گزارش دیدار محققان مرکز تحقیقات علمی دبیرخانه مجلس خبرگان
و دست اندرکاران مجله حکومت اسلامی
با رهبری معظم انقلاب
مرکز تحقیقات علمی در دبیرخانه مجلس خبرگان رهبری، عهده دار پژوهش در اندیشه سیاسی و مباحث حکومت اسلامی می باشد. این مرکز که تا کنون تحقیقات چندی را به پایان برده و برخی از آنها منتشر شده است، برخوردار از همکاری پژوهشی جمعی از محققان صاحب نظر در علوم اسلامی می باشد. اخیراً محققان مرکز و دست اندرکاران مجله حکومت اسلامی این توفیق را یافتند که به همراه ریاست محترم دبیرخانه خبرگان، حضرت آیت الله امینی، به حضور رهبر معظم انقلاب، حضرت آیت الله خامنه ای برسند. در این دیدار که با استقبال گرم و صمیمانه رهبری معظم دام ظله همراه بود، رییس محترم دبیرخانه، گزارشی از فعالیتهای علمی تحقیقاتی دبیرخانه در مرکز تحقیقات علمی و فصلنامه حکومت اسلامی را به استحضار معظم له رساند. آنگاه محققان و دست اندرکاران مرکز به حضور ایشان معرفی شدند و زمینه های همکاری و عناوین پژوهشی هر یک از آنان به استحضار ایشان رسید. سپس، حضرت آیت الله خامنه ای رهنمودهای ارزنده ای را ایراد فرمودند. آنچه می خوانید متن کامل بیانات معظم له می باشد. امیدواریم در فرصتی مناسب گزارشی تفصیلی از فعالیتهای علمی پژوهشی دبیرخانه خبرگان را تقدیم خوانندگان محترم کنیم.
بسم الله الرحمن الرحیم
بنده، خدا را خیلی شکر می کنم و خوشحال می شوم از اینکه می بینم جمعی که هم از نیروی جوانی، هم از علم در حوزه علمیه باعظمت ما برخوردارند، به کارهای تحقیقی همت گماشته اند. بدون تحقیق، بدون تعمق و فتح سرزمینهای تازه فکری، هیچ کار نمی شود کرد. عیب کار ماها در حوزه های علمیه، این بوده است که در زمینه مسایل فقهی، یا اصولی هم که تحقیق کرده ایم عمدتاً اغلب تحقیقات ماها در همین دو مقوله است غالباً آفاق جدید را کمتر مورد نظر قرار داده ایم و همین طور عمیق، پایین رفته ایم. این کارهایی را که فقهای بزرگ کرده اند، می بینید دیگر؛ گاهی اوقات شگفت آور است! اما همه همین طور عمقی به طرف پایین است، هیچ سعه آفاقی ندارد و انسان، سرزمینهای جدید را مشاهده نمی کند.
فرض بفرمایید که فروع علم اجمالی، مثلاً صدتا، یا صد و پانزده تاست؛ یا یک نفر ده تا اضافه می کند. یا فرض کنید در لباس مشکوک، یک تحقیق جدید می آورد؛ غالباً هیچ چیزی بر گستره فکر و دید، افزوده نمی شود. لذا وقتی مثلاً ما وارد مقوله هایی می شویم که سابقه ندارد مثل همین مسأله ولایت فقیه، حکومت اسلامی، یا جهاد اسلامی می بینیم آفاق آنها تبیین نشده است. جهاد، فقط این نیست که ما به کشور ترکیه، یا افغانستان، اعلان جنگ بدهیم؛ انواع و اقسام جهاد را می شود در یک حکومت در نظر گرفت. ما خودمان را که در کسوت یک حکومت در نظر بگیریم، خواهیم دید که ممکن است انواع و اقسام جهاد در آن مفروض باشد؛ نه فقط جهاد فکری و سیاسی، جهادهای نظامی هم می شود در نظر گرفت. در مقوله جهاد هم که وارد می شویم، می بینیم که ما درست کار نکرده ایم؛ در زمینه های گوناگون حکومتی و اداره کشور هم همین جور. اهل تسنن از قدیم در این زمینه ها کار زیاد کردند؛ ما چون حکومت نداشتیم، کار نکردیم؛ لذا آفاق وسیع در مقابل چشممان نیست.
