گروه روان شناسی
گروه «روان شناسی » بر اساس یک طرح سه مرحله ای، که از سوی دفتر همکاری به تصویب رسید، فعالیت خود را از تابستان 1361 آغاز کرد.
این مرحله، به اختصار عبارتند از:
مرحله نخست
گروه در این مرحله، طی سه ماه، به تبادل نظر درباره موضوعات مورد بررسی در رشته مربوطه و تعیین مسائل اساسی پرداختند. این تضارب آرا منجر به تنظیم طرحی گردید که مسیر مباحث و تحقیقات مرحله دوم را مشخص می ساخت. علاوه بر آن، اساتید محترم دانشگاه، یک دوره معارف قرآن کریم را که مشتمل بر بینشهای اصیل اسلامی در زمینه خداشناسی، انسان شناسی و انسان سازی بود، به طور منظم و با حضور آقای محمد تقی مصباح یزدی گذراندند.
مرحله دوم
در این مرحله، با تشکیل جلسات مباحثه و برپایی بیش از سی سمینار منظم در قم به مدت نه ماه (از آغاز مهرماه 61 تا پایان خرداد 62) مبانی و محورهای اصلی طرح مذکور، مورد بحث و بررسی قرار گرفت و حاصل سمینارها به صورت مقاله هایی - برای اظهارنظر - در اختیار صاحبنظران گذارده شد.
مرحله سوم
در این مرحله که از تابستان 1362 آغاز گردید، مقالات مذکور، مورد بازنگری، تجدید نظر نهایی و تدوین قرار گرفت. حاصل این تلاشها، تهیه و انتشار 35 مقاله است که به عنوان منبع و مرجع، مورد استفاده محققان می باشد.
گروه آموزشی
با توجه به تجربیاتی که گروه از همکاری مشترک اساتید حوزه و دانشگاه به دست آورد، به این نتیجه دست یافت که برای تحقق بخشیدن به هدف زیربنایی دفتر همکاری (مطالعه و تحقیق در باب مسائل علوم انسانی در پرتو مبانی اسلام) باید به ترتیب افرادی که دارای اطلاعات کافی در هر دو زمینه باشند، همت گمارد. بدین منظور، در سال 1370 تعدادی از فضلای حوزه را که فارغ التحصیل از «مؤسسه در راه حق » بودند، گزینش کرد و در یک دوره آموزشی تا حدود سطح کارشناسی ارشد، با مشارکت برخی از اساتید دانشگاهی، شرکت داد. هم اکنون، این دوره آموزشی پایان یافته است و اعضای آن، مشغول تحقیق هستند.
سمینارها و کنفرانسهای علمی
گروه روان شناسی، علاوه بر شرکت فعال در تمامی سمینارهای سالانه، در سال 1371 به برگزاری سمیناری با گرایش روان شناسی مبادرت ورزید. همچنین گروه - یا بعضی از اعضای آن به نمایندگی از طرف گروه - در سمینارهای علمی مربوط به رشته روان شناسی در سطح کشور شرکت کرده است.
آثار گروه
الف) کتابهای منتشر شده یا در دست انتشار:
1- مکتبهای روان شناسی و نقد آن (جلد اول، سازمان سمت، تابستان 1369)
این کتاب شامل بررسی چهار مکتب روان شناسی تداعی گرایی، ساختگرایی، کنش گرایی، و تحلیل روانی است. ترتیب عرضه مطالب آن بدین صورت است که ابتدا هر مکتب معرفی می شود، سپس نظر دانشمندان روان شناسی نسبت به نقاط قوت و ضعف آن مکتب بیان می گردد و در پایان به طور مستقل به نقد و بررسی آن پرداخته می شود.
2- مکتبهای روان شناسی و نقد آن (جلد دوم، سازمان سمت، تابستان 1372)
این کتاب شامل سه مکتب دیگر روان شناسی یعنی رفتارگرایی، گشتالت و انسان گرایی است.
3- و 4- روان شناسی رشد با نگاهی به منابع اسلامی (جلد اول و دوم)
این کتاب که هم اکنون مراحل پایانی چاپ را می گذراند در ده بخش و 26 فصل تنظیم شده است که پنج بخش آن (شامل چهارده فصل) در جلد اول، و پنج بخش دیگر آن (شامل دوازده فصل) در جلد دوم آمده است. از ویژگیهای کتاب می توان امور زیر را برشمرد:
الف) استفاده از منابع و متون جدید غربی در روان شناسی; ضمن آنکه از کتابهای فارسی و ترجمه های موجود نیز استفاده شده است.
ب) طرح مطالب و مفاهیم اسلامی با دقت و موشکافی لازم، و سعی در مطرح کردن واضحترین و مرتبطترین آنها به عنوان اولین گام در جهت غنا بخشیدن به روان شناسی موجود.
ج) سعی در پرکردن خلاهای موجود در روان شناسی جدید، و رهاسازی آن از قالبهای تنگ مادی و طرح بحثهای جدید چون: «اراده و گزینش فکری »، «تقویت روشهای عقلانی » و «بهره گیری از علم حضوری در کنار روشهای تجربی محض »، و نیز غناسازی برخی از بخشها که در فرهنگ اسلامی بیشتر مورد عنایت قرار گرفته است، مانند: «رشد اخلاقی »
و «رشد شخصیت » و توجه دادن به کاستیها و کمبودهای مسائل مطرح شده در قالب نقد و بررسی.
