مطابق دلیل عقلانی و حکمت یزدانی، پیامبران از گناهان صغیره و کبیره پاک و مبرا هستند، چرا که باید از نظر علمی و عملی معصوم باشند و هیچ گناهی از آنان صادر نشود وگرنه نمی توانند رسالت پیامبری را بر عهده بگیرند، زیرا اگر پیامبری که الگوی علمی و عملی و اخلاقی امت محسوب می شود، در القای مسائل الهی از اشتباه مصون نباشد و در رفتار خود دچار تخلف شود، فلسفه نبوت لغو خواهد بود و در این صورت لزوم اطاعت بی قید و شرط از یک بشر معمولی، نامعقول خواهد بود.
می گویند: اگر پیامبران در گفتار و رفتار خطا و گناه نمی کنند، پس چرا در قرآن کریم به برخی از پیامبران عصیان و اشتباه نسبت داده شده است; مانند: معصیت کردن حضرت آدم(علیه السلام): (وعصی آدم ربَّه فغوی)44 و نیز مناجات حضرت یونس در شکم ماهی: (سبحانک انی کنت من الظالمین;45 پروردگارا! تو منزهی، من از ظالمان بودم.)
همچنین حضرت موسی(علیه السلام) در پاسخ فرعون گفت: (فَعَلتُها اذاً وانا من الضّالّین;46 آن هنگام که من چنین عملی را (قتل قبطی) مرتکب شدم، از گمراهان بودم.)
برای روشن شدن اشکال فوق به دو مقدمه اشاره می کنیم:
1. اوامر و نواهی الهی در یک درجه قرار ندارند; بعضی واجب، برخی مستحب، دسته ای حرام، پاره ای مکروه و شماری مباح هستند.
2. نهی بر دو نوع است: نهی تحریمی و نهی کراهتی. بهتر است انسان مکروهات را ترک کند. این ترک، ترک اولی نام دارد. اگر کسی مکروهی انجام دهد، کیفر و عقابی ندارد، ولی ترک اولی کرده و فضیلتی را از دست داده است; مانند خوردن از شجره منهیه ای که آدم از آن نهی شده بود: (ولاتقربا هذه الشجرة فتکونا من الظالمین;47 به این درخت نزدیک نشوید که به خودتان ظلم کرده اید). مثل اینکه گفته می شود سیگار نکشید، این یک نوع ظلم به خویشتن است. این نوع نهی، نهی ارشادی است نه مولوی، و کیفر ندارد.
3. گناه و خطای افراد متناسب با مقام و موقعیت آنها ارزیابی می شود. اگر یک عالم دینی گناهی مرتکب شود، کیفرش شدیدتر و پذیرش توبه اش مشکل تر است. به همین دلیل ترک اولی از معصوم برخلاف انتظار افکار عمومی است. مردم از پیامبران الهی به یُمن جایگاه رفیع و مقام منیعی که دارند و به دلیل رسالت و مسئولیت خطیری که خدای متعال به آنان موکول کرده است، انتظارات زیادی دارند و کوچک ترین عمل خلاف توقع آنان قابل تحمل نیست; به عنوان مثال ضربه ای که موسی(علیه السلام) بر یکی از دشمنانش وارد کرد که به قتل او منجر شد، در واقع دفاع از مظلوم بود و خلاف شرع نبود، اما برای حضرت موسی اقدام به چنین کاری مطابق با مصلحت سیاسی نبود و باعث برانگیختن حساسیت و از دست دادن فرصت ها گردید. از این رو پشیمان شد و فرمود: (قال ربّ انّی ظلمتُ نفسی فاغفرلی فغفرله;48 گفت: پروردگارا! من به خودم ظلم کردم، مرا ببخش; پس خدا او را بخشید). این عمل، ظلم به خودش بود نه ظلم به غیر، بنابراین مجبور شد مصر را ترک کرده و کارهای سیاسی خود را متوقف کند. وقتی که به رسالت مبعوث گردید و با فرعون به مقابله برخاست، اولین اعتراض فرعون به او این بود آیا تو همان نیستی که قتلی انجام دادی؟ همچنان که برای حضرت یونس(علیه السلام) شایسته نبود خشمگینانه شهر را ترک کند و مردم را به هنگام نزول عذاب ارشاد نکند، در حالی که هنوز عذاب خدا نازل نشده بود. بدین جهت گفته اند: (حسنات الابرار سیّآت المُقرّبین;49 خوبی های نیکان به منزله سیآت مقربان است.)
اصولاً استغفار پیامبران و معصومین(علیهم السلام) به دلیل ترک اولی است نه گناهان مصطلح، زیرا ترک اولای پیامبران یعنی عمل خوب را به جای عمل بهتر انجام دادن، چرا که برای پیامبران الهی با وجود مقامات معنوی و ایمان کامل، اشتغال به امور عادی و دلبستگی به عوامل دنیوی، گناه محسوب می شود; البته نه گناه کیفردار.
عصیان آدم(علیه السلام) نیز از این نوع معاصی بود، زیرا با نهی ارشادی حق تعالی مخالفت کرد، ولی خداوند متعال این اشتباه را درس عبرتی برای نسل های آتی قرار داد و فرمود: این شیطان برای تو و همسرت دشمنی خطرناک است، مواظب باش که شما را از بهشت بیرون نکند که به زحمت و مشقت بیفتید.
علاوه بر این، اوامر و نواهی الهی در صورتی مولوی است که پیامبر براساس مذهبش آن را ابلاغ کرده باشد. آن هنگام که حضرت آدم و حوّا در بهشت می زیستند، هنوز تکالیفی به عنوان (دین) تشریع نشده بود تا تخلّف از آن گناه اصطلاحی محسوب شود.