حالا انسان می بیند که شما آقایان جوان و باروح تحقیق، وارد این مقوله شده اید؛ واقعاً من خدای متعال را شکر می کنم، از شماها هم تشکر و از آقای امینی هم واقعاً صمیمانه سپاسگزاری می کنم. این کارها خیلی باارزش است ....
آن چیزی که مهم است، یکی این است که باید تحقیقات ما کاربردی باشد؛ یعنی تحقیق خشکِ خارج از زمینه عمل، راه دور و دراز پیمودنِ در زمان و فرصت کم است. باید شماها ببینید این نظام اسلامی که یک آرزوی بزرگ همه موحدین و مصلحین و مؤمنین بالله و به اسلام بوده و تحقق پیدا کرده است، امروز به چه چیزهایی احتیاج دارد؛ باید دنبال این بگردید. انصافاً ما دیر به این پرداختیم؛ ای کاش از اول انقلاب، یک صد نفر از قبیل شماها پیدا می شدند که نه به جنگ کار داشتند و نه به دولت؛ می رفتند، می نشستند و این مسایل را برای این نظام اسلامی تحقیق می کردند!
ما در این زمینه ها یک خرده عقب هستیم؛ دشمنان ما که با پدیده حکومت اسلامی و حضور اسلامی و فقهی مواجه شدند، فوری دست به کار شدند و سمینار گذاشتند، تحقیق کردند، مأموریت دادند و جوانب مختلف را در جهت تخریب و در جهت مبارزه و معارضه، رسیدگی کردند و نتایجی را هم گرفتند. ما الان داریم نشانه هایش را در این القاء شبهه ها و در این حرفها مشاهده می کنیم. ما بایستی زودتر وارد می شدیم؛ خوب، حالا تأخیر شده است.
الان آن چیزی که مهم است، این است که ما ببینیم نیاز این نظام و این حکومت از جهت فکری توجیه فکری و پایه های مستحکم فکری کجاست؛ برویم و با این پیش فرض اقامه حکومت اسلامی، بررسی کنیم. عیب کار بعضی از محققین خرده ریزها که معلوم نیست چه مقدار مایه تحقیق داشته اند ممکن است فاضل و خوب هم بوده اند، حرفی نداریم این است که این پیش فرض را نادیده گرفته اند! در واقع در اصل مشروعیت حکومت اسلامی، در اصل مشروعیت فقیه، یا حکومت فقه، بنا کردند به مناقشه و بحث کردن و شبهه انداختن!
نه، ما بایستی با این فرض بحث کنیم که اسلام آمده است تا اینکه یک جامعه و یک مجموعه بشری را که این مجموعه بشری، اندازه مشخصی هم ندارد؛ ممکن است شامل همه بشر بشود از جهت مادی و معنوی اداره کند؛ حالا این به چه چیزهایی احتیاج دارد؟ پایه ها و اُسس آن چه چیزهایی هستند؟ لیکن فرض بر این است که اقتدار در دست اسلام و نظام اسلامی است و او می خواهد اداره بکند؛ نمی خواهد بنشیند و تماشاچی اداره دیگران باشد. با این پیش فرض بایستی همه تحقیقاتمان را جهت بدهیم و نیازهایمان را بسنجیم؛ ببینیم چه چیزی لازم داریم و وارد بشویم.
الان دارد در اولی ترین و بدیهی ترین مبانی نظام سیاسی اسلام، با ادله واهی و با خدشه های پوچ، خدشه می شود! و آن عبارت است از اینکه اصلاً آیا اسلام به سیاست، کاری دارد، یا ندارد! یعنی این فکری که یک روز نهضت اسلامی، با جرأت، با قدرت، با اتکای به نفس و اتکای به منابع فراوان، قرص و محکم آمده و آن را بیان کرده است و آنچنان این حرف را سبز کرده، که توانسته است یک نظام سیاسی را بر اساس آن به وجود بیاورد، اصل این را با حرفهای سست و بی مبنا و بی منطقی دارند زیر سؤال می برند! که اگر این جور بشود، آیا حیثیت، آبرو و محبوبیت دین، با این حرفهای حقیقتاً بی معنا و بی ارزش و پوچ از لحاظ استدلالی و نظری حفظ خواهد شد؟!
