قیام 15 خرداد، نقطه ی عطفی در تاریخ مبارزات ملت ایران بود. کشتار مردم در آن روز به دست ارتش شاه، مرحله ی نوینی در شیوه ی مبارزاتی ملت ایران پدید آورد و عدم کارایی مبارزات مسالمت آمیز و پارلمانتاریستی را به درستی آشکار کرد. این واقعیت اذهان و اندیشه ها را به سوی خود کشید که شاه و درباری ها، جز زبان زور نمی فهمند و با آنان تنها با زبان سرب و گلوله می توان سخن گفت. از این رو، اندیشه ی مبارزات قهرآمیز در میان اقشار و طبقات گوناگون جامعه رشد کرد و ریشه دوانید. از کسبه و بازاری تا طلبه و روحانی و دانشگاهی به قیام مسلحانه روی آوردند و جنبش های قهرآمیز یکی پس از دیگری پدید آمد. حرکت مسلحانه ی گروه بخارایی که به اعدام انقلابی حسنعلی منصور، نخست وزیر آن روز کشیده شد، خیزش خود جوش رضا شمس آبادی، آن فرزند رشید اسلام در کاخ مرمر در 21 فروردین 1344 که لرزه بر اندام شاه افکند، کشف گروهی زیر نام حزب ملل اسلامی که در تدارک اسلحه و مواد منفجره برای دست زدن به قیام مسلحانه بودند، نیز جنبش های چریکی از سوی گروه های مختلف مانند گروه سیاهکل، فدائیان خلق، مجاهدین خلق، گروه اباذر، مهدویون، منصورون و... از پدیده هایی بود که در پی قیام 15 خرداد به وجود آمد و گسترش یافت.
به دنبال طرح حکومت اسلامی از سوی امام در سال 1348 در نجف اشرف، مبارزان مسلمان با انگیزه ی جدی تری به حرکتهای قهرآمیز برخاستند و مبارزه بر ضد رژیم شاه را پی گرفتند. بسیاری از آنان حتی در مرحله ی بازجویی و محاکمه نیز اعتراف کردند که هدف آنان از خیزش و جنبش تشکیل حکومت اسلامی بوده است.
چنانکه در شماره ی قبل هم آورده شد، حرکت مسلحانه بر ضد شاه و رژیم شاهی به دربار نیز سرایت کرد و عناصری از نورچشمی ها و جوانان درباری که از اوضاع ناخشنود بودند، به مبارزه با شرایط موجود برخاستند و به قیام مسلحانه دست زدند.
علی پهلوی پسر شاهپور علیرضا پهلوی، همراه بهمن حجت کاشانی از ناراضی های دربار و هیأت حاکمه ی آن روز ایران بودند که در سال 1350 برنامه ای را برای براندازی رژیم پادشاهی تدارک دیدند و تا مرحله ی برخورد مسلحانه پیش رفتند. آنها نخست به خرم دره که منطقه ای کوهستانی در نزدیکی زنجان و ابهر می باشد کوچ کردند و پس از مدتی تبلیغات در میان روستائیان بر ضد شاه، حجت کاشانی، همراه همسر و فرزندان خود به ارتفاعات خرم دره صعود کرد و در میان یک غار سنگر گرفت. تلاش ساواک و دربار برای بازگردانیدن او از کوه و کشانیدن او به زندگی عادی نتیجه ای نداد. درباری ها و مقامات ساواک با آگاهی از روحیه ی دینی علی پهلوی و حجت کاشانی به برخی از روحانیان منطقه که از افراد ساده اندیش و یا خود باخته بودند، متوسل شدند و ملای روستای خرم دره را برای مذاکره و پند و اندرز به پناهگاه حجت کاشانی فرستادند و به گفتگو با نام برده واداشتند. لیکن از این ترفند نیز طرفی برنبستند. در یکی از گزارش های ساواک زنجان درباره ی حجت کاشانی و علی پهلوی آمده است:
... تحقیقات انجام شده حاکی است بهمن حجتی کاشانی از مدتها قبل [ درصدد] مبارزه با افراد بی دین بوده و عقیده مند است که مانند پیامبر اسلام وظیفه دارد مردم را به راه راست هدایت و از گمراهی آنها جلوگیری کند و چندین بار نیز در مورد عدم ارشاد مردم به [وسیله] روحانیون اعتراض و از جمله خاطر نشان ساخته که رادیو و تلویزیون و چای حرام است و باید توسط روحانیون تحریم گردد و حتی سماورها و رادیوهای کارگران خود را معدوم نموده است.
