دفتر مطالعات و کارشناسی کشورها، عنوان نهاد پژوهشی مرکز جهانی برای شناخت فرهنگ دینی مسلمانان و گسترش پژوهش ها و کارشناسی بین المللی به منظور دستیابی به نظریه علمی و تعیین استراتژی های منطقه این مرکز»،(1) است که تلاش دارد با به کارگیری روش های متنوع و محققانه و با بهره گیری از آموزه های علمی صاحب نظران داخلی در زمینه کشورشناسی افق های نوینی را روشن سازد.
به همین منظور گروه شرق دور دفتر مطالعات و کارشناسی کشورها، اولین نشست تخصصی را با عنوان «تعلیمات مسجدی چین» با دعوت از کارشناس ارشد مسائل چین وزارت امور خارجه؛ جناب آقای دکتر امیدوارنیا در بهمن ماه برگزار نمود.
از سوی دیگر، کشور چین با داشتن ویژگی های ممتازی؛ چون «زادگاه تمدن بشری»، «جمعیت فراوان»، «وسعت سرزمینی»، «تنوع فرهنگ ها و نژادها»، «جایگاه استراتژیک» «وجود تعداد قابل توجّه مسلمان»، «سابقه دیرین ارتباط فرهنگی اقتصادی با ایران» «حضور زنده فرقه های مذهبی در آنجا در دستور کار اولین نشست تخصصی کشورشناسی قرار گرفت. گر چه فرهنگ کنفوسیوسی در آیین اخلاقی اجتماعی و آموزه های آن مقبول غالب ساکنان چین افتاده، اما دین اسلام نیز در این سرزمین ریشه عمیق دوانیده و فرهنگ اسلامی چین به صورت بخش مهم از فرهنگ قومی آن کشور درآمده است.(2)
این در حالی است که دین مسیحیت با وجود صرف هزینه های گزاف اعزام مبلغین و کمک های بی بدیل کشورهای استعماری؛ همچون انگلستان از قرن شانزدهم میلادی تا به حال در میان مردم و فرهنگ چین ریشه ندارد.(3)
در این کشور علاوه بر قوم هویی، ده اقلیت قومی مسلمان زندگی می کنند که هر یک با برخورداری از ویژگی های نژادی، تاریخی، دارای هویتی متمایز بوده و تبعات خاص خویش را می طلبند و به طور شگفت انگیزی از قوم هویی که در نود و هفت در صد استان های چین پراکنده اند، خود را مجزا می سازد.(4)
دکتر امیدوار نیا در ابتدا با اشاره کوتاه به ضرورت شناخت و ارائه اطلاعات جامعی درباره چین، مردم آن، مسلمانان و تاریخ و تفکر مکاتب علمی آنان و رفتارشناسی دولتمردان آن دیار، سخنرانی خویش را به صورت نکات مهم در دو دسته: «ویژگی های چین و مسلمانان آن» و «خصوصیات آموزش اسلامی مساجد چین» ادامه دادند.
ویژگی های چین و مسلمانان آن:
1. دو مقوله «امنیّت» و فرهنگ در حیات کنونی روابط بین الملل در هم تنیده اند و نمی توان یکی را بدون توجه خاص به دیگری بررسی نمود؛ به ویژه کشورهایی مثل چین که دارای نظام تک حزبی و کمونیست هستند. این مسئله، نمود بیشتری یافته است.(5)
2. اقتصاد بین الملل جمهوری خلق چین در سال های اخیر رشد و توسعه روزافزون و بی نظیری داشته است. به همین سبب در نگاه خویش، این مؤلفه را بایستی مد نظر داشت.
3. دولتمردان این کشور هیچ گاه آمار واقعی از تعداد مسلمانان چین ارائه نمی دهند، در حالی که اشتغال فراوان مراکز علمی و آکادمیک به پژوهش پیرامون موضوع «اسلام و مسلمانان چین» خود مؤیدی آشکار بر وجود آمار معتنا به پیروان دین مبین اسلام است.
4. مسلمانان چین یک دست نیستند و از اقوام و نژادهای متنوع و مختلف برخوردارند. از این رو نبایستی در آموزش آنان، از یک روش مشابه و متون معین و یکسان استفاده نمود.
بنابر تحقیقات انجام شده، «حدود چهل نوع تفکر اسلامی» در این سرزمین وجود دارد. مکاتب فکری چون «یون نان»، «شاندونگر»، «شانسی»،(6) طبقات صوفیه و تفاوت مسلمانان مناطق سواحلی و شرقی با مناطق شمالی چین دلایل بارز این تفاوت ها در اندیشه است.
