احمد بن اسحاق قمی

ابوعلی، فقیه، محدّث، از اصحاب امام جواد و امام هادی علیهماالسلام و وکیل بلندپایه امام حسن عسکری علیه السلام ، در قم چشم به جهان گشود و احتمالاً در اواخر سده دوم (حدود 190 ه) تولّد یافت؛ زیرا وی از اصحاب امام رضا علیه السلام (شهادت 203 ق) به شمار نیامده و گویا در عصر آن امام علیه السلام نوجوانی بیش نبوده است. درباره وفات او، همین اندازه روشن است که وی مدتی پس از وفات امام حسن عسکری علیه السلام (م 260 ق) زنده بوده و دوران کهولت و پیری اش را می گذراند. در گزارشی از حسین بن روح قمی، که در رجال کشی آمده است، می خوانیم: «وی پس از وفات حضرت عسکری علیه السلام نامه ای به امام عصر(عج) نوشت و اجازه خواست تا به حج سفر کند. حضرت نیز ضمن اجازه، پارچه ای برای او فرستاد. وی با دیدن پارچه، گفت: امام علیه السلام خبر وفات مرا داده است، و هنگام بازگشت از حج، در "حلوان" (واقع در "سر پل ذهاب" از توابع استان کرمانشاه) درگذشت.» اکنون قبر او در «سر پل ذهاب» پابرجاست و مورد احترام اهالی منطقه می باشد.

وی در یک خانواده مذهبی و علمی در قم پرورش یافت و چون پدرش، اسحاق بن عبداللّه قمی، اهل دانش و از اصحاب امام کاظم علیه السلام بود، احتمالاً در پرورش علمی او نقش بسزایی داشت. در ایام جوانی، آثار فضل و دانش و صفای باطن در او نمایان گشت و در میان مردم قم، چهره ای مورد قبول یافت. وی در قم، علاوه بر پدرش، نزد استادانی همچون زکریّا بن آدمی قمی و زکریّا بن محمّد مؤمن قمی (م. ح 255 ق) استماعاتی داشت و تلاش او در فراگیری فقه و حدیث، چندان بود که در عصر امام جواد علیه السلام (م شهادت 220 ق)، که هنوز دوران جوانی اش را می گذراند، به مقام شایسته ای رسید، به گونه ای که او را از محدّثان این دوره و از اصحاب آن امام علیه السلام به شمار آورده اند. در عصر امام هادی علیه السلام (220 254 ق)، که وی دوران میان سالی خود را سپری می کرد، مسافرت هایی به بغداد، کوفه و سامرّاء داشت و چندین نوبت خدمت امام هادی علیه السلام شرفیاب شد و پرسش هایی را که از آن امام می نمود، در کتابی گردآوری کرد. وی طی مسافرت هایش به عراق، با استادان متعددی مانند بکر بن محمّد بن عبدالرحمن ازدی، عبداللّه بن میمون، سعدان بن مسلم عامری، ابوهاشم جعفری بغدادی (م 261 ق) و یاسر خادم (م. حدود 260 ق) ملاقات داشت و از آن ها حدیث شنید. در این زمان، وی در فقه و حدیث به حد کمال رسید و بنا بر گزارش نجاشی و طوسی، از چهره های درخشان و «شیخ اهل قم» به شمار می آمد.