این نشان دهنده آن است که آنها فضا را خالی می بینند؛ و الاّ اگر آنچنان فضای فرهنگی مستحکمی وجود داشت که به مجرد مطرح شدن این حرف، خود حرف، «هو» می شد، طبعاً گفته نمی شد ؛ ولی می بینیم که کسانی این حرفها را می گویند! لذاست که ما خیلی به این تحقیقات، نیاز داریم و باید ببینیم این نیازها کدام است؛ آنها تحقق پیدا کند.
نکته دوم این است که ما در نوآوریهای اسلامی در گذشته های قبل از انقلاب، همیشه دچار خطایی بودیم؛ خود بنده جزو همان کسانی هستم که در این وادی، دچار این خطا بودم و ما اُبرّی ءُ نفسی در واقع همه ماها در آن زمان الا شذّ و ندر دچار این خطا بودیم؛ و آن اینکه تفکرات حاکم بر ادبیات سیاسی جهان، بر روی جهت گیری ما اثر می گذاشته است. مثلاً یک روز بود که سوسیالیسم در ادبیات جهان، موقعیت بسیار والا و بالایی داشت؛ هر کس در باره اقتصاد اسلامی بحث می کرد همانهایی که معتقد به اسلام بودند و می خواستند برای اسلام کار کنند یک جور قضیه را به طرف آن چیزی که به آن سوسیالیسم گفته می شد، می کشاندند! حتی کسانی که واقعاً معتقد به اسلام بودند! و خیلی انحرافات از این جا به وجود آمد؛ یعنی واژه ها گرفته شد، تعبیرات سیاسی رایج در فرهنگ سیاسی دنیا گرفته شد و همینها بدون موشکافیهای درست، مورد قبول قرار گرفت و هیمنه آن بر ذهن محقق، اثر گذاشت!
به نظر من قویترین و بهترین کسی که در این زمینه وارد شد، خود امام بود. خود امام هم البته از اول نهضت که آن وقت ایشان دیگر در میدان مسایل فکری، بروز و ظهوری نداشت مطالبشان بیشتر سیاسی بود و گرایش به دین، کمتر محسوس بود؛ اما بعد از آنکه ایشان آمدند و انقلاب شد و حرفهای ایشان مکرر شد، ما دیدیم ایشان بر روی مُرّ اسلام، تکیه می کنند؛ درست در موضع یک فقیه که منابع فکری خودش را از کتاب و سنت می گیرد و می خواهد بفهمد کتاب و سنت، چه می گوید؛ ولو با همه حرفهای رایج در همین ادبیات جهانی سیاست و اقتصاد و اینها منافات و مغایرت داشته باشد! واقعاً بهتر از همه کس در این زمینه، امام بود. یکی از همین طلبه های خودمان رفقا که حالا هم جزو مسؤولین است، چند سال قبل از این بعد از رحلت امام گفت که شما قبل از انقلاب در این زمینه ها، این جور می گفتید، حالا جور دیگری می گویید؛ به ایشان گفتم بله، فرق من با بعضیهای دیگر این است که من در آن نقطه، متوقف نماندم، عبور کردم؛ ولی بعضیها همان جا متوقف ماندند. بله، ما این جور می گفتیم، منتها بعد خودمان را به امام، عرضه کردیم. امام، هم صاحب فکر بود، هم صاحب
علم بود؛ یعنی تنها یک آدم صاحب فکر بی علم نبود، عالم بدون تفکر وسیع و قوت اندیشه و فکر هم نبود؛ او درست فهمیده بود. من عرضه کردم، دیدم آن را که ایشان می گوید، درست است؛ تحلیل کردم، به خودم برگشتم، دیدم این درست است، لذا من هم تصحیح کردم.
حالا واقعش این است؛ الان هم متأسفانه همین بلا وجود دارد البته خیلی کمتر از گذشته امروز هم باز همه آنچه که در زمینه مردم سالاری گفته می شود، با توجه به مفهوم دموکراسی غربی است؛ حالا بحث سکولاریزم و این حرفها که هیچ، دموکراسی غربی به عنوان یک معیار گرفته می شود! در حالی که همان دموکراسی غربی هم به قول خود آقایان، قرائتهای مختلف دارد. دموکراسی غربی هم که یک قرائت ندارد؛ دموکراسی غربی را انواع و اقسام معنا می کنند. حتی کشورهای کمونیستی، خودشان را دولت دمکراتیک می دانستند. کدامشان دمکراتیک نبودند؟ مثلاً دولت دمکراتیک خلق کره، یا دمکراتیک چین؛ همه آنها دمکراتیک بودند.