یاد شده، کلیه ی درآمد مزرعه و مستمری اهدائی پرفسور عدل (ماهانه 150000 ریال) را صرف کمک به افراد مستمند نموده و از این طریق بین آنان محبوبیتی کسب نموده است. یاد شده از چندی قبل به اطرافیان خود خاطرنشان ساخته چون در طول اقامت خود در خرم دره نتوانسته مردم را به راه راست هدایت و آنها را مجبور به اطاعت از مبانی اسلامی نمایم لذا مانند پیامبر هجرت نموده و در فرصتی مناسب جهاد خواهم نمود.
وی در محل اقامت خود در کوه از کمک روستائیان بهره مند شده و برابر اطلاع واصله همسر خود را که افلیج است روی دستها بلند کرده و یا حسین می گوید و به سه فرزند خود تلقین نموده چنان که شما و همسرم بمیرید به بهشت می روید...
بهمن حجت کاشانی پس از مدتی زیستن در ارتفاعات یاد شده در تاریخ 30 فروردین 1354 بنا بر گزارش ساواک تنها و بدون همسر و فرزندان وارد کشتزار خود در خرم دره می شود و چند تن از کارگران خود را به گلوله می بندد که دو تن از آنان به نام های غلام و عین الدوله از پای در می آیند، یک تن زخمی می شود و یک تن دیگر آسیبی نمی بیند. به نظر می رسد علت دست زدن او به این عمل روی ذهنیت نسبت به کارگران بوده است که از سوی ساواک به عنوان منبع و به نام کارگر در کنار او گماشته شده بودند.
نام برده پس از به گلوله بستن چند تن از کارگران با وسیله ی نقلیه ای که علی پهلوی در اختیار او قرار می دهد، به جانب تهران حرکت می کند تا به ترور چند تن از مقامات دولتی مانند امیر عباس هویدا نخست وزیر، امیر اسدالله علم، خسرو جهانبانی، عبدالعزیز فرمان فرمائیان، قره گوزلو و پرفسور عدل دست بزند. اینکه نام شاه در لیست او نیامده است، شاید به علت عدم دسترسی او به کاخ سلطنتی و شخص شاه بوده است. در یکی از گزارش ها در میان کسانی که قصد ترور آنان را داشته نام فرح دیبا نیز آمده است.
