«هر وقت پسری به خواستگاری دخترتان آمد، اگر از دین و اخلاق او راضی بودید، دخترتان را به او تزویج کنید و اگر نکنید، فتنه و فساد بزرگی را باعث شده اید» . امام باقر علیه السلام
ازدواج که یک امر طبیعی و خواسته تمام انسانها و مطلوب همگان است، به فراخور جوامع مختلف، معیارهای گوناگونی دارد که نشات گرفته از فرهنگها و آداب و رسومی است که در آن جوامع وجود دارد . مثلا معیار ازدواج در جوامع غربی غیر از معیارهای شرقیها و همچنین معیارها در میان پیروان ادیان مختلف، تفاوت زیادی باهم دارد حتی در جوامع مذهبی هم معیارها متفاوت است و بالاخص در میان مسلمانان هم به خاطر دوری از فرهنگ غنی اسلام و قرآن و اهل بیت علیهم السلام معیارهای اسلامی و الهی جای خود را به معیارهای غربی و مادی داده است . چنانکه ما شاهد هستیم در جامعه اسلامی ما با وجود داشتن فرهنگ پربار قرآن و اهل بیت علیهم السلام کسانی هستند که معیار خود را در انتخاب همسر، معیارهای ماهواره ای و اینترنتی قرار داده و از هویت اسلامی و ایرانی خود بیگانه شده و از این طریق صدمه ای به کشور و فرهنگ خود می زنند که هیچ دشمن خارجی نمی تواند بزند; چرا که زیربنای جامعه های بزرگ; همان جامعه کوچک خانواده است که به وسیله تشکیل آن فرزندانی تحویل جامعه داده می شود که آینده سرنوشت کشور و هویت اسلامی به دست آنان سپرده می شود .
معیارهای ازدواج در جامعه مادی
در جامعه های مادی و اشخاصی که مادی فکر می کنند، به خیال خود ازدواج را تنها رسیدن فیزیکی پسر و دختر به همدیگر می دانند و ازدواجهائی را پایه ریزی می کنند که غیر از مادیات به چیز دیگری فکر نمی کنند و در واقع مقصودشان یک نوع تجارت است مانند مهریه های سنگین و ملک و مستغلات و ماشین و شیربها و در نظر گرفتن ثروت خود و اطرافیان طرفین و یا پست و مقام یکدیگر و یا ازدواجهائی که از روی هوا و هوس بنا نهاده می شود مانند دیدن یک ژشت خاص از یک دختر و پسر در دانشگاه یا کنار خیابان و ... . و یا ازدواجهائی که در اثر خواندن مشخصات دختر و پسر در یک مجله یا ژورنال و یا روزنامه که متاسفانه بیشترین طلاقها نتیجه همان ازدواجهائی است که زیربنای آن را تفکر مادیگرایانه تشکیل می دهد . و فکر می کنند که کامجوئی و خوشبختی بشر فقط در رنگ پوست و درهم و دینار و کاخهای مجلل فراهم می شود .
یکی از کسانی که همه چیز را در مادیات می دید، «معاویة بن ابی سفیان » بود که «میسون » (مادر یزید) را که دختر زیبا و ماهروی مسیحی بود و در هوای لطیف و آزاد کوهستانها و صحراهای سبز و خرم شام بزرگ شده بود، گمان می کرد که در کاخ سلطنتی خود، او را خوشبخت خواهد کرد (1) . اما وقتی معاویه او را محزون و بی قرار دید، متوجه رؤیاهای پوچ خود شد و به او گفت: تو از این که در سلطنت بزرگی هستی، خوشحال نیستی؟ «میسون » در جواب معاویه اشعاری سرود و فهماند که کاخ نشینی و تشریفات و ... . او را خوشبخت نکرده است . اینک ترجمه اشعار:
«خانه ای که در تنگنای آن، روحها خفقان پیدا می کند، پیش من از کاخی بلند ...
پوشیدن لباس درشت، پیش من از پوشیدن لباسهای شفاف ...
