اصحاب شهادت طلب و با وفای سید الشهدا«ع»،نمونه بارز آگاهی،ایمان،شجاعت و فداکاری بودند و فضیلت آنان بیش از آن است که در این مختصر بگنجد.روایاتی در فضیلت یاران امام وارد شده است.(1) خصوصیات آنان نیز در برخی کتب آمده است.(2)
مروری بر زیارتنامه های شهدای کربلا،فضیلتهایی چون وفای به عهد،بذل جان در نصرت حجت خدا،وفا داری به امام و...را یاد آور می شود.ویژگیهای افراد جبهه حسینی به تعبیر یکی از پژوهشگران چنین است:
1اطاعت محض و عاشقانه 2هماهنگی کامل با رهبری(تا جایی که بدون اجازه نمی جنگیدند)3خطر پذیری و شهادت طلبی 4شجاعت ویژه 5صباریت و مقاومت جاودانه 6سازش ناپذیری 7جدیت،قاطعیت و عزم راسخ 8خدا بین و خدا خواه 9از همه چیز بریده و به خدا پیوسته 10دقیق،منظم،منضبط 11نهایت رشد و کمال، صلاح(سیاسی،فرهنگی)12الگوی عملی دفاع و مقاومت(لکم فی اسوة)
13باوفاترین و پای بندترین یاران بر پیمان 14آزادگی(هیهات منا الذلة)15فرماندهی ویژه،مدیریت نمونه 16غنای روحی از ما سوی الله(انطلقوا جمیعا)17شرکت در میدانهای جنگ سیاسی،فرهنگی،اقتصادی،نظامی در طفولیت و سنین پایین 18«کل»
بینی نه«جزء»بینی(کل یوم عاشورا...مثلی لا یبایع مثله)19سازنده حرکتهای تاریخساز 20مقاومت و مبارزه نابرابر در تنهایی 21یقین و بصیرت کامل،شک شکن 22پافشاری و استقامت در حق با اقلیت،در برابر اکثریت مخالف(لا تستوحشوا فی طریق الهدی لقلة اهله)23نقش زن در سرنوشت مبارزات سیاسی،فرهنگی بشریت 24سپر دین بودن،نه دین سپری 25اصالت با جهاد اکبر 26ساختار روحی و جسمی مناسب و هماهنگ با استراتژی عاشورا.(3)
آنان که در رکاب سید الشهدا به فیض شهادت رسیدند،جمعی از بنی هاشم بودند، جمعی از مدینه با آن حضرت آمده بودند،برخی در مکه و طول راه به وی پیوستند،برخی هم از کوفه توانستند به جمع آن حماسه سازان شهید بپیوندند.کسانی هم در راه نهضت حسینی،پیش از عاشورا شهید شدند که آنان نیز جزء اصحاب او به شمار می آیند.تعداد 6 نفر از یاران امام که در کوفه شهید شدند،عبارتند از:عبد الأعلی بن یزید کلبی،عبد الله بن بقطر،عمارة بن صلخب،قیس بن مسهر صیداوی،مسلم بن عقیل و هانی بن عروه.
شهدای بنی هاشم:تعداد 17 نفر از شهدای کربلا که شهادتشان اجماعی است،عبارتند از:
علی بن الحسین الأکبر،عباس بن علی بن ابی طالب،عبد الله بن علی بن ابی طالب،جعفر بن علی بن ابی طالب،عثمان بن علی بن ابی طالب،محمد بن علی بن ابی طالب،عبد الله بن حسین بن علی،ابو بکر بن حسن بن علی،قاسم بن حسن بن علی،عبد الله بن حسن بن علی، عون بن عبد الله بن جعفر،محمد بن عبد الله بن جعفر،جعفر بن عقیل،عبد الرحمن بن عقیل، عبد الله بن مسلم بن عقیل،عبد الله بن عقیل،محمد بن ابی سعید بن عقیل.(4) نام ده نفر دیگر نیز نقل شده که البته یقینی نیست،آنان عبارتند از:ابو بکر بن علی بن ابی طالب،عبید الله بن عبد الله بن جعفر،محمد بن مسلم بن عقیل،عبد الله بن علی بن ابی طالب،عمر بن علی بن ابی طالب،ابراهیم بن علی بن ابی طالب،عمر بن حسن بن علی،محمد بن عقیل و جعفر بن محمد بن عقیل.(5)
شهدای دیگر:نام کسانی غیر از بنی هاشم که در کربلا در رکاب امام حسین«ع»به شهادت رسیدند و توضیح مختصری در باره هر یک،در جای مناسب هر کدام در این کتاب(به ترتیب الفبا)آمده است.در اینجا فهرستی از همه آنان را یکجا بر اساس نقل کتاب «انصار الحسین»می آوریم.
