نشست نقد و بررسی طرح «چشم انداز بیست ساله تفسیر در حوزه» با موضوع «بررسی وضع موجود و مطلوب دانش تفسیر و راهکارها» به همت انجمن قرآن پژوهی و دبیرخانه نهضت آزاداندیشی و تولید علم معاونت پژوهشی حوزه علمیه قم، در آذرماه سال 1383 برگزار شد. در این نشست که شماری از صاحب نظران دانش تفسیر و علوم قرآن حضور داشتند، نخست حجت الاسلام رضایی، مسئول انجمن قرآن پژوهی، با ارائه مواردی از طرح چشم انداز بیست ساله تفسیر، بخشی از فعالیت های انجمن قرآن پژوهی را بازگفت.
این طرح در چهار محور توسعه، تعمیق، نشر و ساختار و مدیریت تنظیم یافته است. در هر یک از این چهار محور، نخست وضعیت موجود بررسی و آنگاه با نگاه به وضعیت مطلوب راهکارهای رسیدن به آن ارائه شده است.
در ادامه این نشست علمی، صاحب نظران دیدگاه های خود را درباره این طرح ارائه کردند. حاضران با شرح وضعیت موجود تفسیر در حوزه علمیه، به نقد و بررسی پیش نویس چشم انداز بیست ساله تفسیر پرداختند. حجج اسلام و المسلمین فاکر میبدی، منذر حکیم، رستم نژاد، عقیقی بخشایشی، قدسی، ملک زاده و دکتر معموری از سخنرانان این نشست بودند. آنان در گفتار خود با ارائه کاستی های این طرح راهکارهایی را نیز برشمردند. حجت الاسلام رضایی در پایان این نشست به جمع بندی دیدگاه های مطرح شده پرداخت که اهم آنها به این شرح است:
عدم رعایت محوریت قرآن در محتوای دروس حوزه؛ کم اقبالی طلاب به رشته تفسیر؛ کمبود متون مناسب آموزشی؛ کمبود استاد راهنما و مشاور علمی؛ کمبود موضوعات روزآمد و قابل استفاده برای پایان نامه ها؛ کاستی های آن دسته از متون درسی که به زبان فارسی ترجمه شده اند؛ ضرورت آشنایی کلیه طلاب با معارف و متون قرآنی؛ نیاز به دانش فقه و اصول به عنوان مقدمه تفسیر؛ ضرورت تدوین اصول خاص تفسیر؛ احیای شاخه های فراموش شده قرآنی، توجه به عرصه های تاریخی و فرهنگی مطالعات قرآنی؛ ترویج آموزش زبان به جای ترجمه متون؛ فقدان منطق جامع تفسیر و روش فهم قرآن؛ فقدان نشریات تخصصی قرآنی؛ عدم ساماندهی و به کارگیری فارغ التحصیلان و استعدادهای قرآنی پراکنده؛ تکمیل تحصیلات فارغ التحصیلان رشته تفسیر؛ فقدان دائرة المعارف و دانشنامه نوین قرآنی در سطوح مختلف.
برای آگاهی صاحب نظران و قرآن پژوهان از جزئیات طرح چشم انداز بیست ساله تفسیر در حوزه، متن این طرح در دیدرس آنان قرار می گیرد. هر یک از چهار محور اصلی این طرح دارای مواد متعددی است که به ترتیب وضع موجود، وضع مطلوب و راهکارها چیده شده است.
الف. محور توسعه
(1)
وضع موجود: حدود 3 % دروس سطح حوزه مخصوص قرآن است.
وضع مطلوب: 25 % دروس حوزه به قرآن اختصاص یابد.
راهکارها: ایجاد توازن در رشته های تخصصی موجود در حوزه.
(2)
وضع موجود: حدود 3% طلاب تاکنون به رشته تخصصی آمده اند (فارغ التحصیل یا مشغول).
وضع مطلوب: 25 % طلاب به رشته تخصصی تفسیر آیند.
راهکارها: ایجاد توازن در رشته های تخصصی موجود در حوزه.
(3)
وضع موجود: کمبود فضای کمی حوزه تفسیر.