خوردن خشکه نانی در خانه ای شکسته، از گرده نان تازه در کاخ ... .
صدای بادهایی که از هر بیابانی می وزد، از آهنگ دف و چنگ ...
سگی که در کنار من عوعو می کند، از گربه الفت گرفته ... .
شتری که کینه توز و دشوار است، از استر رام ... .
مردی کریم و لاغراندام از عموزادگان، از مرد مقتدر محبوبتر است » (2) .
معیار قرآن در انتخاب همسر
اسلام که کامل ترین مکتبها است و به وسیله آخرین سفیر الهی توسط جبرئیل امین به صورت کتاب زندگی یعنی قرآن مجید به بشر عرضه شده، در انتخاب همسر ایده آل، معیاری را فراروی بشر قرار داده است که اگر مرد و زن مسلمان به مکتب انسانساز خود عمل کند و دستورات قرآن و اهل بیت را گردن نهد، می تواند همسر ایده آل خود را انتخاب و به آرامش کامل و سعادت دنیا و آخرت نائل شود .
می دانیم که دو قطب منفی مغناطیس یکدیگر را جذب نمی کنند و برای جذب و انجذاب از جهتی سنخیت یا تجانس و از جهتی تضاد و یا عدم تجانس لازم است، در مساله گزینش همسر نیز همین قاعده حکمفرماست .
اما از سوی دیگر چند نوع تجانس و سنخیت نیز لازم است چنانکه خداوند متعال در باره سنخیت در انسان بودن زن و مرد در قرآن مجید می فرماید:
«یا ایها الذین اتقوا ربکم الذی خلقکم من نفس واحدة و خلق منها زوجها و بث منهما رجالا کثیرا و نساء ... .» (3) .
«ای مردم «از (مخالفت) پروردگارتان بپرهیزید! همان کسی که همه شما را از یک انسان آفرید; و همسر او را (نیز) از جنس خود او خلق کرد و از آن دو، مردان و زنان فراوانی (در روی زمین) منتشر ساخت ...» .
و همچنین به نظر قرآن باید دختر و پسر از نظر ایمان هم سنخیت داشته باشند، زیرا چگونه ممکن است یک انسان با ایمان با یک انسان بی دین زندگی مشترکی را شروع و به سرانجام برساند . چنانکه می فرماید:
«و لا تنکحوا المشرکات حتی یؤمن و لامة مؤمنة خیر من مشرکة و لو اعجبتکم و لا تنکحوا المشرکین حتی یؤمنوا و لعبد مؤمن خیر من مشرک و لو اعجبکم اولئک یدعون الی النار و الله یدعوا الی الجنة و یبین آیاته للناس لعلهم یتذکرون » (4) .
«با زنان مشرک و بت پرست، تا ایمان نیاورده اند، ازدواج نکنید! (اگرچه جز به ازدواج با کنیزان، دسترسی نداشته باشید; زیرا) کنیز با ایمان، از زن آزاد بت پرست، بهتر است، هرچند (زیبایی، یا ثروت، یا موقعیت او) شما را به شگفتی آورد . و زنان خود را به ازدواج با مردان بت پرست، تا ایمان نیاورده اند، درنیاورید! (اگرچه ناچار شوید آنها را به همسری غلامان با ایمان درآورید; زیرا) یک غلام با ایمان، از یک مرد آزاد بت پرست، بهتر است; هرچند (مال و موقعیت و زیبایی او) شما را به شگفتی آورد . آنها دعوت به سوی آتش می کنند; و خدا دعوت به بهشت و آمرزش به فرمان خود می نماید نشانه های خویش را برای مردم روشن می سازد، شاید متذکر شوند!» .
همچنین در مورد سنخیت زن و مرد در احصان (عفت) که زن و مرد هر دو باید عفت کامل داشته باشند و پاکدامنی را در مورد یکدیگر مراعات کنند، می فرماید:
«مرد زناکار جز با زن زناکار یا مشرک ازدواج نمی کند; و زن زناکار را، جز مرد زناکار یا مشرک، به ازدواج خود درنمی آورد; این کار بر مؤمنان حرام است » (5) .
