فناوری اطلاعات ؛ دین پژوهی روشمند در اینترنت، ابزارها و راهکارها

بزرگی، پیچیدگی و نوین بودن دنیای مجازی باعث شده که این پدیده ی قابل استفاده، برای بسیاری ناشناخته و در هاله ای از ابهام باقی مانده باشد. بدیهی است که چالش های مورد نظر ما در این جا بیش تر چالش های مورد ابتلای دین پژوهان ایرانی می باشد.

چالش های بهره گیری از اینترنت در مطالعات دینی

1. از جمله مسایل مبهمی که بیش تر دانش پژوهان و دین پژوهان، هنگام مراجعه به اینترنت با آن روبه رو هستند، نداشتن تصویر روشنی از نقش و جایگاه اینترنت، به لحاظ کمی و کیفی است.

بی تردید این ابهام به درک نادرست از اینترنت، محتویات و قابلیت های آن بر می گردد. از این رو، گاهی مشاهده می شود که برای انجام برخی تحقیقات مراجعاتی به بانک های اطلاعاتی و کافی نت ها می شود که منابع چاپی در آن زمینه بسیار بیش تر از منابع الکترونیکی و اینترنتی هستند؛ موضوعاتی مانند مسایل فقهی، حدیثی، رجالی و... . درباره ی چنین موضوعاتی، مراجعه به کتابخانه ای معتبر بسیار کارسازتر از اینترنت خواهد بود.

بنابراین پرسش نخست این است که اساسا برای انجام چه تحقیقاتی می توان از اینترنت کمک گرفت؟ پاسخ کلی و نسخه ی عمومی سؤال مذکور این است که اینترنت برای بیش تر تحقیقات مفید و برای برخی دیگر لازم و ضروری است. پاسخ دقیق تر این که در زمینه ی علوم، دیدگاه ها و اطلاعاتی که خاستگاه غربی دارند، اینترنت منابع بسیار بیش تری از کتابخانه های موجود دارد. همچنین برای تحقیقاتی که نیازمند آمار مختلف از سوی مراکز دولتی و غیردولتی هستند و به طور کلی در موضوعاتی چون علوم روز، علوم دانشگاهی اعم از علوم انسانی، اجتماعی و پزشکی و طبیعی، اینترنت حاوی اطلاعات بسیار بیش تری از منابع کتابخانه ای می باشد. در مورد وابستگی تحقیق در رشته ای ماننددین پژوهی و مطالعات دینی به اینترنت نمی توان ملاک واحدی اتخاذ کرد. در نگاهی کلی، مباحث این رشته را می توان به دو دسته تقسیم نمود؛ دسته ی نخست به موضوعاتی اختصاص دارد که بیش تر به کلام اسلامی و شیعی و نیز مباحث حوزوی متعلق هستند. در چنین موضوعاتی، سهم منابع اینترنتی نسبت به منابع کتابخانه ای کم تر است، چرا که درصد متون و منابع اسلامی ای که به فضای مجازی اینترنت راه یافته اند، در مقایسه با کل منابع اسلامی یا حتی منابع کتابخانه ی معتبر، بسیار کم تر است، ولی این بدان معنا نیست که دیگر اینترنت در این زمینه ها حرفی برای گفتن ندارد. در همین موضوعات نیز می توان از توانمندهای اینترنت بهره های فراوان جست. در این باره می توان از بانک های اطلاعاتی دارای قابلیت های پژوهشی و جستجویی بسیار پیشرفته استفاده کرد و علاوه بر کاستن مدت زمان انجام تحقیق، بر غنای کیفی آن افزود. نمونه ای از این بانک ها، پایگاه حوزه WWW. hawzah.net می باشد. ره آورد تحقیقی، در بخش مجلات این پایگاه که در حال حاضر بالغ بر 1500 شماره ی مجله از شصت عنوان نشریه ی علمی و اسامی می باشد، نشان می دهد که فقط در زمینه ی کلام جدید و مطالعات دینی در حدود نهصد مقاله ی علمی و معتبر، از نویسندگان مختلف، وجود دارد.