در پی حرکت او به جانب تهران یکی از کارگران کشت زار او در خرم دره بی درنگ ماجرا را به شهربانی گزارش می کند. شهربانی خرم دره نیز به وسیله ی بی سیم، شهربانی و ژاندارمری ابهر را در جریان قرار می د هد و بی درنگ به بستن راه ها دست می زنند. حجت کاشانی که راه ها را در کنترل و محاصره ی مأموران می بیند، ماشین را در میان راه رها می کند و از بیراهه خود را به تهران می رساند و به منزل یکی از دوستان دیرینه ی خود به نام تاجدار می رود و قصد خود را برای ترور شماری از مقامات دولتی با او در میان می گذارد و از او برای اجرای این نقشه کمک می خواهد. نام برده به بهانه ی اینکه با یک نفر انگلیسی قرار ملاقات دارد، از منزل بیرون می آید و جریان را به پرویز ثابتی (رئیس وقت ساواک تهران) و برخی ازمقامات دربار خبر می دهد. مأموران ساواک و نیروهای انتظامی و مأموران کمیته ی مشترک ضد خرابکاری، بی درنگ منزل تاجدار را در آریا شهر محاصره می کنند و با حجت کاشانی درگیر می شوند. او در برابر مأموران، به مقاومت مسلحانه دست می زند و پس از ساعتی درگیری و تبادل آتش بنا بر گزارش ساواک در ساعت 12:15 روز 1/2/54 بر اثر تیراندازی مأمورین کشته می شود و دو قبضه سلاح کمری و یک قطار فشنگ از او به جای می ماند. آقای تاجدار که خود از منابع ساواک و رئیس قسمت اقتصادی بانک مرکزی بوده است، در مصاحبه ای با مقامات ساواک پیرامون بهمن حجت کاشانی چنین اظهار نظر کرده است:
... بهمن حجت کاشانی در این اواخر خیلی افراطی شده بود و مرتب از دین و خدا و قرآن صحبت می کرد و می گفت معامله با دولت حرام است. حتی من برای او حواله ی بذر [بزر] یونجه گرفتم لیکن او از بازار آزاد بذر [بزر] خرید آن هم به قیمت گران تر. درست پانزده روز بعد بود که بهمن به منزل من آمد و گفت من به اتفاق کاترین و بچه ها تصمیم دارم به غار بروم شما هم بیایید با ما در غار زندگی کنیم که من پاسخ مخالف دادم و مدتی در این زمینه با هم بحث نمودیم. در پایان، بهمن به من گفت من هجرت می کنم و سپس در فرصت مناسب جهاد خواهم نمود... تا روز 1/2/54 که صبح زود برای راه پیمایی از منزل خارج شدم. در ساعت 6:30 به منزل مراجعت نمودم دیدم در منزل من است. گفت من 4:00 صبح به تهران رسیدم و در مسجد آریاشهر نماز خواندم و از من خواست که با هم در تراس منزل خصوصی صحبت کنیم سپس اضافه نموده دوشب قبل از خرم دره آمدم ابهر که بیایم تهران و بین راه مأمورین چند مرتبه آمدند ماشین ما را بازدید نمودند و مرا ندیدند و یک شب در یک غار ماندم و امروز صبح به تهران رسیدم و موضوع کشتن چهار نفر را شرح داد و گفت اول رفتم به طرف ابهر و چون دیدم ژاندارم ها جمع هستند من راهم را تغییر دادم. سپس گفت هم اکنون نوبت شما است.
متعاقب آن گفت من این اشخاص را خواهم کشت. شما را، پرفسور عدل، پدرم، خسرو جهانبانی، عبدالعزیز فرمانفرمائیان، مهندس مجد، آقای علم، آقای نخست وزیر، قره گوزلو، فرهاد وارسته رئیس دفتر والاحضرت شهناز و اشاره نمود از بچه هایم خبر ندارم که مرده یا زنده اند.
من گفتم با یک انگلیسی ملاقات دارم باید بروم و گفت به پرفسور عدل بگو من اینجا هستم من آمدم بانک سکرتری روزنامه ای آورد و گفت حجت کاشانی را بخوان دیدم بله سرهنگ رضائی نیز کشته شده است.
که من به بازرس شاهنشاهی و آقای ثابتی تلفن زدم و موضوع را گفتم حدود ساعت 09:00 بود که آقای ثابتی گفتند بهتر است خانم و بچه ها را به طریقی از منزل خارج کنید که من به وسیله ی خواهر خانم این کار را کردم و در هنگام عملیات کسی در خانه نبود من در اداره تصمیم داشتم ظهر بروم منزل مادر بهمن و او را که بهمن از وی شنوائی دارد، به منزل خود ببرم.
بهمن آن روز به من گفت حزب رستاخیز درست می کنید و به مردم با زور می گوئید بیائید عضو شوید گفتم چرا نخست وزیر را می خواهی بکشی گفت نخست وزیر عامل دست است و در مورد طرح خود بسیار مصمم بود. کاترین عدل نیز در مذهب افراطی بود و می توانست جانی ترین فرد باشد. ضمناً بهمن و کاترین توطئه چیده بودند که شهبانو را ترور کنند.
