نقش تبلیغی نماز جمعه

نماز جمعه راازابعادی چند می توان مورد بحث و بررسی قرار داد, آن ابعاد عبارتنداز :

1. اهمیت نمازجمعه .

2. پیشینه تاریخی نمازجمعه .

3. چگونگی نمازجمعه .

4. شرائط نمازجمعه .

5. شرائط امام جمعه .

6. لزوم شکوه نمازجمعه .

7. خطبه نمازجمعه .

8. نمازجمعه و موضع گیری دشمنان اسلام ,

9. نقش هدایتی نمازجمعه .

و ...

در این مقاله قصد بررسی همه ابعاد را نیست . هدف تنها تبین نقش هدایتی و تبلیغی نمازجمعه است ,ازاین روی , با مقدمه ای کوتاه همین جهت را پی می گیریم .

در متون دینی ما,ازاصل نماز, تعابیر گوناگون و زیبایی شده است .

دراین تعابیر, گاه , نماز به عمود خیمه تشبیه شده که با شکستن آن , تمامی خیمه دین فرو خواهد ریخت .

و گاه , به نهر آبی تشبیه گردیده که انسان مسلمان , هر روز پنج نوبت روح خود را در آن شستشو داده واز پلیدیها می زداید.این تعابیر, هر کدام بیانگر میزان رابطه نماز بااصل دین و نقشی است که نماز در جهت تقویت و رشدانسانها دارداین پیوند و رابطه در نماز چند برابر می گردد .

از همین روی , برای شرکت در نمازجمعه پاداشهایی بسیار بزرگ از قبیل : آموزش و رهایی از آتش , آسانی حساب در قیامت , ثواب حج , ثواب یک سال نماز و روزه و... در روایات رسیده ازائمه معصومین[ ع] در نظر گرفته شده است [1] .

و برای شرکت نکردن در آن تهدیدهای سخت و شدیدی در متون دینی وارد شده است [2] .

دراهمیت نمازجمعه همین بس که زندانی هم باید در مراسم نمازجمعه شرکت کند, تااو هم روح خود را شستشو داده و آگاهیهای لازم را فراگیرد و زندان مانع رشد فکری و معنوی او نشود. به روش و گفتار ائمه هدی[ ع] دراین زمینه توجه کنید :

امام صادق[ ع] نقل می کند که : علی[ ع] زندانیان را با ضمانت اولیاء آنان از زندان آزاد می ساخت تا در نمازجمعه شرکت جویند [3] .

همچنین آن حضرت می فرماید :

آوردن زندانیان برای شرکت در نمازجمعه و نمازعید و سپس بازگرداندن آنان به زندان از وظایف حکومت اسلامی است [4] .

پیامبراسلام[ ص] به صاحبان کار دستور داده است : مانع شرکت کارگران در مراسم نمازجمعه نشوند [5] .

نقش تبلیغی نمازجمعه

نمازجمعه , دارای دو رکن اساسی است : رکن اول آن اجتماع مردم برای برگزاری نمازجمعه است که دراین جهت توصیه ها و تاکیدهای فراوانی برای حضور در نمازجمعه و هر چه باشکوه برگزار کردن آن داریم .

رکن دوم , که پایه واساس نمازجمعه است , محتوا و مضمون آن است که در خطبه های خطیب جمعه متجلی می شود .

خطبه در نمازجمعه ,از مهمترین اجزای نمازجمعه و جایگزین دو رکعت از نمازاست . چنانچه امام صادق[ ع] دراین زمینه می فرماید :

علت این که نمازجمعه , دو رکعت است , وجود دو خطبه است . خطبه ها, نمازاست تا وقتی که امام از منبر پایین آید [6] .

و در جای دیگر می فرماید :

لاجمعه الا بخطبه وانما جعلت رکعتین لمکان الخطبتین . [7]

نمازجمعه , بدون خطبه صحیح نیست . به خاطر خطبه ها,این نماز با دو رکعت انجام می گیرد .

با نگاهی گذرا به سیره پیامبر[ص] و علی[ ع] و گفتارائممه معصومین[ ع] و فقهاء در می یابیم که برامام جمعه لازم است که از درد و رنج مسلمانان ,ازاوضاع کشورهای اسلامی ,از ترفندهای دشمنان اسلام و خلاصه آنچه را به حسب زمان و مکان گاهی از آن , برای امت اسلامی لازم و ضروری است , سخن بگوید و مردم را در جریان مسائل روز قرار بدهد و آنان را موعظه وارشاد نماید و تقویت مبانی دینی و مذهبی و رشد سیاسی فرهنگی آنان را در نظر داشته باشد .

