبانه و حذف اعتبارات کاهش آسیب اعتیاد به جای پررنگ‌تر شدن حمایت‌های اجتماعی هشدار داده بودند.
نگرانی از بابت رشد آمار اعتیاد و آسیبهای ناشی از وابستگی مصرف در ایران زمانی افزایش می‌یابد که تغییرات جمعیتی، صعود نرخ شیوع اعتیاد و دگرگونی ساختار مصرف و وابستگی طی دو پیمایش کشوری پایان دهه ٨٠ و ابتدای دهه ٩٠ را کنار هم ببینیم؛ دو تحقیق کشوری که در جمعیت ١٥ تا ٦٤ ساله ایران انجام شده است. بنا بر نتایج سرشماری سال ٩٠، جمعیت ایران ٧٥ میلیون و ١٤٩ هزار و ٦٦٩ نفر و تعداد جمعیت ١٥ تا ٦٤ ساله کشور، ٧٠/٩ درصد این تعداد و معادل ٥٣ میلیون و ٢٨١ هزار و ١١٥ نفر بود و در حالی که نرخ شیوع مصرف در طرح ملی شیوع‌شناسی مصرف مواد ٢/٦٥ درصد در جمعیت ١٥ تا ٦٤ساله کشور اعلام شد، به طور نسبی از هر ٤٠نفر جمعیت در این بازه سنی، وابستگی مصرف داشتند.
بنا بر نتایج سرشماری سال ١٣٩٥، جمعیت ایران ٧٩ میلیون و ٩٢٦ هزار و ٢٧٠ نفر است که ٦٩/٨ درصد و معادل ٥٥ میلیون و ٧٨٨ هزار و ٥٣٦ نفر از این تعداد در گروه سنی ١٥ تا ٦٤ سال هستند و در حالی که افشار، نرخ جدید شیوع مصرف در این گروه سنی را ٥/٣ درصد اعلام کرده، در حال حاضر به‌طور نسبی از هر ١٨ نفر جمعیت در گروه سنی ١٥ تا ٦٤ ساله کشور، یک نفر دچار اعتیاد مستمر به مواد مخدر یا روانگردان است. افشار در گزارش خود از افزایش مرگ معتادان آمار داده است. از رشد ٦/٢ درصدی مرگ نسبت به سال ٩٤. سال ٩٥، ٣١٩٠ نفر بر اثر اعتیاد فوت کردند و سال ٩٤، ٢٩٩٢ نفر و سال ٩٣، ٢٧٤٧ نفر. افزایش دوباره فوت بر اثر اعتیاد که آمار سال‌های آغازین دهه ٩٠ را تداعی می‌کند هم، هشدار دیگری است نسبت به اقدامات مافیا برای پیچیده‌تر کردن هر چه بیشتر ترکیبات مواد عرضه شده به بازار که البته گرایش عمده ترکیبات، به سمت تشدید و تمدید وابستگی مصرف‌کننده است.
در عین حال، نیروی مقابله با اعتیاد در ایران، با تحرکات جدیدی از سوی شبکه قاچاق مواد مخدر مواجه است. تحرکاتی که بیشتر با هدف سردرگم کردن نیروی مقابله انجام می‌شود؛ عرضه مواد با نام‌های جدید و متفاوت در حالی که پایه ساختاری همه، ثابت است و فقط، افزودنی‌ها تغییر می‌کند تا شوک جدیدی به بازار عرضه و تقاضا وارد کند. مقابله با سایت‌های اینترنتی عرضه مواد مخدر و روانگردان به فهرست وظایف نیروی مقابله افزوده شده در عین حال که باید نگران نفوذ روانگردان‌های جدید NPS هم باشد؛ موادی با ساختار و ترکیبات بسیار متغیر و متفاوت در انواع پرشمار و با تاثیراتی به مراتب مخرب‌تر از آنچه امروز به نام روانگردان در بازار ایران عرضه می‌شود. گستردگی فهرست وظایف، یک نتیجه محتمل و بسیار نگران‌کننده دارد؛ در حالی که اقدامات پیشگیرانه برای جلوگیری از ورود تازه نفس‌ها به عرصه اعتیاد باید در صدر دستور کار و چیدمان اعتباردهی‌ها باشد، بخش مهمی از بودجه ملی و توان نیروهای مقابله، برای رصد و کشف پیچیدگی‌های شبکه قاچاق و مقابله با خرده پاهای قاچاق که قرار است سرعت‌گیرهای هدفمند مسیر دسترسی به شاخه‌های قطور شبکه باشند، هدر می‌رود. خستگی روانی گردان کاهش تقاضا و مبارزه با عرضه بر اثر ترفند هوشمندانه‌ای که شبکه قاچاق مواد مخدر در ایران در پیش گرفته، شاید مهم‌ترین دلیل افزایش آمار اعتیاد و رشد نرخ شیوع در کشور باشد.
