اشاره
طاهره روحانی فرزند غریب علی روحانی از کشور اسلامی افغانستان است که در شهر مقدس نجف اشرف در خانواده ای روحانی چشم به جهان گشود. ایشان پس از اخذ دیپلم در شهر مقدس قم، وارد حوزه علمیه خواهران، (جامعه الزهرا(س))، شد و اکنون مدّت دو سال است که در رشته تخصّصی تاریخ اسلام تحصیل می کند.
مقاله هایی که تا کنون نوشته است به شرح ذیل است: 1- سیمای عترت(ع) در قرآن و سنّت، (حایز رتبه چهارم) 2- دیه زن در احکام کیفری اسلام، (حایز رتبه دوّم) 3- آزادی و اراده انسان در کلام اسلامی، (حایز رتبه سوم) 4- بررسی ویژگی ها و اوصاف امام زمان (عج)، (حایز رتبه دوم) 5- زنان دین گستر در تاریخ اسلام.
پژوهه: لطفاً انگیزه خودتان را درباره نگارش مقاله «زنان دین گستر در تاریخ اسلام» بیان کنید و بفرمایید که برای پاسخ دادن به آن چه فرضیه ای را پیش نهاد کردید؟
□ به نام خداوند بخشاینده بخشایش گر که قلم را آفرید. از یک سو می بینیم زنانی که در سایه اسلام عزیز به بلندترین قلّه کمالات و فضایل انسانی و اسلامی صعود کردند و با به جان خریدن همه سختی ها و نارسایی های زمان خویش، برای اثر گذاشتن بر اوضاع زمانه خویش و گسترش دین و بستر سازی برای برپایی جامعه اسلامی سالم، و پاس داری از حقوق طبیعی، وجدانی و شرعی خود را وقف این راه کردند، از سویی دیگر، بینش متحجّرانه عده ای نسبت به طبقه بانوان و تهاجم رسانه های استکباری بر فرهنگ اصیل اسلامی به بهانه عدم توجه اسلام به حقوق زنان، تحت عنوان آزادی و دفاع از حقوق زنان، دغدغه و مسئله اصلی در نگارش کتاب بوده است. آغاز تحقیق با یک سؤال محقَّق شد: «زنانی که در گسترش دین اسلام نقش داشتند چه کسانی بوده و در چه زمینه هایی مؤثر بوده اند؟». برای پاسخ دادن به این سؤال، فرض شد که این زنان ابتدا گوهر درونی خویش را از ذخایر علمی غنی نموده و سپس با این سرمایه گران قدر وارد میدان عمل شده اند؛ چرا که نه علم بی عمل فایده ای دارد و نه عمل بدون علم سودی خواهد داشت. این گونه بود که تحقیق در دو بخش «زنان دین گستر در میدان علم و زنان دین گستر در میدان عمل» شکل گرفت. پس از این که موضوعات مهم و اولیه تحقیق شناسایی شد، پژوهش شکل جدی تری به خود گرفت و منابع معتبر و کتاب های مهم در دستور کار قرار داده شده تا این که «زنان دین گستر در تاریخ اسلام» نگارش شد در این مقاله سعی شده است از بانوان فعّال و نمونه اسلام یاد شود که هر یک چراغی روشن از تاریخ بشریت محسوب می شدند.
پژوهه: از آن جا که در فرهنگ و جوامع اسلامی درباره نقش زن، پژوهش هایی بسیار انجام شده، مقاله شما در این وادی چه نوآوری و دیدگاه جدیدی را طرح کرده است؟
□ همان گونه که فرمودید در جوامع اسلامی درباره نقش زن از زوایای مختلف پژوهش هایی صورت گرفته است؛ ولی از این دریچه که آنان در گسترش دین و کسب معارف اسلامی و طبقات روات از عصر پیامبر اسلام (ص) تا زمان امام حسن عسکری(ع) و در عرصه های دفاع از ولایت، بیعت، امر به معروف و نهی از منکر و... چه تأثیرهایی داشته اند، توجه چندانی صورت نگرفته است و شاید پژوهش از این بعُد و زاویه نوعی نوآوری در این تحقیق باشد.
پژوهه: با توجه به آن که مباحث و گفت وگوهای بسیاری درباره جای گاه زنان در جوامع اسلامی وجود دارد، طرح چنین مباحثی را تا چه اندازه ضروری می دانید و این مباحث چه گونه می تواند برای این جوامع راه گشا باشد؟
□ ضرورت چنین مباحثی در عصر حاضر، که رسانه های استکباری با تمام توان در مقابل اسلام عزیز جبهه گشوده اند و با ادعاهای گزاف و غوغا سالاری، نادیده گرفته شدن حقوق زنان در اسلام، را پیش می کشند و ذهن پاک زنان مسلمانی را که از توجه اسلام به مقام و منزلت زن بی خبراند، پریشان می کنند، قابل انکار نیست و می تواند ذهن زنانی را که درباره اهمیت واقعی زن نزد اسلام ناآگاه نیستند ولی کم دقت کرده اند، به تکاپو وادارد و آنان را به تفکر وادارد و امیدوارتر کند و وظیفه ای را که بر دوش آنان است به یادشان آورد، احکام و دستورهای اسلام را به آنان گوش زد کند و به جای بی اعتنایی یا کم تحرکی، در برابر یورش فرهنگ های مبتذل غرب، آنان را مجهز نماید؛ پس اگر آگاهی آنان افزایش یابد، جامعه پاک تر می شود و به سادگی زیر بار هر ادعایی نمی روند و برای دفاع از اعتقادات خویش، از جان مایه می گذارند.