2. از دیگر مواردی که می توان در موضوعات دینی و به خصوص اسلامی از اینترنت اطلاعات بسیار و با ارزشی به دست آورد، تحقیق درباره ی دیدگاه ها و آرای متفکران غربی، مستشرقان، دین شناسان و اسلام شناسان غیر مسلمان راجع به یک موضوع اسلامی است. برای نمونه، در تحقیق درباره ی دیدگاه های غیر اسلامی راجع به مسایلی چون حجاب، مهدی موعود(عج)، مهدویت و مانند این، بی تردید اینترنت منبع بی بدیل و ذی قیمتی می باشد.

دسته ی دیگر مباحث دین شناسی و به ویژه کلام جدید، ریشه در آرا و دیدگاه های متکلمان غیر مسلمان و غیر ایرانی دارند. امروزه مکاتب کلامی و متکلمان برجسته ی گوناگون، در مغرب زمین ظهور کرده اند که دیدگاه های برخی از آنها مانند مکتب معرفت شناسی اصلاح شده و آرای الوین پلانتینجا، ویلیام الستون، آنسلم، سناگوستین و... نقاط مشترک زیادی با دیدگاه های اسلامی و شیعی دارد. ناگفته پیداست که ضرورت و اهمیت آشنایی با اندیشه های ایشان برای هر دین پژوهی، بیش از پیش، آشکار است.

3. از دیگر معضلات دین پژوهان، در بهره گیری از اینترنت، ناآشنایی یا آشنایی ناکافی با زبان انگلیسی است. پرواضح است که در پاره ای از مباحث کلام جدید، که خاستگاهی غربی دارند، اطلاعات موجود در زبان انگلیسی، با دیگر زبان ها نیست. بنابراین، برای بهره مندی بیش تر چاره ای جز یادگیری زبان انگلیسی نمی باشد.

4. آشنایی ناقص و ناکارآمد با شیوه های جستجوی موفق و همچنین ارزیابی نتایج به دست آمده، جدی ترین چالش برای بیش تر پژوهشگران دینی در اینترنت می باشد. با تأسف باید گفت که بیش تر کاربران از ابزار و فنون کاوش کارآمد در اینترنت اطلاع کافی ندارند. درحقیقت بیش تر کاربران برای جستجو از جستجوی ساده ی موتور جستجوی عمومی کمک می گیرند، در حالی که در اکثر تحقیقات، استفاده از جستجوی پیشرفته در موتور جستجو، ضروری است.

ابزارهای دین پژوهی در اینترنت

پیش از بحث درباره ی ابزارها و کاوش، باید دقیقا موضوع تحقیق را روشن کنیم، زیرا انتخاب ابزار کاوش ارتباط زیادی با تحقیق دارد. بنابراین، ابتدا باید روشن شود که چه مسأله ای درباره ی دین مدنظر است و با کدام رویکرد به آن نگاه می شود؛ آیا دین اسلام منظور است یا همه ی

ادیان؟ چه فرقه و مذهب خاصی از اسلام منظور است؟ در نتیجه پیش از مراجعه به اینترنت باید موضوع مورد تحقیق مشخص، جزیی، مفهوم و محدود باشد، به طوری که بتوان ویژگی جامعیت ومانعیت آن را توصیف کرد. حتی موضوعی مانند دین و مسایل اجتماعی هم تا حدودی کلی است، زیرا نوع دین و مسایل اجتماعی مورد نظر مشخص نیست. هرچند انتخاب و تعریف موضوع کار ساده ای به نظر می رسد، اما اهمیت بسیار دارد.

1. موتورهای جستجوی عمومی و دین پژوهی

از میان انواع مختلف موتورهای جستجو، آشنایی با دو نوع آن برای دین پژوهان ضرورت دارد: موتور جستجوی عمومی و موتور جستجوی تخصصی.