در کتب یاد شده،دو جدول نام است.یکی نامهایی که در زیارت ناحیه مقدسه و نیز در منابع دیگری همچون رجال شیخ،یا رجال طبری آمده است.این جدول که نام 82 نفر را در بر دارد چنین است:اسلم ترکی،انس بن حارث کاهلی،انیس بن معقل اصبحی، ام وهب،بریر بن خضیر،بشیر بن عمر حضرمی،جابر بن حارث سلمانی،جبلة بن علی شیبانی،جنادة بن حارث انصاری،جندب بن حجیر خولانی،جون مولی ابو ذر غفاری،جوین بن مالک ضبعی،حبیب بن مظاهر،حجاج بن مسروق،حر بن یزید ریاحی، حلاس بن عمرو راسبی،حنظلة بن اسعد شبامی،خالد بن عمرو بن خالد،زاهر مولی عمرو بن حمق خزاعی،زهیر بن بشر خثعمی،زهیر بن قین بجلی،زید بن معقل جعفی، سالم مولی بنی المدینة کلبی،سالم مولی عامر بن مسلم عبدی،سعد بن حنظله تمیمی، سعد بن عبد الله،سعید بن عبد الله،سوار بن منعم بن حابس،سوید بن عمرو خثعمی، سیف بن حارث بن سریع جابری،سیف بن مالک عبدی،حبیب بن عبد الله نهشلی،شوذب مولی شاکر،ضرغامة بن مالک،عابس بن ابی شبیب شاکری،عامر بن حسان بن شریح، عامر بن مسلم،عبد الرحمان بن عبد الرحمان بن عبد الله ارحبی،عبد الرحمان بن عبد ربه انصاری،عبد الرحمان بن عبد الله بن یزید عبدی،عبید الله بن یزید عبدی،عمران بن کعب، عمار بن ابی سلامه،عمار بن حسان،عمرو بن جناده،عمر بن جندب،عمرو بن خالد ازدی، عمر بن خالد صیداوی،عمرو بن عبد الله جندعی،عمرو بن ضبیعه،عمرو بن قرضه،عمر بن قرضه،عمر بن عبد الله ابو ثمامه صائدی،عمرو بن مطاع،عمیر بن عبد الله مذحجی،قارب مولی الحسین«ع»،قاسط بن زهیر،قاسم بن حبیب،قرة بن ابی قره غفاری،قعنب بن عمر، کردوس بن زهیر،کنانة بن عتیق،مالک بن عبد بن سریع،مجمع بن عبد الله عائذی، مسعود بن حجاج و پسرش،مسلم بن عوسجه،مسلم بن کثیر،منجح مولی الحسین«ع»، نافع بن هلال،نعمان بن عمرو،نعیم بن عجلان،وهب بن عبد الله،یحیی بن سلیم،یزید بن حصین همدانی،یزید بن زیاد کندی،یزید بن نبیط.
جدول دوم،اسامی کسانی است که در منابع متأخرتری مانند زیارت رجبیه،«مناقب»
ابن شهرآشوب،«مثیر الأحزان»یا«لهوف»آمده است که عبارتند از:(29 نفر)ابراهیم بن حصین،ابو عمرو نهشلی،حماد بن حماد،حنظلة بن عمرو شیبانی،رمیث بن عمرو،زائد بن مهاجر،زهیر بن سائب،زهیر بن سلیمان،زهیر بن سلیم ازدی،سلمان بن مضارب، سلیمان بن سلیمان ازدی،سلیمان بن عون،سلیمان بن کثیر،عامر بن جلیده(یا:خلیده)، عامر بن مالک،عبد الرحمان بن یزید،عثمان بن فروه،عمر بن کناد،عبد الله بن ابی بکر، عبد الله بن عروه،غیلان بن عبد الرحمان،قاسم بن حارث،قیس بن عبد الله،مالک بن دودان، مسلم بن کناد،مسلم مولی عامر بن مسلم،منیع بن زیاد،نعمان بن عمرو،یزید بن مهاجر جعفی.