پژوهه: به نظر می رسد که در جوامع اسلامی، زنان از جای گاه شایسته خویش که در فرهنگ اسلامی بر آن تأکید شده است، برخوردار نیستند، شما برای رسیدن بانوان به مقام خویش، چه پیش نهادی را طرح می کنید؟
□ بهترین راه برای رسیدن زنان به جای گاه شایسته شان این است که از توجه اسلام عزیز به مقام و منزلت خودشان آگاه گردند و از علوم و معارف اسلامی و دانش روز به حدّ وافی بهره مند شوند و به آن عمل نمایند؛ و به عبارت دیگر، زن زمانی به جای گاه شایسته خویش می رسد که مفهوم گسترده تقوا را (دوری از رذایل و کسب ارزش ها و فضایل) درک کند و در عمل به آن موفق باشد و روشن است که درک و تشخیص چنین مفهومی نیاز به کسب و مجهز شدن به معارف و علوم اسلامی، بیش تر دارد.
پژوهه: در دوران جدید و زندگی امروزی، زنان چه گونه می توانند در جوامع اسلامی تأثیرگذارتر ظاهر گردند، و از حصارهای تعریف شده ای که به دلیل انحراف از فرهنگ اصیل اسلامی، به وجود آمده است، فراتر روند؟
□ زن مسلمان می تواند با مطالعه قوانین و برنامه های اسلام ناب و توجّه اسلام عزیز به مقام و جای گاه زن آگاهی یابد و تساوی خود را با مرد از منظر انسانیت و عدم محدودیت وی در کسب و جذب کمالات و فضایل و معنویّت دریابد و با پرهیز از تجمل گرایی و مد گرایی و افزایش سطح دانش و خردمندی با حفظ شؤون زن مسلمان در جوامع اسلامی اثر بیش تری داشته باشد.
پژوهه: روند تحقیقی خود را در ایران چه گونه ارزیابی می کنید، در این راه اگر با مانعی خاص برخورد کرده اید، آن را بیان کنید و فکر می کنید که مرکز جهانی علوم اسلامی، چه گونه می تواند شما را در این راه پر فراز و نشیب یاری کند؟
□ به طور کلی، خوب است. در باره موضوعات مختلف و به خصوص زن، پژوهش های بسیاری انجام شده و طبیعتاً منابع و ابزار اطلاعاتی زیادی وجود دارد؛ امّا وجود داشتن یک چیز است و در دست رس بودن، چیز دیگر؛ لذا در کارم با مشکلات و موانعی رو به رو می شدم که از جمله می توان: کم بودِ ابزار و وسایل تحقیق روز، مانند کامپیوتر و ... و فقدان منابع دست اول تحقیق و نبود وقت کافی برای تصحیح و بررسی مجدّد مقاله در زمان چاپ را نام برد.
اگر چه کتاب خانه های غنی و متعدّد بسیاراند که از نظر کیفیت در سطح بالایی قرار دارند؛ امّا متأسفانه از نظر کمیّت، کتاب های محدودی در اختیار محققان قرار می دهند. و این در مورد خواهران شدیدتر است. وقتی تعداد کتاب خانه ها کم است باید از نظر زمانی با خدمات رسانی مطلوب این محدودیت را جبران کنند؛ اما در عمل نه تنها جبران نمی شود، بلکه در طول هفته، زمان اندکی را برای خواهران اختصاص می دهند (مثلاً یک یا دو روز در هفته). البته کتاب خانه هایی هم هستند که در همه هفته حق استفاده از کتاب ها را به خواهران داده اند که جای تشکر دارد.
مرکز جهانی علوم اسلامی می تواند با رفع موانعی که ذکر شد و تأسیس کتاب خانه ای غنی از منابع دست اول در رشته های مختلف و تجهیز آن به ابزار و وسایل تحقیق روز برای زنان، با دادن فرصت و وقت کافی هم برای تحقیق و هم برای تصحیح و بررسی مکرّر و مجدد برای چاپ مقاله، ما را یاری رساند.
پژوهه: با تشکر از این که وقتتان را در اختیار ما گذاشتید.
□ من هم در پایان از دست اندرکاران نشریه اطلاع رسانی پژوهشی «پژوهه» و همه کسانی که ما را در راه تحقیق راه نما و مشوق بوده اند و هستند، سپاس گزارم.