موتور جستجوی عمومی رایج ترین و کاربردی ترین ابزار کاوش در اینترنت محسوب می شود؛ چنان که بسیاری از جستجوگران فقط این ابزار را می شناسند. برای انجام جستجوی کامل و جامع در دین شناسی یا هر نوع موضوع دیگر باید از چند موتور استفاده کرد، زیرا همه موتورهای جستجو، بسته به نرم افزار جستجوی آنها، صفحات مشترکی را نماسازی نمی کنند و ملاک های رتبه بندی نتایج در هر یک از آنها متفاوت است. به همین دلیل، در دو موتور جستجوی معروف - یعنی گوگل و آلتاویستا- تعداد و ترتیب نتایج تفاوت زیادی با هم دارند.

از بین صدها بلکه هزاران موتور جستجو نمونه های ذیل از قوی ترین آنها می باشد:

www.google.com

www.altavista.com

www.teoma.com

www.alltheweb.com

www.search.msn.com

www.hotbot.lycos.com

www.excite.com

www.jwon.com

www.gigablast.com

2. موتورهای جستجوی تخصصی

بهره گیری از موتورهای جستجوی تخصصی، یکی دیگر از راه های دین پژوهی، در حوزه ی اینترنت، می باشد. این گونه موتورها و اطلاعات و پایگاه های مربوط به موضوع معینی را نما سازی و در داخل آنها جستجو می کنند. دامنه ی موضوعی این موتورها یکسان نیست؛ بدین سان که تعدادی از آنها اطلاعات مربوط به یک موضوع کلی مانند دین جمع آوری گردیده و بعضی دیگر منابع مربوط به موضوعی جزیی یا جزیی تر مانند فلسفه ی دین یا دین ویژه ای نماسازی شده است در ادامه، به تعدادی از موتورهای تخصصی دین شناسی و مطالعات دینی اشاره می شود:

1-2. موتورهای تخصصی ادیان(به شکل عام):

www.religionexplorer.com

www.allspiritual.com

www.exotrope.com/cgi-bin/search/ifn/form.cgi

http://religion.rutgers.edu./links/vrindex.html

http://bounty.bcca.org/cvoogt/Religion

http://datacrawl.com/rel.html

www.aphids.com/cgi-bin/relres.pl?act=GenerateSearchform

2-2. موتورهای تخصصی دین اسلام:

www.musalman.com

www.imuslim.com

http://islamseek.com

www.seeru.com

http://islamicweb.hypermart.net

www.muslimsonline.com/search.html

www.musalman.com/search

www.bismilah.com

www.islamhoo.com

3-2. موتور تخصصی دین مسیحیت:

www.christianity.net

heet://christianbest.com

www.crosssearch.com

www.bham.ac.uk/theology/goodacre/multibib.htm

www.allinone.org

www.711.net

www.churchsurf.com

4-2. موتورهای تخصصی آیین یهود:

www.crosswinds.net/goleml

www.maven.co.il/search.asp

http://ucsu.colorado.edu/jsu/launcher.html

www.jewish.com/search

3. فهرست راهنمای موضوعی و دین پژوهی

فهرست راهنما (Directory)پایگاهی است که پایگاه های مختلف اینترنت را جمع آوری کرده و آنان را به کمک ویراستاران، براساس موضوعات مختلف، به صورت کاملاً دستی، طبقه بندی می کند. فهرست راهنما را نیز می توان به دو دسته ی عمومی و تخصصی تقسیم کرد. در فهرست راهنمای عمومی، اطلاعات مربوط به زمینه های علمی و غیر علمی، از پایگاه های گوناگون، جمع آوری و دسته بندی می شود. موضوعات و عناوین در فهرست های راهنما «مقوله» یا «دسته» نامیده می شوند.

