۱۳ تیرماه روز ملی دماوند بلندای طبیعت ایران زمین/بیایید مراقب کوه‌ها باشیم

دماوند، با ارتفاع 5610 متر، مرتفع‌ترین قله‌ی ایران در شرق البرز مرکزی ( استان مازندران) و جنوب دریای خزر است. این قلّه، در 69 کیلومتری شمال شرقی تهران، 62 کیلومتری جنوب غرب آمل و 26 کیلومتری شمال غربی شهر دماوند واقع شده که از تهران قابل مشاهده است.

به گزارش به نقل از پایگاه اطلاع رسانی سازمان حفاظت محیط زیست (پام)،کیومرث کلانتری، مدیر کل دفتر آموزش سازمان حفاظت محیط زیست :این قله، با مساحتی بالغ بر 2950 هکتار در سال 1381، با مصوبه شماره 221 مورخ 21/3/81 شورای عالی محیط زیست، به عنوان اثر طبیعی ملی به مجموعه مناطق تحت مدیریت سازمان حفاظت محیط زیست پیوسته‌ است. در فرهنگ کشورمان، قله‌ی دماوند مظهر پایداری و استواری است و از گونه‌های مهم گیاهی آن می‌توان از بومادران، پیر گیاه دماوندی، اسپرس کوهی و گون نام برد. استفاده‌ی بیش از حد از ظرفیت قابل تحمل محیط و همچنین بهره‌برداری پوکه معدنی در اطراف این اثر طبیعی ملی، از مهمترین عوامل تهدیدکننده در تخریب آن به شمار می‌آید.

دماوند، یک کوه آتشفشانی مطبّق است که فعّالیّت‌های آتش‌فشانی آن در حال حاضر محدود به تصعید گازهای گوگردی است و به عنوان یک آتشفشان خفته، امکان فعّال شدن مجدد آن وجود دارد. بطور مثال در سال 1386، دود و بخارهایی از این قله خارج شد که در حقیقت جریانی از بخار آب بود که از دهانه خارج می شد و مانند فعالیت‌های آتشفشانی به نظر می‌رسید.
در فرهنگ معین، برای دماوند آمده ‌است: «دم (دمه، بخار) + اوند = دماوند؛ دارای دمه و دود و بخار (آتشفشان) ». ماجرای نامگذاری روز ملی دماوند، از تیرماه 1387 آغاز شد و دوستداران طبیعت و طرفداران محیط زیست، هر سال به همین مناسبت، روز سیزدهم تیرماه را در شهر رینه از توابع بخش لاریجان شهرستان آمل، جشن می‌گیرند.
نام کوه دماوند را در ادبیات ایران زمین نیز، به عنوان نمادی از پایداری، استواری، شکوه، عظمت و زیبایی به ویژه در اشعار شعرا، بسیار مشاهده می‌کنیم. در شاهنامه‌ی فردوسی در جنگ میان ایران و توران، برای تعیین مرز بین دو سرزمین، آرش کمانگیر از بالای کوه دماوند، تیری از کمان خود پرتاب می‌کند که تا نیمروز در آسمان پیش رفته و با فرود آمدن پای یک درخت گردوی تناور در کنار رود جیحون، این مرز مشخص شده و جنگ پایان می‌یابد و پس از آن همه ساله این روز جشن گرفته می‌شود.
مجریان و برگزارکنندگان این جشن، اهداف اصلی خود را از گردهمایی در چنین روزی،در این موارد خلاصه کرده اند:
1- برجسته کردن موضوع دماوند در اذهان عمومی و نگاه مسولان تا از این طریق، در حفاظت از دماوند و زیستگاه استثنایی آن، تدابیر ویژه و فوری اتخاذ شود. چراکه دماوند به عنوان برترین نماد ایران در معرض تخریب گسترده‌ قرار دارد و اگر همین امروز به آن توجه نشود، فردا دیر خواهد بود!
2- از آنجا که دماوند، یکی از بلندترین قله‌های رشته کوه البرز است، هر ساله میزبان صعود کنندگان داخلی و خارجی و دوستداران طبیعت نیز هست. برگزاری جشن روز ملی دماوند فرصت مناسبی است تا کوهنوردان از سراسر کشور با یکدیگر، دیدار تازه کرده و با تبادل تجربه، در ارتقای فرهنگ کوهنوردی و حفاظت از کوه‌ها بکوشند.
3- جشن روز ملی دماوند، در واقع نماد اتحاد و همدلی کوهنوردان، فعالان محیط زیستی و مردم علاقه‌مند به قلۀ سرفراز ایران است.
4- برگزاری با شکوه جشن روز ملی دماوند، در واقع نماد همبستگی ملی مردم ایران هم هست، تا نشان دهند که همچنان در هر شرایطی در دفاع از سرزمین خویش ایستاده‌اند.
کارشناسان مهمترین عوامل آسیب رسان به دماوند را عواملی چون معدن کاوی، جاده کشی، چرای بیش از حد دام، زباله، ساخت و ساز بی‌ضابطه، تصرف منابع طبیعی برای استفاده‌ی غیرقانونی و شخصی، افزایش جمعیت و خودروها، حضور بیش از اندازه‌ی گردشگران بدون آن که آموزش‌های لازم در رابطه با طبیعت‌گردی و حفظ محیط زیست به آنها داده شده باشد، نوشتن یادگاری در طول مسیر به ویژه بر فراز قله‌ی دماوند، نصب تابلوهای یادبود و پرچم‌های گروه‌ها و یادگاری‌های کشته‌شدگان، کمبود اقامتگاه و تبلیغات نامناسب می‌دانند.
یک پنجم سطح خشکى‌هاى جهان را کوه‌ها تشکیل مى‌دهند. بیش از نیمى از جمعیت جهان به منابع آب کوه‌ها براى کشاورزى، برق، صنایع و از همه مهمتر آشامیدن، وابسته هستند. 12 درصد از جمعیت جهان مستقیماً تحت تاثیر کوه‌ها قرار دارند. سرچشمه‌ مهم‌ترین رودهاى جهان مثل نیل، آمازون و گنگ در کوه‌ها قرار دارد، به همین دلیل کوه‌ها را "برج‌هاى آب شیرین" جهان نامیده‌اند. 28 درصد از جنگل‌هاى جهان در نواحى مرتفع واقع شده‌اند که به "جنگل‌هاى کوهستانى" معروف هستند. کوه‌ها به دلیل کمربندهاى ارتفاعى مختلف، شیب و جهت‌هاى جغرافیایى، داراى بیشترین تنوع گیاهى و جانورى هستند، از این رو، این اکوسیستم‌ها را در زمره‌ نقاط داغ (Hot Spots) طبقه‌بندى کرده‌اند. به دلیل پستى‌بلندى، ارتفاع و سرسبزى محیط‌، کوه‌ها دربرگیرنده‌ مجموعه‌اى از جلوه‌هاى طبیعى بوده و هر ساله میزبان میلیون‌ها گردشگر از سراسر دنیا هستند. بسیارى از میراث‌هاى فرهنگى جوامع بشرى در کوه‌ها قرار دارند. تمدن‌هاى درخشان بسیارى در کوه‌ها متولد شده‌اند. کوهستان الهام‌بخش انسان در چیرگى بر موانع و دشوارى‌ها بوده‌است. کوه، نماد مقاومت، استحکام، پایدارى و سربلندى است. کوه‌ها محل نزول وحى و مکان‌هایى مقدس‌هستند.