د) با ملاحظه فهرست بسیاری از کتابهای روان شناسی رشد از جمله جدیدترین آنها، بخشها و فصول، بر اساس نظم خاصی مرتب شده است. برای نمونه، به جای ذکر تفصیلی نظریه ها در آغاز کتاب - که در سبکهای قدیمتر رایج بوده است - نظریه ها در فصلهای مناسب، در ضمن مباحث آمده است. این روش، ضمن جلوگیری از خستگی و ملال خواننده، موجب آشنایی تدریجی و بیشتر او با نظریه ها و نحوه تاثیر آنها در مباحث مختلف می گردد.
ه) تفصیل برخی مطالب و اطلاعات افزون بر متن - که ممکن است برای برخی خسته کننده، ولی ذکر آن می تواند برای محققان مفید باشد - در کادرهای جداگانه به عنوان حاشیه آمده است.
ب) جزوه های منتشر شده گروه:
در آغاز همکاری صاحبنظران حوزه و دانشگاه، تعداد 37 جزوه در مباحث مختلف روان شناسی تهیه و منتشر گردید که به عنوان منبع و مرجع، مورد استفاده دانش پژوهان قرار می گیرند. عنوان این جزوه ها به صورت زیر است:
1- تعریف، موضوع، قلمرو و شعب روان شناسی
2- تاریخچه و نقد مکاتب روان شناسی
3- مکاتب روان شناسی و رابطه آن با ایدئولوژی، جهان بینی و انسان شناسی
4- روشهای تحقیق در روان شناسی
5- روشهای تحقیق در روان شناسی (روش تجربی)
6- طرحهای پژوهشی، آزمایشی و شبه آزمایشی در علوم اجتماعی
7- روان سنجی و روشهای بررسی موقعیتهای روانی - اجتماعی
8- روش تعقلی و تعبدی
9- ارگانیسم 1 «یاخته و ژن »
10- ارگانیسم 2 «سیستم عصبی »
11- ارگانیسم 3 «غدد درون ریز، فیزیولوژی حواس »
12- اصول و مبانی رشد
13- عوامل مؤثر در رشد
14- رشد از دیدگاه پیاژه
15- تئوریهای رشد
16- بررسی دیدگاه برونر، و مروری بر سایر دیدگاهها
17- رشد از دیدگاه اسلام
18- روان شناسی احساس و ادراک
19- هوش (1،2 و 3)
20- یادگیری
21- نظریه های یادگیری
22- روان شناسی یادگیری - حافظه سیبرنتیک
23- اختلالات یادگیری
24- انگیزش و تعارض
25- دنباله انگیزش، ناکامی و تعارض
26- هیجان و عواطف (1،2و3)
27- تفاوتهای فردی (1و2)
28- تئوریهای شخصیت (1،2و3)
29- نظریه های شخصیت
30- ارزشیابی شخصیت
برنامه های در دست اقدام
1- علم النفس از دیدگاه فیلسوفان اسلامی نیمی از مراحل تحقیق این کتاب به انجام رسیده است و - ان شاءالله - در آینده نزدیک، به مجامع دانشگاهی عرضه می گردد. از مهمترین مسائل مورد بحث در این کتاب می توان به موارد زیر اشاره کرد:
- آیا غیر از اجزا و اندامهای بدن و فعل و انفعالات آنها بویژه مراکز عصبی، چیز دیگری در وجود آدمی به نام «نفس » وجود دارد؟
- دلایل مادی نبودن نفس و تجرد آن کدامند؟
- کمال و استکمال و در نهایت، سعادت نفس انسانی در چیست؟
- ارتباط علم النفس فلسفی با روان شناسی چیست؟ و میزان تاثیری که بر حیطه های مختلف آن دارد کدام است؟
- از آنجا که منابع و متون فارسی در باب بهداشت روانی بسیار ناچیزند و از طرفی، رشته های علمی گوناگونی از جمله: روان شناسی، روان پزشکی، پزشکی و نیز مراکز آموزشی مددکاری و غیره نیاز جدی به این مباحث دارند، گروه روان شناسی با بررسیهایی که به کمک اساتید دانشگاهی به عمل آورد، یکی از متون دقیق و جدید مربوط به این موضوع را برگزید و هم اکنون در دست ترجمه است.
برنامه های آینده گروه:
برنامه های علمی و پژوهشی آینده گروه، در دو سطح ادامه می یابد:
1- گروه همواره در صدد آن است که به افزایش کیفیت متون آموزشی روان شناسی در دانشگاههای کشور کمک جدی کند و در حد امکان، محتوای این متون را با مبانی اسلامی تطبیق دهد تا از این طریق، مواد آموزشی مناسب در اختیار دانشجویان و اساتید محترم قرار گیرد.
2- گروه در نظر دارد علاوه بر تامین متون آموزشی دانشگاهها، به تحقیقات بنیادی در زمینه روان شناسی در پرتو اسلام بپردازد و با پژوهشها و بررسیهای عمیق در این باب، حیطه و حد و مرز این مسائل را در ارتباط با منابع اسلامی تعیین کند.