بی گمان آب دنیا تیره و تار و آبشخورش گل آلود است. چشم اندازی دلفریب و آزمونی خطرناک دارد. فریبنده ای است بی دوام، پرتوی است رو به افول، سایه ای است زوال پذیر و ستونی مشرف به سقوط. هنگامی که دنیاگریزان بدان انس گیرند، و دنیانشناختگان به آن تکیه زنند، ناگاه به چهار دست و پا برمی خیزد و سواران خود را بر زمین می کوبد و بادامهایش آنان را گرفتار می سازد و تیرهای خود را به سویشان رها می کند. طناب مرگ به گردن انسان می افکند و او را به سوی خوابگاهی تنگ و منزلگاهی وحشتناک کشان کشان می برد تا محل خویش را در بهشت یا دوزخ ببیند و پاداش اعمالش را مشاهده کند.
بدین سان، همواره آیندگان در پی گذشتگان روانند، در حالی که نه مرگ از نابودی مردم دست برمی دارد و نه مردم از گناه رویگردان اند و همچنان تا پایان زندگی و سرمنزل فنا و نیستی پیش می روند تا آن گاه که جهان به سرآید و رستاخیز برپا شود. در این هنگام، مرگ آنان را از بیغوله های گور، لانه پرندگان، کنام درندگان و پرتگاههای سقوط بیرون می آورد و آنان با شتاب به سوی فرمان پروردگار روی می آورند و به صورت دستجات خاموش و صف به صف در پیشگاهش حاضر می شوند. همگی در قلمرو دید حق قرار می گیرند و در تمامی آن فضا، پیام دعوتگرانش را می شنوند. لباس فروتنی و تسلیم و زبونی برتن دارند، درهای چاره اندیشی به رویشان بسته و رشته آرزوهایشان گسسته شده است، دلهایشان ساکن و صدایشان آهسته از گلو بیرون می آید، تا گلوگاه غرق در عرقند و اضطراب و وحشت آنان را دربرگرفته است. در این هنگام بانگی رعدآسا گوشها را به لرزه درمی آورد و انسانها به سوی پیشگاه عدالت، برای دریافت کیفر یا بهره مندی از ثواب فراخوانده می شوند.
اینان بندگانی هستند که به دست توانای خداوند آفریده شده اند و بی آنکه خود بخواهند به وجود آمده و پرورش یافته اند. در چنگال مرگ اسیر هستند و در گهواره گور آرمیده اند تا پوسیده شوند. به تنهایی سر از لحد برمی آورند و برای دریافت پاداش قدم به صحنه قیامت می گذارند. آنان را به دقت سرشماری می کنند و به حسابشان رسیدگی می نمایند. این چند روزه دنیا را مهلتشان داده اند تا در جستجوی راه درست برآیند و راه نجات به آنان عرضه شده است. این چند روزه عمر برای آن است که رضایت خدا را جلب کنند. ظلمت و تاریکیهای شک و تردید برای آنان کنار زده شده است و آنان را آزاد گذارده اند تا خود را برای مسابقه آماده سازند، فکر و اندیشه خود را برای یافتن حق به کار برند و در کسب نور الهی در مدت زندگی کوشش کنند.