از سوی دیگر نیروهای نظامی و انتظامی پیش از آنکه از حادثه ی تهران باخبر شوند، به گمان اینکه حجت کاشانی در ارتفاعات کوه خرم دره به سر می برد، پناهگاه او را در محاصره قرا می دهند و به طرف آن تیراندازی می کنند. همسر حجت کاشانی نیز متقابلا به آتش آنان پاسخ می د هد و بنابر گزارش ساواک، سرهنگ دوم رضایی فرمانده ی منطقه ی ژاندارمری قزوین بر اثر گلوله ای که از پناهگاه شلیک می شود، به هلاکت می رسد.
ساواک زنجان در پی کشته شدن دو تن از کارگران و حرکت حجت کاشانی به جانب تهران، حادثه را این گونه به تهران گزارش می کند:
یاد شده ساعت 23:00 مورخه 30/1/54 از پناهگاه خود به اصطبل مزرعه ی شخصی مراجعت و چهارنفر از کارگرانش را احضار و آنها را دعوت به جهاد می نماید لیکن افراد مزبور تقاضای وی را رد و اظهار می نمایند افکار شما درست نبوده و این عمل صحیح نمی باشد. مشارالیه که همراه خود دوقبضه اسلحه ی کمری و یک تفنگ دولول و یک ساک فشنگ داشته، یکی از کارگران را به محل اقامت والاگهر علی پهلوی نیا اعزام و پیغام می د هد ماشین مرا روشن کرده و جلوی اصطبل بیاور که والاگهر نیز ماشین را به جلوی اصطبل آورده و بلافاصله به محل اقامت خود مراجعت می نمایند.
یاد شده چهار کارگر مزبور را جلوی دیوار قطار کرده و اظهار می دارد حال که دستور مرا اجرا نمی کنید، روح شما باید مانند روح فرزندان من به آسمان پرواز کند و شما نیز به پیش آنها خواهید رفت و من هم به تهران رفته و بعد از تصفیه حساب به آسمانها پرواز خواهم نمود. سپس کارگران مزبور را به گلوله بسته در نتیجه دو نفر از کارگران به نام های غلام و عین اله (اهل قریه قازقالو) کشته و یکی از آنها به نام اصغر خلجی مجروح و چهارمی برای اینکه نشان دهد تیرخورده خود را به زمین می اندازد. در این هنگام حجت کاشانی سوار ماشن خودش شده که به طرف تهران حرکت کند. بلافاصله نفر چهارمی که زنده بوده خود را به شهربانی خرم دره رسانده واقعه ی امر را بازگو میکند.
شهربانی خرم دره وسیله بیسیم شهربانی ابهر و ژاندارمری ابهر را از چگونگی مطلع و اقدام به بستن راه ها می نمایند.
حجت کاشانی که راه را مسدود می بیند بلافاصله به مخفی گاه خود در کوه های خرم دره مراجعت و در حال حاضر نیروی کمکی منطقه ی ژاندارمری که بر طبق تقاضای این ساواک روز جاری از قزوین به محل اعزام شده اند، وی را در محاصره قرار دادند.
با توجه به اظهارات حجت کاشانی احتمال دارد فرزندان خود را به قتل رسانیده باشد و در حال حاضر تا دستگیری وی نمیتوان راجع به فرزندان و همسرش اظهار نظر سریع نمود.