خوب، ما این اسم دموکراسی را که این قدر قرائتهایش با همدیگر مختلف است که آنچنان استبدادی را هم شامل می شد معیار قرار می دهیم و می گیریم و آن را مهیمن می کنیم! اشکال، این است. یک وقت انسان از چیزی اطلاع دارد، آن را بر فکر خود هیمنه می دهد. خوب، چرا ما باید این جور فکر کنیم؟! باید نگاه کنیم ببینیم که آیا شأن مردم، نقش و حضور مردم در اسلام هست، یا نیست؛ که می بینیم مسلماً هست؛ هو الذی ایدک بنصره و بالمؤمنین بدون تردید اما این حدودش چیست؟ تا چه حد و چه جور است؟ باید ما بدون هیچ گونه ملاحظه ای دنبال کنیم؛ در مقام تحقیق این جوری است دیگر. یک وقت کسی در مقام تبلیغ، ملاحظه ای را می کند؛ اما در مقام تحقیق دیگر این جوری نیست؛ بایستی آن مُرّ دین و فهم را در نظر گرفت و آن را بیان کرد. در همه زمینه ها این جور است؛ بایستی نگذاریم فرهنگ رایج و مسلط غربی، هیچ گونه دخالت، تصرف و نفوذی در فکر ما بکند.
انسان گاهی اوقات در زمینه های تحقیقات در گوشه و کنار مشاهده می کند که بعضیها دچار خطاهایی می شوند؛ من می بینم منشأ اغلب این خطاها این است که در یک مسأله به جای اینکه حجیت کتاب و سنت و پیش فرضِ حقانیت نظام اسلامی را در نظر بگیرند و وارد میدان تحقیق بشوند، پیش فرضِ تفکرات رایج غرب را در نظر می گیرند!
غربیها هم حقاً و انصافاً مردمان مستبدی هستند. البته امروز ما می گوییم «غرب»، اما منظور ما اروپاییهاست؛ اروپاییها مردمی حقیقتاً مستبدند مستبد و مستأثر بالذات و بنایشان بر این است که تا هر جا بشود، تحمیل کنند. ولی یک وقت بحثِ استعمار مطرح می شود، تحمیل بر مردم کشورهای مستعمره است؛ یک وقت بحث نوع دیگر تعاملشان می شود. مثل بحث مسایل فرهنگ جهانی سازی و این مسایلی که ملاحظه می کنید! همه اینها بر مبنای تحمیل کردن است؛ منتها فرض این است که فلان دولت اروپایی این توان را در خودش نمی بیند که بر دولت همسایه اروپایی دیگر تحمیل بکند؛ و الاّ اگر این توان را پیدا بکند، آنجا هم تحمیل خواهد کرد!
همین قضایای اخیر اتریش را ملاحظه کنید؛ در یک کشور اروپایی مثل اتریش، به خاطر اینکه از نظر آنها یک خطای سیاسی از آن سر زده است و حزبی را فرض بفرمایید وارد دولت کرده، هنوز که هنوز است، رهایش نمی کنند! یعنی یک وقت بتوانند، بین خودشان هم همین حرف هست؛ کما اینکه اگر می توانستند و برایشان خطر نداشت، هر یک بر دیگری تسلط می یافت!
آن روح جنگ و ستیزه گری و خشونت که آدم در اروپاییها احساس می کند، جزو ذاتیات ملی، ذاتیات قومی و بومی است؛ خیلی خشن اند! برخلاف مردم شرق و اینها که ذاتاً خشن نیستند. الان شما به مردم چین، به مردم هند و حتی به مردم ما نگاه کنید، در اینها خشونت ذاتی نیست؛ ولی اروپاییها ذاتاً خشن اند بیشتر از همه جا از همدیگر آدم کشتند؛ لذاست که یک منطقه کوچک، به چندین دولت تقسیم شده است ملاحظه می کنید این یک چیز تصادفی نیست؛ کسی هم بر آنها تحمیل نکرده است. نمی توانند بسازند؛ قومیتهایی هستند که اصلاً با همدیگر سازگاری ندارند.
