در مجموع کشورهای قفقاز و آسیای میانه بعد از فروپاشی با بحران های فراوان دست به گریبان هستند و سطح فرهنگی و آموزشی آنها مورد خطر جدی قرار گرفته است. هویت تازه و تلاش برای دستیابی به پشتوانه های اصیل و ناب فرهنگی، ضرورت اولیه این کشورها به حساب می آید و پژوهشگران و صاحب اندیشه در تکاپو می باشند تا بار دیگر به اصالت خویش برگردند. این نوشتار با نگاه مطالعاتی میدانی درصدد است تا گوشه ای از وضعیت آموزشی - دینی گرجستان را بازبینی کند.
وضعیت آموزش در قفقاز
در حوزه قفقاز و آسیای میانه، سطح تحصیلات در مقاطع عمومی در عرض سال های 1991 الی 2004 بسیار پایین آمده است. بعد از فروپاشی نظام کمونیستی نظام آموزشی این منطقه از مقاطع عمومی تا عالی با بحران روبه روست که عمده آن بی توجهی به حقوق معلمان و اساتید دانشگاه هاست. وضعیت به گونه ای است که کسی درسی نمی خواند. در آخر سال کسی مردود و یا تجدید نمی شود. هیچ معلمی با حقوق مکفی زندگی نمی کند. بلکه دانش آموزان سالانه و یا ماهانه مبلغی پول به معلم می دهند و معلم حضور آنان را ثبت می کند و برای قبولی آخر سال هم پول دیگری.
دانش آموزان 3/1 از وقت خود را در مدرسه می گذرانند و بقیه را مشغول کارند تا هزینه های روزانه را جبران کنند. عده ای ترک تحصیل و عده ای که متمکن هستند در مدارس غیر انتفاعی مشغول هستند و با پرداخت پول کلان مقاطع را به پایان برسانند.
نگاه دولت به فعالیت های دینی
در قانون اساسی کشور گرجستان در رابطه با دین هیچگونه قانونی تصویب نشده است. دولت جدید بنا دارد این قانون را تا یک سال به تصویب برساند. در اوائل اردیبهشت سال 83 رئیس جمهور جدید آقای میخائیل ساکاشویلی به تنها مسجد شیعیان در تفلیس آمد و ضمن دیدار با روحانیون شیعه گرجستان و مردم اظهار امیدواری کرد که در صدد رفع مشکلات دینی و فرهنگی آذری هاست. گرچه اداره روحانیت قفقاز و رسیدگی به مسایل دینی در باکو فعالیت دارد اما بنای دولت جدید آن است که آذربایجان هیچ گونه دخالتی در امور دینی آذری ها نداشته باشد و این امور در گرجستان حل شود.
آذری ها در گرجستان از اقلیت هستند و حدود 500 هزار نفر می باشند که عده زیادی از آن ها شیعه هستند. دولت جدید در صدد آن است که امکانات آموزشی و فرهنگی در اختیار آنها قرار دهد.
رئیس جمهور به برخی فعالیت های ایران در امور فرهنگی و دینی در گرجستان اشاره کرد و از این فعالیت اظهار خرسندی نمود.
مراکز دینی ایران در گرجستان
اولین مرکز تأسیس شده در آن جا، مدارس علمیه سازمان مدارس خارج از کشور است. که فعالیت های ساختمانی آن از سال 76 آغاز و در اردیبهشت سال 77 به تمام رسیده است. سازمان مدارس با ارسال نماینده تام الاختیار به گرجستان دو مدرسه علمیه را یکی در پایتخت، نزدیک تنها مسجد شیعیان در شهر تفلیس تأسیس کرد. این مسجد در مرکز شهر تفلیس قرار دارد و در یونسکو ثبت شده است.
در حال حاضر در آن مدرسه که به نام امیرالمؤمنین مزین شده است 20 نفر مشغول تحصیل می باشند. مدرسه به صورت شبانه روزی است و طلاب مدرسه از تفلیس و اطراف می باشند. برخی از افرادی که در سال 77 در آن مدرسه شروع به تحصیل کردند، در حال حاضر در مرکز جهانی مشغول هستند. مدرسه دوم، به نام مدرسه امام رضا(ع) در شهر مارنئولی است که همزمان با مدرسه امیرالمؤمنین(ع) تأسیس شد. این مدرسه 35 طلبه دارد و به صورت شبانه روزی اداره می شود. در هر مدرسه یک استاد ایرانی و یک استاد بومی تدریس می کند. طلاب مدرسه ضمن داشتن معافیت سربازی، اجازه اشتغال دینی در مناطق خودشان را دارند. برخلاف طلاب آذربایجان که این شرایط را ندارند.