امام رضا(ع)در این زمینه میفرماید :

انما جعلت الخطبه یوم الجمعه لان الجمعه شهد عام فارادان یکون

خطبه در روز جمعه تشریع شده است ,از آن جهت که جمعه از روزهای اجتماع مردم است . از نظراسلام , همه مکلفین باید در آن اجتماع حضور یابند. خداوند با تشریع این دستور,اراده کرده است که توسط زمامداران , مردم دراین روز موعظه وارشاد گردند و به نیکیها ترغیب واز بدیها بازداشته شوند .

همچنین حاکمان اسلامی و یا خطیب وامام جمعه منصوب از طرف او مردم را به مصالح دینی و دنیوی خود, هدایت سازد وازاخبار واحوادث جهانی , که برای آنان مفید و یا پیش گیرنده از زیان آنان است آگاه سازد . [8]

امام رضا(ع)در ادامه گفتار میفرماید :

[ علت این که دو خطبه در نماز جمعه باید خواننده شوداین است که : در یکی به حمد و ثنای الهی پرداخته شود و در دیگری حوائج مردم خطرهایی که مردم را تهدید می کند بیان شود و برای مردان و زنان با ایمان دعا و طلب آمرزش شود و آنچه که لازم است ازاوامر و نواهی به مردم ابلاغ شود. و آنچه باعث صلاح و فساد مردم است یادآوری گردد]. [9]

امام خمینی[ ره] در تحریرالوسیله درباره محتوای خطبه های نمازجمعه چنین می فرمایند :

[ سزاواراست که امام جمعه , در ضمن خطبه هایش آنچه را که مصلحت دین و دنیای مسلمانان است بیان دارد واز آنچه که در کشورهای اسلامی و غیراسلامی می گذرد و به زیان و یا سود آنان است و آنچه که مسلمانان در زندگی دنیوی واخروی به آن نیاز دارند, مطلع سازد وازامور سیاسی واقتصادی که دراستقلال و آزادی آنان دخالت دارد و چگونگی رفتار آنان با سایر ملتها سخن بگوید و آنان رااز مداخله دولتهای ظالم و استعمارگر درامور سیاسی واقتصادی , که منجر به استعمار واستثمار آنان است , آگاه گرداند

خلاصه : نمازجمعه و دو خطبه آن , مانند حج و عیدین و غیره از مواقف عظیمه برای مسلمانان است , ولی متاسفانه مسلمانان از وظایف و مواقف مهم سیاسی این عبادت غافل و ناآگاهند]. [10]

موضوع گیری دشمنان

از آنجا که این اجتماع عظیم در آگاهی و رشد مسلمانان نقش بسزایی دارد, دشمنان اسلام , بویژه مسلمانان نماها (منافقین ) درطول تاریخ با ترفندهای گوناگون سعی درایجاد خلل در صفوف به هم فشرده نمازجمعه نموده اند. آنان با بهانه های مختلف دراین مراسم شرکت نمی جسته اند تا باایجاد شکاف در بین مسلمانان به اهداف شوم و ضدانسانی خود برسند .

پیامبرگرامی اسلام[ ص] , توطئه این بدسیرتان را بر ملا کرده و می فرمایند :

من ترک ثلاث جمعات من غیر عذر کتب من المنافقین. [11]

آن کسی که بدون عذر سه نوبت نمازجمعه را ترک کنداز منافقین شمرده می شود .

امام باقر[ ع] , دراین زمینه می فرماید :

صلوه الجمعه فریضه والاجتماع الیها مع امام العدل فریضه فمن ترک

ثلاث جمعه علی هذا فقد ترک ثلاث فرائض و لایترک ثلاث فرائض من غیر عذر و لاعله الا منافق . [12]

نمازجمعه واجتماع برای آن , باامام عادل واجب است اگر کسی بدون عذر, سه جمعه را , پی در پی , ترک کند سه فریضه را ترک کرده است و جز منافق , سه فریضه را, بدون علت , ترک نمی کند .

نقش نمازجمعه در تداوم انقلاب

رمز پیروزی انقلاب اسلامی واستقامت مردم در برابر مشکلات طاقت فرسا و مقاومت در برابرابرقدرتها,ایمان ,اتحاد و رهبری قاطع امام امت[ ره] بود. همانگونه که این عوامل در پیروزی انقلاب اسلامی نقش داشت برای تداوم انقلاب نیزاین عوامل ضروری است . اجتماعات نمازجمعه فرصت بسیار خوبی است که ائمه جمعه می توانند به وسیله خطابه های خود, ایمان واعتقاد مردم را تقویت کنند و مبانی دینی آنان رااستحکام بخشند و آنان را به وحدت و همبستگی بیشتر دعوت کنند و عوامل تفرقه و جدائی را دراین مجامع یادآوری نمایند .