× × ×
مگر شما فرزندان، پدران، برادران و بستگان آن رفتگان نیستید که پا بر جای پای آنان می گذارید و در همان جاده ای گام می نهید که آنها نهادند و روش آنان را دنبال می کنید؟ دلها از بهره گرفتن سخت شده و از رشد معنوی بازمانده اند و و در غیرطریق حق راه می پیمایند. چنان است که گویی احکام خدا جز برای اینهاست و رستگاری در به دست آوردن دنیاست. بدانید که گذر شما از صراط خواهد بود، گذرگاهی که عبور از آن، خطرناک و قدم بر روی آن پیاپی لرزان است. پس ای بندگان خدا! از خدا بترسید همانند خردمندی که فکر، دلش را مشغول ساخته و ترس، بدنش را خسته کرده و شب زنده داری، خواب را از چشمش ربوده است و به امید ثواب، تشنگی روزه روزهای گرم را تحمل می کند. زهد، خواهشهای نفسانی را از او گرفته است و زبانش به سرعت به ذکر خدا می گردد. برای ایمنی در قیامت، ترس از خداوند را پیش فرستاده، از راههای دیگر جز راه حق چشم پوشیده است و در بهترین راهی که مطلوب خداست، سیر می کند. زیورهای فریبنده، او را از راه حق منصرف نکرده و امور مشتبه او را نابینا نساخته است و مژده بهشت و زندگی در آسایش و نعمت در بهترین جایگاه و ایمنترین روزها باعث خشنودی اوست. از گذرگاه این جهان به پسندیده ترین وجه گذر کرده و توشه آن جهان را از پیش روانه ساخته است. از ترس قیامت به عمل صالح مبادرت ورزید و در فرصتی که داشت، شتافت.
در طلب خشنودی پروردگار رغبت و میل کامل داشته و از آنچه باید فرار کند، برکنار بوده است. امروز نگاهبان فردای خویش بود و طومار کارهای کرده در پیش، که بهشت و بهره را کفایت است و دوزخ مناسبترین کیفر برای بدکاران می باشد. خداوند برای انتقام گیری و یاوری کافی است و قرآن برای بازخواست و داوری خواستن کفایت می کند.
شما را به ترس از خدا توصیه می کنم، خدایی که با بیمهای خود جای عذری باقی نگذاشته و با دلیل روشن خود، حجت را تمام کرده است. خداوند شما را از دشمنی ترساند که پنهانی در سینه ها راه می یابد و آهسته در گوشها می دمد تا آدمی را گمراه و تباه سازد. به انسان وعده می دهد و او را به دام هوس گرفتار می کند. زشتی گناهان را در دیده وی نیکو جلوه می دهد و گناهان بزرگ را سبک می شمرد. به تدریج که پیروان خود را فریفت و در سعادت را بر روی گروگان خویش بست، آنچه را که آراسته انکار می کند و آنچه را که سبک جلوه داده، بزرگ می شمرد و از آنچه ارتکابش را ایمن دانسته بود، برحذر می دارد.
× × ×
بندگان خدا! کجایند آنان که سالیانی دراز در این دنیا ماندند و در خوشی به سر بردند؟ کجایند کسانی که تعلیمشان دادند و درک کردند، مهلتشان دادند ولی به لهو و لعب پرداختند، از آفات دورشان داشتند، اما فراموش کردند؟ زمانهای طولانی به آنان مهلت و عطایای نیکو داده شد، آنان را از کیفر دردناک برحذر داشتند و نوید پاداش بزرگ به گوششان خواندند.
از گناهانی که شما را در ورطه هلاکت می افکند و از عیبهایی که باعث خشم خداوند می شوند، بپرهیزید! ای دارندگان دیده ها و گوشها و سلامتی و متاع دنیا! آیا گریزگاه، پناهگاه یا جای امنی هست؟ به کجا رو کرده و به کدامین سو می روید؟ فریفته چه هستید؟ تنها بهره هریک از شما از زمین به اندازه طول و عرض قامت شماست، در حالی که گونه هایتان بر خاک ساییده می شوند.
ای بندگان خدا! هم اکنون از فرصت استفاده کنید; تا ریسمانهای مرگ بر گلوی شما نیفتاده، روح شما برای بهره گیری از کمالات آزاد است و تنتان راحت. در وضعی قرار دارید که می توانید به کمک هم مشکلات را حل کنید. هنوز مهلت دارید و فرصت تصمیم و توبه و بازگشت از گناه باقی است، پیش از آن که در شدت تنگنای وحشت و ترس و نابودی قرار گیرید و پیش از آنکه مرگی که در انتظار شماست، شما را دربرگیرد و در دست قدرت خداوند عزیز مقتدر گرفتار شوید، فرصت را غنیمت شمارید!
بخشهایی از خطبه 83 نهج البلاغه، خطبه غراء