ایران با میانگین ارتفاع 1000 متر از سطح دریا، یکی از مرتفع‌ترین کشورهای جهان است. بیش از 50% از سطح کشور را کوه‌ها فرا گرفته اند و دیگر نقاط نیز، شدیداً تحت تأثیر کوهستان‌های اطراف خود هستند.

70 درصد از مجموع 410 میلیارد متر مکعب بارش سالانه‌ کشور (حدود 290 میلیارد متر مکعب) در نواحى کوهستانى صورت مى‌گیرد. اگر رشته‌کوه‌هاى زاگرس و البرز در فلات ایران نبودند، این سرزمین سرتاسر خشک و بیابانى بود. در هر نقطه‌اى از کشور، چشمه، جویبار یا رودخانه‌اى وجود دارد، در بالادست آن کوهى دیده مى‌شود.

به دلیل ارتفاع، کوه‌ها آب و هواى خشک و گرم فلات ایران را تعدیل کرده و شرایط زیستى بهترى را براى ساکنین خود فراهم مى‌آورند. به همین دلیل، بیشترین سکونتگاه‌هاى انسانى در ایران در نزدیکى یا دامنه‌ کوه‌ها شکل گرفته‌اند. آب شیرین، چوب، انرژى، مرتع، گیاهان و جانوران گوناگون از مهم‌ترین محصولات و منابع کوه‌ها هستند. مراتع کوهستانى بخش عمده‌اى از خوراک دام در کشور را تامین مى‌کنند. بخش اعظم جنگل‌هاى خزرى در نواحى مرتفع و تقریباً تمامى جنگل‌هاى زاگرس، کوهستانى هستند. تنوع زیستى (گیاهى و جانورى) فوق‌العاده‌اى در کوه‌هاى ایران وجود دارد.
تاکنون بیش از 8000 گونه‌ گیاهى در ایران شناسایى شده که رویشگاه بسیاری از آنها کوهستانها و نواحی مرتفع بوده و از این تعداد، 1700 گونه، بومى (اندمیک) کشورمان است. شالوده‌ حیات انسانى و زیربناى اقتصادى در سراسر کشور، به کوه‌ها گره خورده و حیات دشت‌ها، مرهون و مدیون فواید بی‌نظیرکوه‌هاست.

کوه‌ها در حالی که جزء مظلومترین اکوسیستم های طبیعی محسوب می شوند، مجموعه‌ای از زیباترین جلوه‌های طبیعی را در خود جای داده‌‌اند. پستی و بلندی، ارتفاع، دره، آبشار، گل و گیاه و... از مناظری هستند که در مجموع، کوه‌ها را به موزه‌های منحصربه‌فرد طبیعی تبدیل کرده‌اند.آرامش محیط و دوری از جنجال و شلوغی شهرها، از دلایلی هستند که هر ساله میلیون‌ها انسان را به کوه‌ها می‌کشانند.
بوته‌ها، گل‌ها، گیاهان، درختان و درختچه‌ها، فرش سبز کوهستان را تشکیل می‌دهندکه لایه محافظ خاک در مناطق کوهستانی است و در صورت تخریب این لایه محافظ، خاک در شیب‌های کوهستانی در معرض فرسایش شدید آبی و خاکی قرار می‌گیرد.

آنچه شرح داده شد، یک پیام مهم و حیاتی دارد : " بیایید مراقب کوه‌ها باشیم"