هفته نامه پگاه، ش 156، 27/1/84
این مقاله با واژه شناسی پلورالیسم یا کثرت گرایی و نسبت آن با دین آغاز شده است و با تأکید بر اینکه به دلیل نو بودن مسئله، امام خمینی به طور جدی به آن نپرداخته اند، وارد بحث اصلی می شود. در گام اول، با نقل سخنانی از حضرت امام، پلورالیسم حقانیت منتفی دانسته شده است. زیرا امام تأکید و تصریح دارند که اسلام دین همه جهانیان است و اختصاص به قومی خاص ندارد. بیان فرازهایی دیگر از کلمات امام بیانگر حقانیت ادیان پیشین در زمان خود و سنخ آنها در زمان ماست. چنانکه به نقل یک روایت، آیه آخر سوره حمد بر یهودیان و مسیحیان تطبیق داده شده است.
شیوه دیگری که امام برای اثبات حقانیت اسلام ذکر کرده است، راهی عرفانی است که سایر پیامبران را مظهر پیامبر اسلام می داند. گام بعدی نیز مقایسه معارف بزرگ با یکدیگر است که برتری اسلام را نمایان می سازد. نویسنده در ادامه به هشت آیه از قرآن کریم اشاره شده که امام آنها را گواهی همیشگی و نیز همگانی بودن دین اسلام دانسته اند، از جمله آیات 42 سوره فصلت، 48 مائده و 85 آل عمران. در این میان، اینکه پیامبر اسلام نذیرا للعالمین است، تأکید بیشتری بر بطلان پلورالیسم دارد. استدلال به خاتمیت پیامبر نیز در همین راستا قرار می گیرد. اما مهم ترین بحث مطرح شده در مقاله، بحث عذاب شدن یا نجات یافتن اکثریت مردم است که دینی به جز اسلام دارند. نویسنده ابتدا تأکید می کند که باید بین حقانیت ادیان و نجات یافتن پیروان آنها در آخرت تفکیک قائل شد و در نتیجه لازمه انحصارگرایی دینی، عذاب اکثریت نخواهد بود. بر اساس کلمات امام خمینی، انسان های خارج از صراط مستقیم به چهار دسته تقسیم می شوند، که عبارت اند از: 1. انسان های ابتدایی که نامی از دین و خدا نشنیده اند و پیرو هیچ دینی نیستند. ولی فطرتا نیکوکار و پیرو اخلاق حسنه اند؛ 2. همان انسان های ابتدایی ولی با این فرض که خلاف فطرت خود رفتار کرده و منقاد احکام عقل خود نیستند؛ 3. انسان هایی که پیرو یکی از ادیان پیشین هستند و به همان ها پای بند و عامل می باشند و 4. انسان هایی که پیرو ادیان گذشته اند، ولی به احکام آن ملتزم نیستند و از فطرت خود نیز پیروی نمی کنند.
از این میان، انسان های گروه اول و سوم در سعادت مادی به سر خواهند برد. گروه دوم و چهارم در جهنم ملکات خود خواهند بود، نه در جهنمی که از آتش باشد که همان جهنم موعود در قرآن است. نویسنده با نقل و بررسی مفصل بیانات امام در درس های اسفار، این نظریه را تبیین می کند و چگونگی سعادت و عدم سعادت انسان های پیش گفته را به تفصیل بیان می کند. تنها گروهی که به جهنم خواهند رفت آنهایی هستند که با داشتن علم کافی نسبت به دین حق، عناد می ورزند.
در ادامه نیز دلایل نقلی امام بر نجات اکثریت مردم ذکر شده اند که با تکیه بر یک آیه و چند روایت و قاعده و فطرت به سامان می نشیند. دلایل عقلی امام نیز عبارت اند از عارضی بودن کفر و قبح عقاب بلابیان، خلاف عدل بودن عذاب جاهل و ظلم بودن آن.
فراز پایانی این مقاله به پلورالیسم اجتماعی و آزادی زندگی پیروان ادیان مختلف در جامعه اسلامی اختصاص یافته است که با نقل چهار قول از امام به پایان می رسد و نتیجه گرفته می شود که ایشان بر اساس آموزه های اسلام، زندگی مسالمت آمیز و گفت وگوی پیروان ادیان را پذیرفته و به آن دعوت کرده اند.