وضع مطلوب: افزایش فضا تا ده برابر.
راهکارها: ایجاد مدرسه اختصاصی مناسب تفسیر و توازن در امکانات رشته ها و نیز تأمین ساختمان مستقل برای انجمن و مراکز دیگر.
(4)
وضع موجود: فقدان رشته تخصصی تفسیر در اکثر شهرستان ها و کشورهای دیگر.
وضع مطلوب: گسترش کمی رشته تفسیر در مراکز حوزوی شهرستان ها و نیز کشورهای دیگر.
راهکارها: ایجاد رشته های تخصصی تفسیر در شهرستان ها و کشورها با همکاری سازمان مدارس و پشتیبانی علمی و مالی از آنها.
(5)
وضع موجود: توقف موقت سطح چهار تفسیر.
وضع مطلوب: راه اندازی مجدد سطح چهار تفسیر.
راهکارها: تأسیس تربیت مدرّس تفسیر.
(6)
وضع موجود: کمبود مدرّس تفسیر.
وضع مطلوب: تربیت حرفه ای مدرّس تفسیر در حوزه.
راهکارها: تأسیس تربیت پژوهشگر تفسیر.
(7)
وضع موجود: کمبود پژوهشگر تفسیر.
وضع مطلوب: تربیت پژوهشگر تفسیر در حوزه به صورت حرفه ای.
راهکارها: اعلام عمومی آن توسط شخصیت ها و مراکز و تبلیغ گسترده در مورد آن.
(8)
وضع موجود: فقدان توجه خاص در زمان متمرکز به مسائل پژوهشی و آموزشی قرآن (غیر از ماه مبارک رمضان).
وضع مطلوب: روز، هفته، ماه و سال آموزش و پژوهش قرآن.
راهکارها: ساماندهی و تأمین و پشتیبانی انجمن قرآن در این زمینه با همکاری مراکز آموزشی و پژوهشی.
(9)
وضع موجود: فقدان تشویق مناسب از اساتید و پژوهشگران قرآنی.
وضع مطلوب: برگزاری همه ساله کتاب سال قرآن، مقاله سال، کتاب آموزشی سال، نکوداشت استاد، مفسر و محقق قرآنی.
راهکارها: معرفی نخبگان به حوزه و حمایت مالی و بورس آنها توسط انجمن و مراکز تفسیری.
(10)
وضع موجود:در حاشیه قرار گرفتن عناصر قرآنی.
وضع مطلوب: حضور عناصر قرآنی و تفسیری در مراکز تصمیم گیری صدا و سیما و آموزش و پژوهش و مساجد و بسیج و... .
راهکارها:
(11)
وضع موجود: رها شدن نخبگان قرآنی.
وضع مطلوب: حمایت از نخبگان قرآنی.
راهکارها: سفرهای علمی و فعال شدن بخش ارتباطات بین الملل انجمن.
(12)
وضع موجود: عدم ارتباط یا کمبود عناصر تفسیری داخل ایران یا خارج.
وضع مطلوب: تعامل و ارتباط مراکز و شخصیت های قرآنی داخل با خارج.
راهکارها: سفرهای علمی فعال شدن بخش ارتباطات بین الملل انجمن و... .
(13)
وضع موجود: کمبود موضوع برای پایان نامه ها و اساتید راهنما و مشاور.
وضع مطلوب: شناسایی موضوعات نو و گسترش تفسیر و تربیت اساتید راهنما و مشاور.
راهکارها: اجرای طرح موضوع یابی پایان نامه ها و اجرای کارگاه های آموزشی برای اساتید در زمینه پایان نامه نویسی.
(14)
وضع موجود: عدم عمومیت رشته تخصصی تفسیر و آموزش های آن برای همه.
وضع مطلوب: آموزش فراگیر تفسیر و روش های آن و علوم قرآن در سطح عموم طلاب.
راهکارها: برگزاری دوره های کوتاه مدت و کارگاه های آموزش روش تفسیر و قرآن برای عموم طلاب و اساتید تفسیر قرآن دانشگاه ها.
ب. محور تعمیق
(1)
وضع موجود: فقدان گرایش و شاخه های تخصصی در حوزه تفسیر و علوم قرآن.