ساواک در گزارش دیگری آورده است:
نام برده ی بالا از چندی قبل محل سکونت خود را ترک و با خانواده اش به ارتفاعات قریه ی خرم دره از توابع شهرستان ابهر زنجان رفته و در آنجا به سر می برده در تاریخ 30/1/54 از پناهگاه خارج و مقابل اصطبل مزرعه ی شخصی به چهار نفر از کارگران خود با اسلحه تیراندازی که دو نفر از آنان کشته و یک نفر زخمی می شوند. متعاقب آن به پناهگاه رفته و در برابر مأمورینی که ارتفاعات را محاصره نموده بودند مقاومت و به سوی آنان تیراندازی می نماید (مراتب قبلاً به استحضار رسیده است). سرهنگ 2 رضایی فرمانده ی منطقه ی ژاندارمری قزوین بعد از ظهر روز 31/1/54 که با عده ای کمکی از قزوین به خرم دره عزیمت نموده بوده در ساعت 17:45 در اثر شلیک گلوله ای که از پناهگاه به سوی وی تیراندازی شده بود شهید می شود.
حجت کاشانی هنگام شب از تاریکی استفاده و از محاصره خارج و به تهران عزیمت و ساعت 06:30 روز 1/2/54 به خیابان آریا شهر خیابان 11 پلاک 16 به منزل شخصی به نام تاجدار کارمند بانک مرکزی که قبلاً در دفتر والا حضرت شهناز پهلوی خدمت می کرده و با بهمن حجت کاشانی آشنا بوده مراجعه ، ابتدا قصد کشتن وی را داشته سپس از کشتن او منصرف و اجازه می د هد از منزل خارج شود. تاجدار پس از خروج از منزل مراتب را به بازرس شاهنشاهی و ساواک اطلاع می دهد. مأمورین کمیته ی مشترک ضدخرابکاری منزل مذکور را محاصره و چون حجت کاشانی مقاومت مسلحانه می نماید در اثر تیراندازی مأمورین در ساعت 12:15 روز 1/2/54 کشته می شود و دو قبضه سلاح کمری و یک قطار فشنگ که همراه وی بوده به وسیله ی مأمورین ضبط می گردد. ضمنا همسر و فرزندان نام برده در پناهگاه خرم دره می باشند و این پناهگاه در محاصره مأمورین ژاندارمری بوده و از شب گذشته تیراندازی از طرف پناهگاه به مأمورین قطع گردیده است.
در مورد نحوه و ساعت خروج مشارالیه از غار و ترتیب رسیدن وی به طهران تحقیقات ادامه دارد.
به دنبال کشته شدن سرهنگ رضایی فرمانده ی منطقه ی ژاندارمری قزوین، سرلشگر قاسمی (فرمانده ی لشگر 16 زرهی قزوین) و سرتیپ سلحشور (معاون لشگر قزوین) و سرتیپ خالصی (معاون ناحیه ژاندارمری مرکز) همراه با یک گروهان سرباز، با ادوات کامل جنگی، شماری زره پوش چرخ لاستیکی و نفربر از قزوین به خرم دره لشگرکشی کردند و از زمین و هوا (با هلیکوپتر) پناهگاه حجت کاشانی را که تنها یک زن و سه دختر خردسال در آن به سر می بردند. به زیر آتش گرفتند و چندین نارنجک دستی به درون غار انداختند و کاترین عدل (همسر حجت کاشانی) بر اثر اصابت نارنجک کشته شد. دختر او به نام مریم نیز به شدت جراحت برداشت. بنابر گزارش تأئید نشده، دختر دو ساله ی حجت کاشانی به نام فاطمه نیز آسیب دید و بینایی خود را از دست داد.
بنابر گزارش ساواک، ارتش به گمان اینکه حجت کاشانی در پناهگاه به سر می برد فرمان شلیک با توپ 105 به طرف غار صادر کرده بود که از مرکز گزارش رسید که بهمن حجت کاشانی در یک درگیری در تهران کشته شده است و از شلیک به طرف غار خودداری شود و ادوات جنگی نیز بازگردانیده شود.
ساواک زنجان به صورت لحظه به لحظه رویدادهای خرم دره را به مرکز گزارش می کرد. در یکی از گزارش های خود در ساعت 18 روز 1/2/54 خبر داده است:
طبق اطلاعی که هم اکنون واصل شد، دختر بزرگ حجت کاشانی در ساعت 18 از غار خارج و با گریه و زاری، التماس می کرد که ما و مادرم زخمی هستیم دکتر به کمک ما بشتابد. به طوری که اظهار شده است دختر در کمال سلامت بوده و هرچه به وی تأکید می شود که از محل پایین بیاید، امتناع [ می کند ] و به داخل غار می رود...
