ابو عبد الله، احمد بن حنبل شیبانی از محدثان بلند آوازه است که در سال 164ه ق در «مرو» دیده به جهان گشوده، و در سال 241ه.ق در بغداد دیده از آن بر بست. او با نگارش کتاب معروف خود به نام «المسند» بزرگترین و گسترده ترین کتاب حدیثی را به صورت «مسند نگاری » به جهان حدیث عرضه کرد.
مسند نگاری روش ویژه ای است در گردآوری حدیث.
توضیح این که: در نگارش حدیث، گاهی محور ابواب فقهی و عقیدتی است، مثلا محدث برای هر یک از احادیث مربوط به طهارت و صلاة و یا ایمان و کفر بابی به همان نام منعقد کرده و احادیث مربوط به هر باب را در آنجا گرد می آورد، هم چنان که کلینی در «کافی » و صدوق در «فقیه » و شیخ در «تهذیب » و «استبصار» و همچنین مؤلفان صحاح ششگانه همین راه را پیموده اند و از مزایای این نوع نگارش این است که مراجعه کنندگان حدیث مورد علاقه خود را به آسانی پیدا می کنند.
و گاهی محور، ابواب و عناوین نیست بلکه به دنبال نام هر صحابی، یا راوی بلا واسطه از امام، تمام مرویات او اعم از صحیح و غیر صحیح در یک جا گرد آوری می شود، و در گرد آوری روایات بیش از یک نفر ترتیب الفبایی رعایت شود، مثلا روایات ابی بن کعب پیش از روایات «انس بن مالک » و یا روایات زراره، قبل از مرویات «محمد بن مسلم » نقل گردد.
از آثار برجسته احمد بن حنبل، مسند او است. وی در این جامع روایت هر صحابی را در یک جا گرد آورده، این کتاب را از میان، هفتصد هزار حدیث و یا کمی بیشتر، گلچین کرده است و در شماره احادیث مسند، اقوال مختلف است، و طبق اظهار نظر آقایان خدایی و موسوی نژاد درکتاب «بررسی مسند احمد» که زیر نظر حضرت والد نوشته اند شماره احادیث آن حدود 26500 حدیث است البته این نه به آن معنی است که این مقدار حدیث مستقل و غیر مکرر در این کتاب وارد شده است، بلکه این شماره نمایانگر تعداد اسناد روایات است که چه بسا یک متن با سندهای مختلف نقل شده و طبعا در مقام شمارش ده حدیث شمرده شده است.
مثلا احمد از یک صحابی به نام «ابو رمثه » یک حدیث را با پانزده سند نقل کرده، درحالی که متن یکی است، و فقط اختلاف در سند دارند و در مقام شمارش این نوع از احادیث، به تعداد سند شمارش شده است.
باری سخن در جلوه های تشیع در کتاب و گفتار او است.
او در کتاب خود فضایل امام علی و اهل بیت پاک او را ، نقل کرده و مرحوم قوام الدین وشنوی همه آنها را تحت ابوابی استخراج کرده و در یک جلد در قم چاپ شده است. در این جا دامن سخن را در این بخش کوتاه می کنیم، به جلوه های تشیع در گفتار او بسنده می نماییم.
1. علی خلافت را زینت داد
عبد الله فرزند احمد بن حنبل می گوید: روزی در محضر پدرم بودم گروهی از ساکنان محله کرخ بغداد بر او وارد شدند، و در باره خلافت خلفای چهارگانه زیاد سخن گفتند، پدرم رو به آنان کرد وگفت: درباره ی علی و خلافت او سخن زیاد گفتید، آگاه باشید، خلافت، علی را زینت نداد، علی بود که به خلافت زینت بخشید.
ابن ابی الحدید پس از نقل این سخن می گوید: مقصود احمد این است که دیگر خلفا خود را با خلافت آراستند وخلافت کاستیهای آنها را جبران کرد، اما در علی کاستی وجود نداشت، که خلافت آن را جبران نماید. (1)
2.درباره هیچ کس به اندازه علی روایت صحیح نیست
در باره فضایل صحابه پیامبر، بالاخص خلفا روایات زیادی در کتب حدیثی وارد شده است اما قسمت اعظم آنها مخدوش و ضعیف است، با توجه به این اصل که یادآور شدیم، پسر احمد می گوید: روزی از پدرم شنیدم که می گفت:
«ما لاحد من الصحابة من الفضائل بالاسانید الصحیحة مثل ما لعلی ». (2)
در باره فضیلت هیچ یک از صحابه، به اندازه علی، روایت صحیح نقل نشده است.
3. هیچ کس را با خاندان علی نمی توان سنجید
به پدرم گفتم : در باره صحابه چه نظری داری، گفت: در خلافت، ابو بکر و عمر و عثمان برترند، گفتم: پس علی چگونه است؟ در پاسخ گفت: فرزندم، علی از خاندانی است که هیچ کس را با ایشان نمی توان سنجید. (3) او تلویحا رسانید که علی بالاتر از این معادله ها است که با دیگر صحابه ویا خلفا در یک سنجش قرار گیرد.
4. مقصود از این که علی قسیم الجنة والنار است، چیست؟
یکی از شاگردان احمد بن حنبل به نام احمد بن منصور می گوید: نزد استادم بودم که مردی از او پرسید: حدیثی که می گوید علی تقسیم کننده دوزخ است چیست؟
احمد در پاسخ گفت: چه اشکال دارد مگر پیامبر طبق نقل به علی نگفته است تو را جز مؤمن دوست نمی دارد، و تو را جز منافق دشمن نمی دارد.
سؤال کننده گفتار احمد را تصدیق کرد، آنگاه میان آن دو سؤال وجوابی به شرح زیر رد و بدل شد.
احمد گفت: جای مؤمن کجاست؟
مرد در پاسخ گفت : در بهشت است.
بار دیگر احمد پرسید:جای منافق کجاست؟
آن مرد در پاسخ گفت: در دوزخ است.
احمد از دو اعتراف این مرد نتیجه گرفت پس علی تقسیم کننده دوزخ است یعنی وجود علی در عالم آفرینش و مهر ورزیدن بر او یا ابراز خشم بر وی طبیعتا افراد را دو دسته کرده ، سرنوشت دسته نخست بهشت و سرنوشت گروه دوم را دوزخ قرار داده است. (4)
5. جعل فضایل در باره مخالفان علی علیه السلام
فرزندش عبد الله می گوید: پدرم به من گفت: مخالفان علی در زندگی علی زیاد کنجکاوی کرده اند تا در او به نقطه ضعفی دست یابند اما موفق نشده اند، از این جهت تصمیم گرفته اند در باره کسانی که با علی نبرد کرده اند نقل فضایل کنند. طبعا فضایلی را جعل کرده و به آنها نسبت داده اند.
پی نوشت ها:
1. شرح نهج البلاغه ، ابن ابی الحدید:1/52.
2. ابن الجوزی، مناقب احمد:163.
3.همان.
4. طبقات الحنابلة:1/320، نگارش ابو الحسین محمد بن یعلی: ط قاهره.