از نظر سن و سال،تعدادی از این شهدا جوان بودند.نام این جوانان شهید در رکاب حسین«ع»از بنی هاشم و دیگران اینهاست:علی اکبر،عباس بن علی،قاسم،عون بن علی، عبد الله بن مسلم،عون و محمد(پسران زینب کبری)،وهب،عمرو بن قرظه،بکیر بن حر، عبد الله بن عمیر،نافع بن هلال،سیف بن حارث،اسلم،عمرو بن جناده،مالک بن عبد و....
ستایش عظیمی را که سید الشهدا«ع»شب عاشورا از یاران خویش کرد،نام آنان را جاویدان و مقامشان را جلوه گر ساخت.آنجا که فرمود:من اصحابی شایسته تر و بهتر از یاران خود نمی شناسم«فانی لا اعلم اصحابا اولی و لا خیرا من اصحابی و لا اهل بیت ابر و لا اوصل من اهل بیتی،فجزاکم الله عنی جمیعا خیرا».(6) در زیارت ناحیه مقدسه هم امام زمان«ع»به آنان اینگونه سلام داده است:«السلام علیکم یا خیر انصار...».
در توصیف آن شیر مردان عارف،بسیار سخن می توان گفت.از زبان دشمن هم می توان حقایق را شناخت.به مردی که روز عاشورا همراه عمر سعد در کربلا شرکت داشته،گفتند:وای بر تو!آیا ذریه رسول خدا«ص»را کشتید؟گفت:...اگر تو شاهد چیزی بودی که ما دیدیم،تو هم همچون ما می کردی.گروهی بر ما تاختند که دستهاشان بر قبضه شمشیرها بود،همچون شیران خشمگین،سواران را از چپ و راست درهم می نوردیدند و خویش را به کام مرگ می افکندند.نه امان می پذیرفتند،نه علاقه به مال داشتند و نه چیزی می توانست مانع ورودشان بر برکه های مرگ گردد!اگر اندکی از آنان دست بر می داشتیم،جان همه سپاه را می گرفتند.ای بی مادر،پس می خواستی چه کنیم؟ !...(7) برای آشنایی با برخی فضایل آنان،که حواریین امام حسین«ع»بودند،رجوع کنید به«منتخب التواریخ»،ص 245 تا 255 که بیست و شش فضیلت برای آنان بر شمرده است،از جمله:
رضایت از خدا،با وفاترین اصحاب،ثبت بودن نامشان در لوح محفوظ،برتر بودن مقامشان از همه شهدا،همت والا با عده کم،توفیق باز گشت به دنیا در عصر رجعت، معروف بودنشان در آسمانها،شوق شهادت در رکاب امام حسین«ع»،یاران واقعی دین خدا،وارستگی و زهد و عبادت،دفن در سرزمین مقدس کربلا و....همین فضیلتهاست که آنان را محبوب دلها ساخته و در دنیا و آخرت،مورد غبطه جهانیانند.قبر شهدای کربلا همه یکجا در حرم سید الشهدا«ع»است.
در راه دوست کشته شدن آرزوی ماست
دشمن اگر چه تشنه به خون گلوی ماست
گردیم دور یار،چو پروانه گرد شمع
چون سوختن در آتش عشق آرزوی ماست
از جان گذشته ایم و به جانان رسیده ایم
در راه وصل،این تن خاکی عدوی ماست
خاموش گشته ایم و فراموش کی شویم
بس این قدر که در همه جا گفتگوی ماست
ما را طواف کعبه بجز دور یار نیست
کز هر طرف رویم،خدا روبروی ماست
پی نوشتها
1از جمله در سفینة البحار،ج 2،ص .11
2ر.ک:انصار الحسین،الدوافع الذاتیة لأنصار الحسین،ابصار العین فی انصار الحسین،فرسان الهیجاء،عنصر شجاعت،اسوه های جاوید،مقاتل الطالبیین،موسوعة المصطفی و العترة،ج 6،ص 201 و....
3جزوه«تشکیلات توحیدی عاشورا»،فاطمی پناه،ص .23
4انصار الحسین،محمد مهدی شمس الدین،ص .111
5همان،ص 117،در باره شهدای عاشورا،از جمله ر.ک:مجله«تراثنا»،شماره 2،مقاله«تسمیة من قتل مع الحسین».
6مقتل خوارزمی،ج 1،ص 246،لهوف،ص .79
7شرح نهج البلاغه،ابن ابی الحدید،ج 3،ص .263