بعضی از این مکاتب به دلیل فقدان ارتباط قوی و مستمر با کانون های مهم اندیشه اسلامی در خاور میانه، گاه به خرافه و افسانه سوق داده شده اند که این خود ملاحظه قابل توجهی را در آموزش داوطلبانه از آن مناطق می طلبد.
5. حاکمان چینی، در آخرین تحلیل خویش در مورد دین، دیگر آن را افیون ملت ها ندانسته و معتقدند که گاهی ادیان، انسان های خوب، مفید و کارآمد می سازد.
6. از نکات مهمی که بایستی در آموزش دینی به مسلمانان چین مد نظر قرار گیرد این است که در باب رفتارشناسی چینیان و دریافت دیدگاه آنان نسبت به مسلمانان ساکن کشورشان، کارشناسی دقیق و جامع صورت گیرد.
7. توجه به نقش وهابیت در چین و نفوذی که طی سال های پیش از یازدهم سپتامبر صورت گرفته است، خود باید موضوع قابل تأمل و بررسی این سازمان باشد؛ شناخت مناطق نفوذ آن فرقه و میزان آن موضوع بسیار مهمی است.
8. مسلمانان شمال و شمال غرب چین بسیار فقیر هستند و تا همین اواخر دولت، تردد خارجیان به آن مناطق را به شدت محدود کرده بود. اما در سیاست اخیری که از سوی دولتمردان اتخاذ شده توسعه و ارتباطات اقتصادی رو به فزونی است گر چه تا حدودی نفوذ فرهنگی کنترل می شود.
خصوصیات آموزش اسلامی در چین
1. آموزش دینی از دوران مغول (سلسله یوان) سازمان یافته و امروزه در چین شکل نوینی پیدا کرده است. در مساجد چین، سه مرحله آموزشی به صورت مقطع ابتدایی (مکتب)، متوسطه و حوزه علمیه وجود دارد.
در گذشته در مسجد تنها برای مردها تعلیم دینی انجام می گرفت و آموزش بانوان در منازل بود، اما امروزه مساجد ویژه ای به نام مساجد بانوان درپاره ای از مناطق مسلمان نشین ایجاد شده است.
2. نقش فرهنگ ایرانی و زبان فارسی در نظام آموزشی بسیار قوی بوده و دست کم نیمی از کتاب های اصلی و مرجع بخصوص دو کتاب گلستان و بوستان را تشکیل می داده است.
با این همه اکنون زبان فارسی در پاره ای از مناطق مسلمان نشین منزلت دارد نه همه جا که این خود جای تحقیق و بررسی دارد.
زبان فارسی به دو دلیل می تواند جایگاه خویش را حفظ نماید:
الف) قضاوت عموم مردم چین درباره ایرانیان خوب است و آنان را مهربان، خوش برخورد و با حسن نیت می دانند.
ب) نزدیک بودن مواضع دو دولت ایران و چین در صحنه بین المللی است که می تواند زمینه خوبی برای کار در این زمینه باشد.
البته لازم به یادآوری است که سازمان های ایرانی با رویکرد فرهنگی که در چین فعالیت داشته و دارند، فاقد مدیریت قوی هستند؛ بین مدیریت ها ناهماهنگی وجود داشته و تصمیم گیری ها مبتنی بر تفکر کلان و جامع نیست. بعضی از فعالیت ها، با رفتن فرد مسئول، ناتمام می ماند. این در حالی است که چینی ها کاملاً سازمان یافته کار می کنند و از مدیریت منسجم، و برنامه ریزی شده برخوردار هستند.
پی نوشت :
1. منشور سیاست های حاکم بر مرکز و بخش های مختلف آن در سال 1382؛ بند 21 سیاست های پژوهشی (بیانیه ریاست محترم مرکز خطاب به کارگزاران به مناسبت سال تحصیلی 83-1382) .
2. فنگ چین یوان؛ «فرهنگ اسلامی و ایرانی در چین» ترجمه: محمد جواد امیدوار نیا، انتشارات بین المللی الهدی، 1380، صص هشت نه، مقدمه.
3. Eric, Kolodnes, Religious Rights in china:
A comparison of international Human Rights Law and Chinese Domestic legislation, 16 Human Rights Quarterly (1994) P.G4G.
4. D.C Gladney, The Salafiyya Movement in Northwest China: Islamic Fundementalism among the Muslim chines, ln Muslim Divelsih/ (ed. Leif Manger) curzon press Great Britiain (1999) P. 108.
5. خواننده محترم برای مطالعه بیشتر این مطلب به منبع زیر از سخنران محترم مراجعه نماید:
امنیت در قرن بیست و یکم (دیدگاه چین) تألیف محمد جواد امیدوارنیا دفتر مطالعات سیاسی و بین المللی تهران 1381
6.برای مطالعه بیشتر به مقاله «تلاش بی وقفه در آموزش دین» مراجعه شود.