هر یک از دسته های کلی فهرست به دسته های جزیی و همین طور به دسته های جزیی تر تقسیم شده و به این ترتیب، فهرست بزرگی از دسته های جزیی و کلی را فراهم می سازند. فهرست های عمومی و بزرگ و نامدار فهرست، Open Directory، Project و aboutبیش تر از دسته های کلی، استاندارد و یکسانی پیروی می کنند. به طور معمول، در فهرست های راهنمای بزرگ، کم تراز بیست دسته ی بزرگ وجود دارند که هر یک به هزاران دسته جزیی و جزیی تر تقسیم می شوند. در بیش تر فهرست های راهنمای عمومی، گزینه ی دین و معنویت

(Religion and spirituality) از جمله دسته های اصلی و آغازین یا یکی از دسته ها و عناوین اصلی دسته ی جامعه(Society) به شمار می رود. از جمله معروفترین و قوی ترین فهرست های راهنمای عمومی می توان به نمونه های ذیل اشاره کرد:

www.dmoz.org

www.about.com

www.yahoo.com

www.galaxy.com

www.gimpsy.com

www.goguides.org

www.joeant.com

4. شاهراه های اطلاعاتی

در مقابل فهرست راهنمای عمومی، فهرست راهنمای تخصصی یا شاهراه اطلاعاتی (Gateway) قرار دارد. شاهراه اطلاعاتی برخلاف فهرست راهنمای عمومی، اطلاعات و پایگاه های مربوط به موضوع ویژه ای را طبقه بندی می کند.

شاهراه های اطلاعاتی نیز مانند موتورهای جستجو تخصصی، از لحاظ دامنه ی موضوعی یکسان نیستند. بنابر این، شاهراه های اطلاعاتی مختلفی دراین جا معرفی می شوند.

1-4. شاهراه های اطلاعاتی ادیان به طور عام:

www.adherent.com

www.fontbonne.edu/libserv/fgic/contents.htm

www/clas.ufl/edu/users/gthursby/rel

www.time.com/teme/godcom/home.html

www.religionquest.com

www.beliefnet.com

24. شاهراه های مربوط به مسیحیت:

www.gospelcom.net

www.thegoodnews.org

www.christianiytoday.com

www.christriantop1000.com

http://christriansunite.com

3-4. شاهراه های اطلاعاتی مربوط به دین اسلام:

httpB//directory.google.com/top/society/religion-and-spirituallity/islam

www.islamicfinder.org

http://islamicwell.com

www.talkislam.com

4-4. شاهراه های مربوط به دین یهود:

http://judaism.about.com

www.kosher.co.il

www.jewhoo.com

www.jewishlink.net

شاهراه های اطلاعاتی مربوط به مطالعات دینی(کلام جدید):

www3.baylor.edu/sott_moore/phr_rel_info.html

www.philosop

hyofreligion.rutgers.edu/vri/index.html

http://vos.ucsp.edu/browse.esp?id=2730

www.wabashceltel.wabash.edu/inrernet/philosophy.htm

www.otterbeil.edu/home/fac/andpmlls/Religiom/Inrernet-philosophy-of-religion.html

راهکارهای دین پژوهی دراینترنت

1. به نظر می رسدکه استفاده از شاهراه های اطلاعاتی یا موتورهای جستجو ویژه ی دین شناسی، ازموتورهای جستجوی عمومی یا فهرست راهنمای موضوعی بهتر است. این سخن به این معنا است که نتایج حاصل از آنها از نتایج بهتری نسبت به نتایج موتورها و دایرکتوری های عمومی برخوردار است، اما بدین معنی نمی باشد که کمیت و تعداد نتایج بیش تری هم دارد؛

2. امروزه اینترنت حاوی خدماتی است که بیش تر آنها به محیط وب راه یافته اند؛ مانند گروه های خبری تحت وب و پست الکترونیکی تحت