احمد بن اسحاق در عصر امام حسن عسکری علیه السلام (م 260 ق) به عنوان وکیل آن امام در قم، مشغول خدمت شد و خانه اش در قم محل رجوع علما، فقها و مردم عادی بود. به همین دلیل، نجاشی او را «وافد القمیین» معرفی کرده است. گفته می شود: وی به دستور امام حسن عسکری علیه السلام مسجد بزرگی در قم بنا کرد که امروزه پابرجاست و به نام «مسجد امام» شهرت یافته است. برخی از گزارش ها حاکی از آن است که وی در مسافرت اخیرش به سامّراء، که وجوهات اهالی قم را نزد امام حسن عسکری علیه السلام برده بود، امام عصر(عج) را دید و با آن امام صحبت کرد. در این مسافرت، شاگردش، سعد بن عبداللّه اشعری (م 299 ق)، نیز با او بود و گزارش مذکور را نقل کرده است. حتی در گزارش طوسی آمده است که وی پس از رحلت امام حسن عسکری علیه السلام ، با امام عصر (عج) درباره ادعای جعفر کذّاب (برادر امام حسن عسکری علیه السلام ) مکاتبه داشت و در پی آن، امام علیه السلام با صدور توقیعی مفصّل، نسبت به ادعای عمویش هشداد داد و جعفر را فردی «مفسد» معرفی کرد.

وی در قم شاگردان متعددی تربیت کرد که مشهورترین آن ها سعد بن عبداللّه اشعری (م 299 ق)، عبداللّه بن جعفر حمیری (م. بعد 297 ق)، محمّد بن حسن صفّار قمی (م 290 ق) و علی بن ابراهیم قمی (م. حدود 275 ق) بوده اند. از تألیفات او، کتاب های علل الصوم، علل الصلاة و مسائل الرجال (پرسش هایی از امام هادی علیه السلام درباره حال راویان) معرفی شده اند. [1] .عالمان شیعه

7 .احمد بن اسحاق قمی، به قدری عزیز در نزد آن حضرت بود که به هنگام ولادت امام عصر(ع)، امام عسکری(ع) به او نامه نوشته، از تولد حجت الهی او را آگاه ساخته [2] و توفیق تشرف به محضر کعبه مقصود را پیدا کرده [3] پس از شهادت امام عسکری از سوی حضرت بقیة اللّه بر وکالت خود پابرجا مانده [4] مدتی در آوه اقامت کرده، سپس در قم رحل اقامت افکنده [5] به هنگام عزیمت به قم در «حلوان» (سر پل ذهاب) رحلت کرده، در همانجا مدفون شده [6]

ابوعلی احمد بن اسحاق اشعری قمی، توقیعاتی نیز از سوی حضرت به همراه داشت.

او در عصر خود از بزرگان فقها و محدثین قم محسوب می گشت; به گونه ای که در بین علماء خاندان اشعری از درخشندگی خاصی برخوردار بودکشی با سند کامل از ابومحمد رازی روایت کرده است که گفت: من و احمد بن ابی عبدالله برقی در عسکر (پادگان) بودیم; که فرستاده ای از سوی آن مرد آمد و گفت: حضرت می فرماید: علیل، ایوب بن نوح، ابراهیم بن محمد همدانی، احمد بن حمزه و احمد بن اسحاق همه مؤثق هستند.

از جمله اساتید و مشایخ این راوی بلندمرتبه; عبدالله بن میمون، زکریا بن آدم و یا سرخادم بودند و ازشاگردانش; سعد بن عبدالله اشعری، علی بن ابراهیم قمی و سهل بن زیاد آدمی رازی بودند. [7]

روزی احمد بن اسحاق قمی به امام عسکری(ع) در سامرا عرض کرد: امام بعد از شما کیست؟

امام(ع) برخاسته به اندرون رفت، فرزند دلبندش را که حدودا سه ساله بود و چهره اش چون ماه چهارده شبه می درخشید وارد مجلس کرد و خطاب به احمدبن اسحاق فرمود: اگر نبود که تو در نزد خدا و حجج الهی عزیز و گرامی هستی، من فرزندم را به تو نشان نمی دادم.

احمد بن اسحاق از نشان امامت پرسید، یک مرتبه آن نور دیده لبهای نازکتر از گل اش را حرکت داد و به عربی فصیح فرمود:

أنا بقیّة اللّه فی أرضه، والمنتقم من أعدائه، فلا تطلب أثرا بعد عین.

من تنها بازمانده الهی هستم، من دست انتقام الهی از دشمنان اویم، پس از مشاهده دیگر از نشانه مپرس. [8] . « سری از اسرار »