ساواک در گزارش دیگری به زخمی شدن کودک 8 ساله ی حجت کاشانی چنین اعتراف کرده است:
از فرزندان بهمن حجت کاشانی به اسامی فاطمه 2 ساله، معصومه 4 ساله و مریم 8 ساله که در وضع بسیار نامناسبی بوده اند، در محل (درون غار) عیادت به عمل آمد. وضع روحی، گرسنگی، بی خوابی، گریه و زاری آنها، اجازه ی تحقیق زیادی از آنان نمی داد. معهذا از مریم (8 ساله) که سمت راست بدن وی بر اثر انفجار نارنجک دستی مجروح شده بود سئوالاتی به شرح زیر در حضور سرتیپ خالصی (معاون ناحیه ی ژاندارمری مرکز) به عمل آمد:
1. طفل اظهار داشت پدرم نیمه شب از پناهگاه خارج شد و خیلی خیلی از شب گذشته بود.
2. مادرم بر اثر بمب نظامی ها (منظور نارنجک دستی) مرد.
3. سرهنگ رضایی را مادرم نکشت بلکه مادرم تیر خالی کرد ولی خدا او را کشت.
پزشک قانونی اظهار داشت جمعاً پنج گلوله به بدن همسر حجت کاشانی (چهار عدد زیر بغل راست و یک گلوله به سمت راست گردن) اصابت و باعث مرگ او شده است. و اضافه نمود که گلوله ها از بدن وی خارج نشده است.
پیشنهاد رئیس ساواک زنجان :
با توجه به اینکه در این عملیات، ژاندارمری بنا به اظهار سرتیپ خالصی 7 عدد نارنجک دستی استعمال نموده است، چنان چه از زن کالبد شکافی به عمل آید معلوم خواهد شد که آیا قطعات نارنجک مشارالیها را به قتل رسانیده و یا گلوله ی اسلحه ی کمری همسرش.
توضیح اینکه جنازه به وسیله ی آمبولانس به تهران حمل و اطفال ساعت 11:40 وسیله ی هلیکوپتر ژاندارمری خرم دره به قلعه مرغی حرکت نموده اند...
با اینکه بنابر گزارش ساواک تیراندازی از ساعت 18 روز 1/2/54 از سوی پناهگاه مذکور به کلی قطع شده بود، ارتش شاه و دیگر نیروهای نظامی و انتظامی تا روز 2/2/54 جرأت نزدیک شدن به آن محل را نداشتند و در روز مزبور نیز پس از ساعت ها وقت گذرانی و وارسی اوضاع غار به خود جرأت دادند که در محل فرود آیند و از آنجا که کاترین (همسر مقتول بهمن حجت کاشانی)، دختر پروفسور عدل بود از عواقب عکس العمل نام برده در برابر کشته شدن دخترش به دست نیروهای نظامی و انتظامی نگران بودند، از این رو، تلاش کرده اند وانمود کنند که کاترین به دست همسرش (بهمن حجت کاشانی) پیش از آنکه از پناهگاه خارج شود، به قتل رسیده است.
هم زمان با ورود لشگر 16 زرهی به خرم دره یک تیم تعقیب و مراقبت برای دستگیری علی پهلوی که در منزل خود در خرم دره به سر می برد، وارد آن روستا شدند. تیمسار نصیری در دستور کتبی خود تأکید کرده بود:
به محض خروج علی پهلوی از منزل، خلع سلاح و دستگیر شود و محل سکونت او مورد بازرسی قرار بگیرد و سلاح و مهماتی که در منزل دارد، گردآوری و ضبط شود.