حالا اینها که امروز در زبان و اظهار، سمبل صلح و حقوق بشر و مدارا و تساهل و اینهایند، باطن قضیه آنها این نیست؛ آنها با همین روحیه دارند فرهنگ و تفکر و دموکراسی مورد نظر خودشان را اصرار و ابرام می کنند که بایست در دنیا همین تحقق پیدا کند. چرا بایستی یک ملت و صاحب فکری، این را از آنها بپذیرد؟! ممکن است در جاهایی انسان مجبور باشد؛ بالاخره آنها از لحاظ قوت نظامی و قدرت اقتصادی در یک جا هستند و یک دولت در فلان تعامل اقتصادی مجبور است خودش را با آنها یک جور تطبیق بدهد؛ اما در زمینه فرهنگی چه لزومی دارد که یک ملت حالا هر ملتی، چه برسد به ملت و حکومت اسلامی خودش را با آنها تطبیق بدهد؟! یعنی باید همچنان این روح استقلال و حریت و رهایی، به طور دایم در نظر انسان وجود داشته باشد.
نکته آخر هم اینکه امروز شما آقایان بحمدالله همه جوان هستید و فضای جوان کشور را شماها بیش از ماها درک و لمس می کنید؛ ما تماشا می کنیم. فضای جوان کشور، امروز نیازمند توجیه و تبیین است؛ همه چیز هم با تبیین درست می شود. بنده از اول هم عقیده ام همین است؛ قبل از انقلاب هم عمده کاری که من بر عهده خودم می دانستم و دنبال بودم در دوره مبارزات و اینها همین بود؛ کار تبیینی و توجیهی و تعمیق یک فکر در ذهن نسلهای فعال، یعنی نسل جوان. امروز هم قضیه ما همین است.
امروز هم بحمدالله اکثریت عظیمی از این مردم، معتقد به این نظام و معتقد به ایمان اسلامی هستند؛ یعنی بلاشک اکثریتی بزرگ که شامل جوان و غیر جوان است و اکثر کشورمان هم که جوانند. بنابراین در این بخش هم جوانها اکثریت دارند؛ لیکن تعمیق این فکر در آنها یک تلاش مجاهدت آمیز خدایی بزرگی را لازم دارد. ما اینجا انصافاً خیلی لازم است کار کنیم. هر کاری که در این زمینه تحقیقات می کنید، هدفتان این باشد که آن مخاطبِ جوان را قانع و راضی کند.
راضی که می گویم، به معنای آن رضایت باطنی و وجدانی یک انسان است؛ وقتی نوشته ای را می خواند، احساس می کند که قلبش شفا پیدا کرد و راضی شد، آرامش پیدا کرد و به این فکر قانع شد؛ باید هدف این باشد. داشتن این هدف، لزوماً با روح تحقیق همراه نیست؛ یعنی ممکن است کسی خیلی هم محقق باشد، اما ابزار اثرگذاری را نداشته باشد. به نظر من آقایان که حالا مجموعه ای هستید و اینجا جمع شده اید، اینجا یکی از بخشهایی است که می شود کار کرد دبیرخانه خبرگان.
یکی از کارهایی که به نظر من باید در همین مجموعه، یک مرکز داشته باشد و نباید واگذار به سلایق و به پیشامد بشود که حالا ببینیم چه جور می شود و باید یک مأمور و مسؤول داشته باشد، عبارت است از بسته بندی کردن و ویترین سازی! باید ویترین آرایی کنید؛ صِرف این کافی نیست که ما انبارمان پر از کالاهای باارزش است؛ بایستی ویترین خوبی داشته باشید که بتواند جذب کند. اگر نکردید، آن جنسِ پلاستیکی کم ارزش می آید و بازار این جنس اصیلِ پر ماده قوی شما را بدون تردید خواهد شکست! زبان، مؤثر است؛ تعبیرات و قالبها مؤثر است؛ غلاف این کتاب و این جزوه ای که می دهید و نوع چاپ، مؤثر است؛ نحوه ورود و خروج در مطلب و آمیختگی با هنر هم مؤثر است.