وضع مطلوب: راه اندازی رشته علوم قرآن در سطح سوم؛ راه اندازی رشته علوم و فنون قرائات در سطح سوم؛ تأسیس شاخه های تخصصی سطح چهار مثل قرآن و مستشرقان، قرآن و علوم جدید، قرآن و هرمنوتیک و... .
راهکارها: رفع موانع راه اندازی رشته های جدید؛ تصویب سریع برنامه های آنها؛ آماده کردن زمینه ها و لوازم آنها.
(2)
وضع موجود: کمبود تحقیقات و کارهای جمعی در تفسیر.
وضع مطلوب: راه اندازی پروژه های تحقیقاتی جمعی در تفسیر و حرکت های آموزشی جمعی منسجم.
راهکارها: تشویق کار جمعی و تقویت روحیه جمع گرایی در تفسیر و مفسران.
(3)
وضع موجود: عدم شناسایی کامل سوءالات و شبهات و پاسخگویی مناسب.
وضع مطلوب: شناسایی سوءالات و شبهات و پاسخ مناسب و سریع به آنها.
راهکارها: طرح شبهه شناسی سیال و مستمر و تقسیم شبهات بین مراکزی که فعلا پاسخ می دهند.
(4)
وضع موجود: فقدان کتب آموزشی تفسیر و علوم وابسته و به روز نبودن بسیاری از آنها، به ویژه برای کشورهای دیگر.
وضع مطلوب: تألیف کتب آموزشی و تشویق آنها در بازنگری هر ساله و تهیه آنها با دید خارج از کشور؛ تأسیس مرکز تدوین کتب تفسیری و پشتیبانی آن.
راهکارها:
(5)
وضع موجود: کمبود نشست های علمی و نقد و تولید علم.
وضع مطلوب: برگزاری هفته ای نشست های علمی و نقد و کرسی نظریه پردازی.
راهکارها: برنامه ریزی سالیانه توسط انجمن و مراکز آموزشی و پژوهشی تفسیر و تأمین امکانات.
(6)
وضع موجود: عدم دسترسی به آثار قرآنی مستشرقان و آثار قرآنی غیرفارسی و عربی.
وضع مطلوب: نهضت ترجمه آثار قرآنی دیگران به زبان فارسی و عربی همراه با نقد؛ ترجمه مقالات قرآنی در دائرة المعارف های معتبر و نامدار جهانی.
راهکارها:
(7)
وضع موجود: ضعف محتوایی جلسات قرآن در سطح جامعه.
وضع مطلوب: غنابخشی به جلسات قرآن از نظر محتوایی و تفسیری.
راهکارها:توجه بیشتر به معارف قرآن در کنار مباحث لفظی برگزاری کارگاه ها و دوره های کوتاه مدت آموزشی تفسیر برای اساتید قرائت.
ب. محور نشر
(1)
وضع موجود: فقدان مجموعه های قرآنی منسجم.
وضع مطلوب: مجمع نویسندگان و ناشران قرآنی و نیز مجمع موءسسات قرآنی.
راهکارها: تشویق و ایجاد مجمع های صنفی قرآنی و حمایت از آنها.
(2)
وضع موجود: فقدان مراکزی برای ارائه آثار قرآنی.
وضع مطلوب: نمایشگاه دائمی کتاب و آثار قرآنی.
راهکارها: ایجاد فضا و بودجه مناسب و تشکیلات برای این کار.
(3)
وضع موجود: نشر ضعیف و غیرکافی آثار قرآنی.
وضع مطلوب: شبکه عام، منسجم و کارامد پخش آثار قرآنی؛ ایجاد شبکه مستقل معارف قرآنی در سیما به طور تمام وقت و نشر کتب و مجلات.
راهکارها: ایجاد شبکه و اطلاع رسانی قوی.
(4)
وضع موجود: کمبود و ضعف در فرهنگ عمومی قرآنی مردم.
وضع مطلوب: گسترش فرهنگ عمومی قرآنی.