تیمسار نصیری (ریاست ساواک کشور) پیش بینی می کرد که اگر مأموران برای دستگیری نام برده به منزل یورش برند، چه بسا با مقاومت مسلحانه ی او رو به رو شوند و ممکن است در درگیری با مأموران آسیبی به او برسد و یا از پای دربیاید. مقامات ساواک به خوبی می دانستند که کشتن یک تن از افراد دودمان پهلوی (پسر برادر شاه) با واکنش شدید اعضای خاندان سلطنت رو به رو خواهد شد. بی تردید آنان این رویداد را تحمل نخواهند کرد و کمترین مجازات آن کنار گذاشتن فرماندهان و مقامات کشوری و لشکری است که در صحنه ی درگیری حضور داشته اند. از این رو، جناب تیمسار به تیم تعقیب و مراقبت دستور اکید داده است که منزل او را در محاصره و زیرنظر داشته باشند. تا ازمنزل بیرون بیایند و او را در بیرون منزل به شکل غافل گیرانه دستگیر کنند.
آن گاه که علی پهلوی از منزل خود در خرم دره بیرون می آید، بی درنگ در محاصره ی اکیپی که منزل را به صورت نامرئی در محاصره داشتند، قرار می گیرد و دستگیر می شود. مأموران نام برده را به مرکز ساواک در تهران انتقال می دهند و پس از بازجویی به بازداشتگاه اوین تحویل می شود. هنگام ورود او به زندان اوین طبق صورت جلسه ای وسایل همراه و محتویات جیب او را چنین فهرست برداری کرده اند:
چمدان یکعدد، پلیور دو عدد، شلوار دو عدد، زیر پیراهن چهار عدد، زیر شلوار چهار عدد، مسواک یک عدد، قرآن مجید یک جلد ترجمه لاتین، کتاب یک جلد، وجه نقد 30000 ریال، کلید یک عدد، کاغذ یادداشت انگلیسی یک برگ، کلام الله مجید با گردن بند استیل یک عدد، روسری یک عدد، چکمه لاستیکی یک جفت.
مأموران ساواک پس از دستگیری علی پهلوی منزل او را در خرم دره مورد بازرسی قرار داده در بررسی اولیه گزارش داده اند:
... تاکنون تعدادی سلاح های مختلف از جمله برنو کوتاه و بلند که تعدادی از آنها در لحاف پیچیده شده بود، به اضافه ی یک والتر و مقدار زیادی فشنگ های مختلف و یک صندوق پول حدود چهار صد الی پانصد هزار تومان (هنوز شمارش نشده) از منزل والاگهر علی کشف گردیده است. نتیجه ی بررسی کامل متعاقبا اعلام خواهد شد.
رییس ساواک استان زنجان: جهان بین
از ماشین سواری علی پهلوی که حجت کاشانی آن را میان راه زنجان تهران رها کرده بود، بنا بر گزارش ساواک اسلحه و وسایل دیگر به دست آمد. از جمله:
270 تیر فشنگ اسلحه کمری کالیبر 45، 188 تیر فشنگ خفیف کالیبر 22، یک کوله پشتی و یک قمقمه سربازی، تعدادی خرما و یک جلد قرآن و وسایل نماز.