برادران عزیز، هرچه می توانید، هم در زمینه نوشتار، هم در زمینه گفتاری، هنرمندی کنید. در زمینه گفتار هم همین جور، باید هنرمندی به خرج بدهید؛ صِرف اینکه ما اینجا یک حرف درست و حسابی داریم، اینجا می ایستیم و بنا می کنیم حرفمان را همین طور گفتن، کافی نیست؛ بایستی بتوانید با زیر و بمهای مناسب و آرایشهای گوناگونِ بیانی، این حرف را در ذهن آن مخاطب خودتان آرایش بدهید که او بتواند این را بگیرد و جذب کند. اینها جزو کارهای لازم است.
من عقیده ام این است که اگر قرآن کریم، این قدر هنری نبود، این اثر را نمی گذاشت؛ فرض بفرمایید همین معارف را نبی اکرم (صلی الله علیه و آله و سلم) می آوردند و اینها را با بیان معمولی ساده ای بیان می کردند؛ این نمی توانست آن اثری را بگذارد که آن آیات مبارکاتِ سرشار از زیبایی و حسن و اینها در ذهن افراد می گذاشته است. بنابراین، این هم چیزی است که بایست به آن توجه بشود و هیچ دریغ نکنید از یک کتاب که مثلاً صد صفحه نوشته اید و می خواهید جاذبه پیدا کند، اگر لازم شد باید پنجاه صفحه اش را دور بریزید؛ هیچ إبا نداشته باشید! یعنی واقعاً؛ البته نه اینکه به مطلب، صدمه بخورد. هنر در این است که انسان نگذارد به مطلب هم صدمه بخورد.
گاهی در زمینه مسایل شعر و این حرفها، با بعضی از این دوستانی که در انجمنهای ادبی بودند و ما از جوانیها رفت و آمد می کردیم، می گفتیم آن شاعری می تواند رشد بکند که اگر استاد فن و محققی که نشسته است، از یک غزلِ مثلاً ده بیتی او یک دفعه گفت که سه بیت آن را خط بگیر، راحت خط بکشد. خیلی سخت است؛ آدم نشسته، این قدر صرف وقت کرده و این را ساخته است؛ حالا می گویند این سه بیت را خط بکش! باید راحت بکشد. اگر گفتند این شعر را پاره کن و دور بریز و قابل اصلاح نیست، راحت پاره کند و دور بریزد. البته طبیعت شعر، هنر است؛ یعنی هویتش هویت هنری است؛ ولی هویت کار شما هنری نیست، هویتش تحقیقی و فکری است؛ اما می تواند آرایش هنری پیدا بکند. ای بسا لازم باشد که انسان، کم کند، زیاد کند، تا بتواند اثر بگذارد.
ضمناً کار خود را وسعت بدهید؛ حالا البته اینترنت هم کار خیلی جالبی است ورود در این کار اطلاع رسانی جهانی ولی حداقل به همان اندازه هم به دانشگاهها توجه کنید؛ یعنی شما همان قدر که می خواهید مطالبتان را به اینترنت بدهید که جوانی در فلان جای دنیا یا غیر جوانی آن مطلب و عنوان شما را بگیرد و به عمق مطلبتان برسد و حرف شما را بشنود، همان قدر باید بدانید در دانشگاه صنعتی شریف و دانشگاه تهران و دانشگاه امیرکبیر و دانشگاه فلان، یک مشت جوان هستند که امت و بچه های ما هستند؛ اینها به حرفهای شما احتیاج دارند؛ باید کار باارزش خودتان را به اینها وصل کنید.
ما باید از آقایان استفاده کنیم؛ واقعش این است که بنده اگر آن قضیه لو ترک القطا لنام[1]، نبود بنده هم لو تُرکتُ، یکی از جاهایی که احتمال قوی داشت بیایم، در همین جمع شماها بود؛ واقعاً یکی از آرزوهای بنده همین است که آدم بیاید در جمع فعالِ پرنشاطِ فکری و تحقیقی، بشنود و استفاده کند، ذهنش کار کند، چیزی بنویسد و چیزی بگوید؛ یعنی در واقع به عبارت روضه خوانی می گویم: یا لیتنا کنا معکم فنفوز فوزاً عظیماً. ان شاء الله خداوند شماها را موفق بدارد و ان شاء الله مأجور و مورد تأیید و حمایت الهی باشید.
والسلام علیکم و رحمة الله و برکاته.
پی نوشت:
1 بحار، ج45، ص47.