بنابراین باید با تشکیلات و برنامه ریزی دقیق ازاین اجتماعات , هر چه بیشتر, در جهت تحکیم پایه های انقلاب اسلامی واعتلای کلمه حق و نمایاندن چهره حقیقی اسلام و جمهوری اسلامی و شناساندن حکومت اسلامی و خنثی کردن توطئه های دشمنان کینه توزاسلام استفاده گردد .

برای بهره های لازم ازاین گونه اجتماعات امور ذیل یادآوری می شود :

1. امت اسلامی براساس وظیفه دینی سیاسی خود, به دوراز جریانات , برای حفظ کیان اسلام وانقلاب اسلامی در نمازجمعه شرکت می کنند بنابراین ,ائمه جمعه , بایداز موضع گیریهای گروهی و حزبی اجتناب نمایند, تا محورامت حزب الله , در هر شهر واستان باشند.اگرائمه جمعه ازاین اصل عدول کنند در نقش اصلی خود, که همان هدایت و رهبری فکری سیاسی مذهبی مردم مسلمان منطقه است , موفقیت چندانی نخواهند داشت .

2. ائمه جمعه باید با مطالعه دقیق و عمیق نسبت به جریانات سیاسی و مسائل موردابتلای جهان , به خطبه ها عمق بیشتری ببخشند. با طرح مسائل لازم , درابعاد گوناگون :اعتقادی ,اخلاقی و سیاسی سعی کنند هر جمعه به شرکت کنندگان , آگاهی و آشنایی بیشتری نسبت به معارف زندگی ساز اسلام و مسائل روز و جهان اسلام بدهند .

با نگاهی به نمازجمعه و مقایسه آنها با یکدیگر به روشنی در می یابیم که کیفیت نمازجمعه از حیث غنا واتقان خطبه ها و... باعث جذب بیشتر مردم به نمازجمعه و برعکس خطبه های شعاری و بی محتوا و یا کم محتوا, موجب سردی مردم شده است .

3. برای صرفه جویی در وقت و برای یادآوری و طرح آنچه که بیان و ابلاغ آن لازم است تنظیم و دسته بندی مطالب و آمادگی قبلی ,امری است لازم و ضروری .

بدون تردید, دراین صورت , فراگیری و ثمردهی و جاذبیت آن بیشتر خواهدبود .

4. موضوعات قابل بحث و سخنان ناگفته بسیار است . چون در نمازجمعه وقت محدوداست , لازم است ائمه جمعه مطالب خود را براساس اولویت ها دسته بندی کنند به آن مطلبی که ازاهمیت بیشتری برخورداراست بهای بیشتری بدهند .

5. در نمازجمعه همه اقشار مردم از بی سواد و با سواد, فرهنگی و غیرفرهنگی شرکت می کنند, لازم است ائمه جمعه مراعات حال همگان را نموده و طوری سخن بگویند که قابل استفاده برای همگان باشد. قرآن و روایات ماثوره ائمه معصومین[ ع] در طرح معارف , بهترین الگوست . مشکل ترین براهین علمی را در قالب ساده و همه کس فهم بیان می کنند . امام خمینی[ ره] نیز در طرح مسائل و معارف اسلامی می تواندالگوی بسیار خوبی برای ما باشد .

6. برای تاثیرگذاری و ثمردهی بیشتر خطبه ها,ائمه جمعه باید مقتضای حال را رعایت کنند و به گرمی و سردی هوا خستگی مردم و... توجه داشته باشند .

عدم توجه به این اصل در برخی از موارد, باعث پیامدهای زیانباری خواهد شد که به هیچ وجه قابل جبران نیست و خطابه ها نه تنها مفید و با ثمر نخواهد بود که باعث فرار و بدبینی مردم خواهد شد .

اینها برخی از نکات است که ائمه جمعه باید برای بهره گیری لازم از این اجتماعات و جذب مردم و تاثیرگذاری هر چه بیشتر به آن توجه داشته باشند. علاوه براین , باید برای برنامه های فرهنگی و تبلیغی دیگر دراین مراسم بزرگ و با شکوه بهره لازم برده شود .