متأسفانه با وجود اینکه مدارس گرجستان از سال 76 شروع به کار کرده است ولی طلاب آن از مناطق شیعه نشین فراتر نمی رود.
در حالی که بین آذری های شیعه، آذری های اهل تسنن هم هستند که ما از آن ها به استثناء دو نفر پذیرشی نداشته ایم. این که جمعیت آن ها قریب به صد هزار نفر می رسد. از مناطق آجارستان هم (جمهوری خود مختار گرجستان که 80% آن ها مسلمانان اهل سنت، 20% مسیحی و جمعیت آن به 200 هزار نفر می رسد) حتی یک مورد طلبه نداریم. آجارها ده ها مسجد دارند، در حالی که شیعیان با جمعیت 500 هزار نفری مساجدشان به 7 باب می رسد. آجارها تحت نفوذ دینی ترک ها قرار دارند. پایگاه های نظامی روسیه در آن جا مستقر است که با آمدن دولت جدید حضور روس ها کم رنگ می شود.
مدرسه ترک ها
ترک ها دو سال پیش در مهمترین نقطه گرجستان که بین مرز آذربایجان و گرجستان می باشد و شیعه نشین است، مدرسه ای بزرگ و شبانه روزی تأسیس کردند که 50 نفر پسر و 100 نفر دختر در آن جا مشغول تحصیل علوم حوزوی می باشند.
سازمان فرهنگ و ارتباطات
از سال 76 تاکنون سازمان فرهنگ و ارتباطات همواره یک مبلغ در گرجستان داشته است. حدود 5 سال پیش نیز در تفلیس مکانی را برای این کار اجاره کرده اند که در آن تبلیغ از راه دور انجام می گیرد و حدود 500 نفر را تحت پوشش قرار داده است. در آن احکام و معارف اولیه اسلامی را به صورت دفترچه در اختیار علاقه مندان قرار می دهند. در حال حاضر مبلغ سازمان فرهنگ از طریق فارغ التحصیلان مرکز جهانی و مدارس گرجستان، در چندین نقطه از شهر برنامه آموزش زبان فارسی و قرآن را اجرا می کنند.
مجمع جهانی اهل البیت
مجمع جهانی اهل البیت که ارگانی رسمی است و با اطلاع دولت گرجستان فعالیت دارد، در شهر مارنئولی یک ساختمانی را به مساحت 600 متر مربع خریداری کرده است در دو طبقه در کلاس های قرآن - آموزش زبان فارسی - احکام - عقائد - رایانه و همچنین با نشر مجله ماهانه به اسم مجله اهل البیت و با برگزاری مناسبت های اسلامی فعالیت می کنند. کلیه اداره کنندگان این مرکز از فارغ التحصیلان مرکز جهانی و مدارس گرجستان هستند. این مرکز مدتی به خاطر مشکل بودجه تعطیل بود و البته بازتاب منفی در بین مسلمانان داشت.
علل تعلیق فعالیت های مجمع جهانی اهل البیت در شهر مارنئولی مجال دیگر می طلبد.
یکی از بندهای قرارداد این مجمع با دولت این است که این مجمع حق دارد با کشورهای خارجی تبادل داشته باشد و در گفتگوهای انجام شده سهمیه طلاب مرکز جهانی با مکاتبه این مرکز پی گرفته شود. در طی نشستی با مدیران و نماینده سازمان مدارس تصویب شد چنان چه در سال تحصیلی 83 - 84 برای آن عده از طلاب گرجستانی که دوره کاردانی را تمام کرده اند و دوره کارشناسی آنها به خاطر عدم حضور در این دوره در سال تحصیلی 83 - 82 معلق مانده است، شرایط تحصیل فراهم نشود با تمهیدات و تحقیقات اولیه آن ها را به مرکز بفرستد تا در آنجا مشغول شوند.
مؤسسه الحکمة در شهر قاردابان
در شهر قاردابان مؤسسه ای به نام «الحکمه» با مدیریت حجت الاسلام والمسلمین «سید ریاض حکیم» فعالیت دارد، این مرکز را یکی از طلاب مرکز جهانی به نام آقای «نیازی» اداره می کند. در این مرکز کلاس های زبان انگلیسی، کامپیوتر، زبان فارسی برای دوره های مختلف برگزار می شود. این مرکز حدود دو ماه است فعالیت می کند.