راهکارها: برگزاری جلسات تفسیر و تبلیغ قرآنی با همکاری انجمن و مراکز دیگر همچون ستاد تفسیر و... و برگزاری کارگاه ها و دوره های کوتاه مدت برای دانشجویان.
(5)
وضع موجود: کمبود و ضعف در فرهنگ قرآنی کتب درسی آموزش و پرورش و دانشگاه.
وضع مطلوب: تألیف و تعمیق کتب تفسیر و شیوه های تدریس قرآن در آموزش و پرورش و دانشگاه.
راهکارها: برگزاری جلسات نقد کتب موجود قرآنی آن مراکز و رنگ قرآنی دادن به کتب دینی آنها.
(6)
وضع موجود: مشکل یادگیری خط قرآن.
وضع مطلوب: اصلاح خط موجود متناسب با مخاطبان فارس و رفع لغزش های خط موجود.
راهکارها: برگزاری همایش خط قرآن و حمایت از چاپ قرآن های ساده تر و هماهنگی با الازهر و مدینه در این زمینه.
(7)
وضع موجود: توأم نبودن تبلیغ و تفسیر طلاب در بسیاری از موارد.
وضع مطلوب: هماهنگ کردن تبلیغ حوزه با تفسیر و تولید ره توشه های تفسیری برای مبلغان.
راهکارها: اعزام مبلغان تفسیری در ایام خاص یا معرفی آنها برای داخل و خارج از کشور و چاپ ره توشه قرآنی.
(8)
وضع موجود: کمبود ترجمه آثار قرآنی به زبان های غیر عربی و فارسی و... .
وضع مطلوب: نهضت ترجمه آثار قرآنی به زبان های دیگر.
راهکارها: به کارگیری طلاب خارجی مقیم حوزه علمیه قم برای این کار و نیز تربیت نیروهای مناسب برای ترجمه از طریق فعال کردن شاخه تخصصی ترجمه در سطح چهار تفسیر.
(9)
وضع موجود: کمبود نشر آثار قرآنی شیعه در سطح جهان.
وضع مطلوب: تبلیغ فعّال قرآنی در خارج از کشور.
راهکارها: استفاده از طلاب غیرایرانی و نیز فعال کردن مراکز تربیت مبلغ قرآنی برای خارج از کشور.
(10)
وضع موجود: عدم هماهنگی و ارتباط مراکز تولید فکر قرآنی با سازمان های مصرف کننده.
وضع مطلوب: ارتباط مراکز آموزشی و پژوهشی و انجمن علمی با سازمان های مصرف کننده قرآنی و حضور در عرصه تدریس، تبلیغ و... .
راهکارها: تعامل بیشتر و انعقاد توافقنامه انجمن با آموزش و پرورش، دانشگاه، سازمان تبلیغات، دفتر تبلیغات، ائمه جمعه، مجمع وعاظ، شعراء، هنرمندان و... .
ب. محور ساختار و مدیریت
(1)
وضع موجود: فقدان مدیریت واحد در امور تفسیری حوزه.
وضع مطلوب: مدیریت واحد و ستادی.
راهکارها: ایجاد هماهنگی از طریق مدیریت حوزه یا بازوهای علمی آن همچون انجمن علمی.
(2)
وضع موجود: فقدان مدیریت واحد در مراکز پاسخگویی به شبهات و سوءالات و هم پوشی و حلقه های مفقود آنها.
وضع مطلوب: مدیریت واحد و ستادی.
راهکارها: ایجاد هماهنگی از طریق مدیریت حوزه یا بازوهای علمی آن همچون انجمن علمی.
(3)
وضع موجود: فقدان امکانات مناسب مالی و... برای مراکز تفسیری.
وضع مطلوب: مدیریت و تأمین ساختمان و بودجه برای مراکز تفسیری.
راهکارها: ساماندهی مراکز خدمت رسانی به قرآن و بودجه های مردمی، حوزوی، دولتی و تقسیم مناسب آنها.
(4)
وضع موجود: فقدان نیازسنجی از داخل و خارج در مورد تفسیر.
وضع مطلوب: مدیریت و حرکت براساس نتایج نیازسنجی علمی.
راهکارها: اجرای طرح نیازسنجی قرآنی در داخل و خارج از کشور.