همچنین در آیه پنج سوره مائده می فرماید:
«... زنان پاکدامن از مسلمانان، و زنان پاکدامن از اهل کتاب، حلالند; هنگامی که مهر آنها را بپردازید و پاکدامن باشید ... .» .
از این آیه معلوم می شود که حتی در مورد ازدواج با اهل کتاب نیز سنخیت از نظر پاکدامنی لازم است (6) .
معیار انتخاب همسر در احادیث
در کلمات گهربار پیامبر گرامی اسلام و ائمه اطهار علیهم السلام در مورد معیار انتخاب همسر به همشان بودن دختر و پسر با تعبیر «کفو» تکیه شده است، زیرا مقصود از ازدواج تنها آمیزش فیزیکی نیست، بلکه اتحاد جانها و روانها نیز لازم است . چگونه ممکن است دو انسانی که هیچ تشابه روانی ندارند، بتوانند عمری را با تفاهم زیر یک سقف زندگی کنند . پس همطراز و همشان بودن زن و مرد یکی از شرائط خوشبختی در ازدواج است .
در حدیثی دیگر از امام صادق علیه السلام آمده: «المؤمنون بعضهم اکفاء بعض » (7) . «اشخاص با ایمان نظیر یکدیگرند» .
در مورد ازدواج حضرت زهرا علیها السلام که بزرگان و ثروتمندان قریش به خواستگاری آنحضرت می آمدند، پیامبر فرمود: «انما انا بشر مثلکم اتزوج فیکم و ازوجکم الا فاطمة فان تزویجها نزل من السماء» (8) . «پیامبر فرمود: من بشری مثل شما هستم از شما زن می گیرم و به شما زن می دهم مگر فاطمه زهرا که دستور تزویج او از طرف خدا باید نازل شود» .
و همچنین امام صادق علیه السلام در باره ازدواج آن حضرت فرمود: «لولا ان الله خلق فاطمة لعلی ما کان لها علی وجه الارض کفو» (9) . «اگر خداوند حضرت فاطمه را برای علی علیه السلام خلق نکرده بود، کفوی برای او پیدا نمی شد» .
معنی کفو (همشان)
معنی «کفو» در لغت یعنی مانند و مثل و نظیر یکدیگر بودن .
اما چنانکه از کلمات حضرات معصومین علیهم السلام برمی آید، مقصود از همشان بودن در احادیث، همان همشان بودن در ایمان است نه داشتن مال و منال و پست و مقام پسرها و دختر یا اطرافیان آنان . چنانکه در حدیثی از امام باقر علیه السلام می خوانیم:
«اذا جائکم من ترضون خلقه و دینه، فزوجوه الا تکن فتنة فی الارض و فساد کبیر» (10) .
«هر وقت پسری به خواستگاری دخترتان آمد، اگر از دین و اخلاق او راضی بودید، دخترتان را تزویج کنید و اگر نکنید، فتنه و فساد بزرگی را باعث شده اید» .
معلوم می شود از نظر اسلام خانواده ای پست است که دین و اخلاق در آن حاکم نباشد .
قرآن و اهل بیت علیهم السلام معیار در انتخاب همسر را همشان بودن در ایمان و حسن خلق قرار داده است چرا که زن و مرد نسبت به همدیگر حقوقی دارند که بدون ایمان و حسن خلق و معاشرت امکان ادامه زندگی نیست .
وظیفه مرد نسبت به زن
مرد نسبت به زن غیر از همخوابگی، دو وظیفه مهم دیگر دارد: 1 . ادای نفقه: یعنی هزینه زندگی زن را فراهم کند اعم از لباس و خوراک و مسکن و ... . 2 . حسن معاشرت: مرد همیشه با زن خود مهربان و با اخلاق حسنه برخورد نماید . چنانکه خداوند متعال می فرماید: «و عاشروهن بالمعروف ...» . «با زنان خود به طور شایسته رفتار کنید» (11) .