رشد مسیحیت و تلاش قابل توجه آنان در منطقه
گرجستان کشوری مسیحی است و مسیحیان از نظر حیات اجتماعی و آداب و روش زندگی، خودشان را متعلق به مسیحیت روسیه می دانند و اغلب آن ها ارتدوکس هستند آنان در طی 70 سال سعی کردند مسیحیت را تا مرز آذربایجان گسترش دهند و بر اساس همین سیاست شهری بزرگ به نام رستاولی را در دل مناطق آذری نشین، کنار یک شهر کاملا شیعی، به نام «قاردابان» تأسیس کردند. شصت سال پیش در این شهر یک نفر مسیحی وجود نداشت. ولی اکنون در بهترین نقطه شهر، کلیسایی بزرگ وجود دارد. در بلندای شهر رستاولی علامت صلیب را نصب کردند که از فاصله ده ها کیلومتری دیده می شود.
در جاده های منتهی به مناطق مسلمان نشین صلیب های بسیاری برافراشته است. یکی از این کلیساها در طول 4 سال ساخته شده که از همه جای شهر تفلیس قابل رؤیت است. این در حالی است که وضعیت معیشت و اقتصادی بسیاری از مردم زیر خط فقر است.
در زمان حکومت استالین آثار و بقایای تاریخی مثل مسجد شاه عباس ویران می شود و هم اکنون در همان مکان کلیسایی کوچک ساخته شده است.
مسجد دیگر که تقریباً در مکان بلندی قرار دارد به یادگار مانده از دوران صفویه است. در فاصله صد متری این مسجد چهار کلیسا وجود دارد که دو کلیسای دیگر نیز در طی چهار سال اخیر ساخته شده است. ناقوس کلیساها روزهای شنبه و یکشنبه ساعت 10 صبح و 6 عصر فضای شهر تفلیس را پر می کند. مردم در این دو روز برای شرکت در مراسم در کلیساهای مورد علاقه خود حضور چشم گیر دارند. هر فرد مسیحی با رعایت ادب وارد مکان مقدس می شود. خانم ها با پوشش و در دست داشتن شمع، ساعاتی را در کلیسا در حال دعا و نیایش می گذرانند. جوانان سراغ کشیش ها را می گیرند و آن ها با لطف و مهربانی وارد بحث می شوند .در این میان اشخاصی از سوی کشیش ها موظف اند با جوانان همکاری کنند و مشکلات فکری و روحی آنان را بررسی و تا حد امکان حل کنند. در روزهای دیگر هفته نیز کلیساهای مهم در سطح شهر اکثرا باز می باشد و مورد توجه عده ای از مردم قرار دارد.
یگوسیت ها و انحراف در مسیحیت
عده ای از مسیحیان با یک رویکرد جدید دین مسیح را تبلیغ می کنند و مسیحیت را آن گونه که پاپ تعریف می کند چندان نمی پسندند. آنها با افکاری افراطی مسیحیت را معنا می کنند و هر کس این افکار را قبول نکند دور از مسیح معرفی می شود. این گروه را یگوسیت می گویند. یگوسیت ها همانند وهابیون در عالم اسلام هستند.
دایره فعالیت این گروه در گرجستان بسیار وسیع است. یگوسیت ها حتی در شهرهای مسلمان نشین مراکزی دارند که مسلمانان را به آن جا دعوت می کنند و متأسفانه عده ای از مسلمانان نیز افکار آنها را پذیرفته اند. آن ها امکانات مالی خوبی دارند و لیکن عمل کرد آنها مورد قبول و پسند مسیحیان گرجستان نیست.
دولت ادوارد شوارد نادزه از این مجموعه حمایت رسمی نداشت و دولت میکائیل ساکاشولی مراکز آنان را بست و کشیش بزرگ آن ها را با برخورد تحقیرآمیز، دستگیر و زندانی کرد. این وضع یک ماه بیشتر طول نکشید و در نهایت به نفع این گروه افراطی تمام شد و مذهب آن ها در سطح دولت به رسمیت شناخته شد.
در کنار این گروه، عده ای از مسیحیان نیز اصرار دارند که جامعه آنها از مظاهر فساد پاک باشد و انسان ها در صلح و آشتی زندگی کنند. جالب توجه این که در بعضی از میادین شهر تفلیس تابلوهایی نصب شده است که حاوی عکس های سه کتاب مقدس - قرآن، انجیل و تورات - می باشد. آن ها معتقدند که آیین های الهی ناب باید احیا شوند و به کتاب های آسمانی و فرامین آن ها عمل گردد. این عده با تابلوهای مبتذل در سطح شهر برخورد می کنند و در حال حاضر پاپ نیز از این گروه ها حمایت می کند.