وب. نکته ی مهم این است که استفاده از این خدمات، در کنار اطلاعات و منبع پایگاه های وب، بسیار سودمند است؛ برای نمونه، یکی از این خدمات، گروه های خبری تحت وب می باشد. همان گونه که می دانید این گروه ها متشکل از صدها هزار گروه خبری و علمی هستند که در قالب موضوعات علمی و غیر علمی دسته بندی شده اند و به بحث و گفتگو از طریق پیام نگار(E-mail) یا خدمات پستی تحت وب برخی از پایگاه ها می پردازد. در گروه های مربوط به مطالعات دینی می توان پرسش ها و پاسخ های قابل استفاده ای را مشاهده کرد و همچنین از کارشناسان و محققان یک موضوع سؤال پرسید یا به آنان پاسخ داد. افزون بر این برای استفاده از گروه های خبری مطالعات دینی منابع ذیل قابل استفاده می باشند:

www.egroups.com

www.liszt.com

www.jiscmil.ac.uk

www2.h-net.msu.edu/lists

3. گاهی در مورد بعضی از موضوعات، پایگاه هایی وجود دارند که حاوی اطلاعات ارزشمند بسیار در مورد آن موضوع بوده و به عنوان پایگاه منبع و مرجع در آن زمینه به شمار می روند؛ برای نمونه پایگاه www. apn.com منبعی برای روان شناسی و روان شناسان به شمار می رود. همین طور پایگاه www.al-shia.cim و www.hawzah.netو www.alislam.org پایگاه های بزرگ و مرجع در خصوص شیعه می باشند. در این گونه پایگاه ها می توان از اطلاعات آنها و نیز از پیوندهای معرفی شده در گزینه های مختلف بهره های زیادی برد.در موضوع دین پژوهی نیز پایگاه هایی وجود دارند که مشتمل بر متون و منابع اولیه و اساسی در خصوص دین و دین پژوهی می باشند. از جمله ی این پایگاه ها می توان پایگاه های زیر را نام برد:

www.sacred-texts.com/index.htm

http://ccat.sas.upenn.edu/rs/texts.html

http://cpart.byu.edu

http://rosetta.atla-certr.org/CERTR/ejournals.html

www.religioustolerace.org

www.rci.rutgers.edu/religionv/vri/index.html

4. برای داشتن جستجوی رضایت بخش، بهتر است قبل از اقدام به جستجو، با اندکی تأمل همه ی راه های ممکن را، برای به دست آوردن اطلاعات، بررسی کرد و از بیش تر آنها استفاده نمود. اولین راهی که به ذهن خواهد آمد، موتور جستجو یا فهرست راهنمای موضوعی است، ولی چه بسا از دیگر منابع مانند شاهراه های اطلاعاتی یا پایگاه های مرجع مربوط به دین پژوهی نتایج بهتر یا جدیدی به دست آید.

نکته ی قابل این که در بسیاری از تحقیقات دین شناختی می توان از ابزارهای تخصصی غیر دینی با ابزارهای تخصصی مربوط به جنبه ای خاص از دین استفاده کرد؛ برای نمونه، برخی موتورهای جستجو فقط در مجلات، مقالات یا کتاب های مرتبط با رشته های علمی مختلف، از جمله، دین شناسی، جستجو می کنند.

از جمله ابزارهای تخصصی متون علمی و مقالات، می توان نمونه های زیر را برشمرد:

www.jstor.com

www.proquest.com

www.ingenta.com

www.amazon.com

www.netlibrary.com

www.ojose.com

برای جستجو درباره ی شخصیت های برجسته ی دین شناسی نیز می توان از پایگاه ها و ابزارهای ویژه شخصیت ها و دانشمندان استفاده کرد. در این باره ابزارهایی وجود دارند که مخصوص شخصیت ها و اندیشمندان، به طور عام، هستند؛ مانند:

www.biography.com

www.biography-center.com

در زمینه ی زندگی، آثار و اندیشه ی بزرگان دین شناسی، فلسفه و کلام نیز منابعی وجود دارند که موارد زیر از این قبیل اند:

www.wabashcenter.wabash.edu/internet/philos.htm

www.theism.actualism.com/theistic.php3

www.hawzah.net/per/person/index.htm

برای یافتن عناوین منابع و کتاب های راجع به دین شناسی نیز می توان از کتاب شناسی های عمومی یا کتاب شناسی های مخصوص مطالعات دینی بهره جست که یک نمونه از آنها پایگاه زیر می باشد:

www.acs.ucalgary.ca/lipton/biblio.html