و همچنین در حدیثی آمده: «خدا رحمت کند بنده ای را که میان خود و زنش روابط حسنه برقرار کند زیرا خداوند سرنوشت زن را به دست او سپرده است و او را موظف به سرپرستی وی ساخته است » (12) .
وظیفه زن نسبت به مرد
اما زن نیز نسبت به مرد دو وظیفه دارد: 1 . حفظ مال و ناموس شوهر: یعنی حافظ مال و ناموس مرد در حال حضور و غیبت او باشد . 2 . قنوت: یعنی تمکین و اطاعت زن از شوهر در هر حال . «. . فالصالحات قانتات حافظات للغیب ...» «. . زنان صالح زنانی هستند متواضع در برابر شوهر و در غیاب همسر حافظ اسرار و ناموس شوهر ...» (13) . در اهمیت مساله قنوت در حدیثی می خوانیم: «زنهایی که بارداری و وضع حمل و شیردادن و مهربانی به فرزندان، از ویژگی های آنهاست! اگر نسبت به شوهران رفتار ناروا نمی کردند، نمازگزار آنها به دوزخ نمی رفت » (14) .
بررسی و تحقیق پیش از ازدواج
مساله ازدواج و تشکیل خانواده موضوعی است حیاتی; و غالبا برای هر کس یک بار در طول زندگیش این فرصت پیش می آید . حیاتی بودن امر ازدواج از این نظر است که زن و مرد و یا دختر و پسر می خواهند برای خود شریکی در زندگی انتخاب نمایند . شریکی که تا پایان عمر با او خواهند بود و از همه اسرار و رموز زندگی یکدیگر باخبر و آگاه خواهند شد . و در سختی ها و خوشی ها با او همدم خواهد بود .
بنابراین عقل حکم می کند که درباره همسر آینده اش تحقیق نماید، در خصوصیات اخلاقی و ویژگیهای روحی او بررسی نماید و مطالعه کند که این همسر کیست و هویتش چیست؟
امام جعفر صادق علیه السلام می فرمایند:
زن همانند گردنبندی است که به گردن انسان افکنده می شود، اندیشه کن ببین چه چیزی را به گردن خود می افکنی (15) .
در این مورد استفاده از مشاوره با افرادی آگاه و با ایمان و بررسیهای دقیق و قابل اعتماد جهت آگاهی از حالات یکدیگر، وظیفه اصلی و شرط اول است، تا صداقت و ایمان واقعی و هماهنگ بودن در روش صحیح زندگی و سازگاری با واقعیتها برای طرفین روشن شود .
پیامبر اسلام صلی الله علیه و آله در این باره فرموده است:
«بپرهیزید از آن گلی که در مزبله روئیده باشد . پرسیدند: یا رسول الله گلی که در مزبله روئیده به چه معناست؟ فرمودند: زن زیبایی که در خانواده پستی تربیت شده باشد» (16) .
پی نوشت:
1) معاویه از این وصلت، هدف سیاسی نیز داشت زیرا میسون از قبیله مسیحی الاصل بنی کلب بود و او بدین وسیله می خواست هواداری این قبیله را در کشمکش های سیاسی جلب کند .
2) تاریخ طبری، ج 4، ص 243 - لغتنامه دهخدا «میسون » .
3) نساء: 1 .
4) بقره: 221 .
5) نور: 3 .
6) در مورد ازدواج با اهل کتاب به رساله های عملیه آقایان مراجع مراجعه شود .
7) وسائل الشیعه، ج 20، باب 28، ح 8 . (30 جلدی)
8) همان، ج 20، باب 27، ح 5 .
9) وسائل، ج 20، باب 27، ح 6 .
10) وسائل، ج 20، باب 28، ح 1 و 2 .
11) سوره نساء، آیه 19 .
12) روضة المتقین، ج 8، ص 377 .
13) سوره نساء، 34 .
14) روضة المتقین، ج 8، ص 366 .
15) همان، باب 6، ح 16 .
16) همان، ج 20، ص 48، ابواب مقدمات النکاح .