گزارش نهایی ساواک پیرامون اسلحه و مهمات به دست آمده در منزل علی پهلوی در خرم دره به این شرح است:
1 تفنگ پنج تیر گلوله زنی برنو یک قبضه
2 تفنگ گلوله زنی منچستر یک قبضه
3 تفنگ دولول شکاری یک قبضه
4 تفنگ گلوله زنی پنچ تیر پران یک قبضه
5 تفنگ گلوله زنی با دوربین ماوزر یک قبضه
6 تفنگ خفیف کالیبر یک تیر ساخت چکسلواکی یک قبضه
7 اسلحه کمری وار (بدون خشاب) با مارک شهربانی یک قبضه
8 کارد دولبه یک عدد
9 کارد خنجری مارک جنرال یک عدد
10 قطب نما یک دستگاه
11 توپی اسلحه کمری توتال کالیبر 22 یک عدد
12 دو بسته وسایل تنظیف مربوط به اسلحه ها عبارت از سنبه، برس با جلد مربوطه
مهمات:
1 فشنگ برنو سری های مختلف 34 تیر با جلد چرمی
2 فشنگ کالیبر 45، ده جعبه، هر جعبه 50 تیر، جمعاً 500 تیر
3 فشنگ کالیبر 32 22 تیر آکبند کاغذی
در پی کشته شدن بهمن حجت کاشانی و همسرش (کاترین) و بازداشت علی پهلوی، ساواک به دستگیری گسترده ای در خرم دره و تهران دست زد و شماری از کسانی را که با نامبردگان به نحوی در ارتباط بودند تحت تعقیب و مورد بازجویی قرار داد. طاهر حنیفه و حسن نظری از کارگران باغ و منزل علی پهلوی از کسانی بودند که مورد بازجویی قرار گرفتند. نامبردگان در بازجویی های خود نظریاتی درباره ی علی پهلوی دادند که تا پایه ای نمایانگر خصلت ها و ویژگی های او می باشد و از باورمندی و پای بندی او به اسلام، نشان دارد. حسن نظری در پاسخ به پرسش های بازجو پیرامون عملکرد علی پهلوی می گوید:
... نماز می خواند، به مردم کمک می کرد، به اشخاص کور و مریض کمک می کرد، خمس و زکوه، هم می داد، مرتب نماز می خواند و در اول کار هم رفت بیمارستان او را ختنه کردند... موقعی که سونیا [ همسر علی پهلوی ] از سوییس آمد در حضور پروفسور عدل و بهمن حجت کاشانی و محضردار دربار و والاگهر در پونک، سونیا به عقد قانونی والاگهر درآمد و مسلمان شد... چادر نماز سر می کرد و ضمنا از آن موقع به کلی هیچ مردی به خانه ی آنها نمی رفت و اصولا مرد را راه نمی دادند و حتی از من هم رو می گرفت... والاگهر خودش صبح تا شام در منزل کار می کرد... از همه کناره گیری کرده بود و کسی هم به دیدن او نمی آمد.
علی پهلوی نیز در بازجویی خود به نکته های درخور توجهی اشاره کرده و روی مسائل با اهمیتی انگشت گذاشته است، برخی از اعترافات او در پی می آید:
... حجت کاشانی در راه خدا همه چیز خودش را داده بود و از جان گذشته بود، می گفت بالأخره در راه خدا خواهم مرد. من از نظر هجرت با او هم عقیده بودم لیکن با جهاد موافق نبودم... به عقیده ی من یک نفر [به تنهایی] نمی تواند جهاد کند، چون این عمل یک نوع خودکشی است و خودکشی در دین اسلام قدغن است.... من تا جایی که اجتماع مسلمان باشد، با اجتماع کاری ندارم، [ اما ] زن های لخت را قبول ندارم. من فرد اجتماعی هستم، می خواهم بچه هایم را بیاورم بیرون [ تو اجتماع لیکن ] نمی خواهم زن های لخت را ببینند. مینی پوش ها را قبول ندارم. من مخالف این چیزها هستم. من با مشروب خوردن این اجتماع مخالفم... من با مشروب فروشی مخالفم. چرا مشروب فروشی هست؟ و کامیون کامیون آبجو توزیع می شود در این مملکت... من تقاضا می کنم کلمه ی والاحضرت را از جلوی اسمم بردارید... من کشورم را دوست دارم و به مردم می گویم قرآن گفته مشروب نخورید... من روحیه ی والاحضرتی ندارم، من یک فرد عادی هستم... به هر حال به من والاحضرت نگویید. به من بگویید: علی پهلوی! چون والاحضرت ها را در پنبه بزرگ می کنند و من میل دارم لباس خود را در جوی آب بشویم. در مورد هجرت، من هم روزی هجرت خواهم نمود... در قرآن گفته هجرت کنید و در جایی گفته جهاد کنید... در مملکت ما پنج مورد است که اجرا نمی شود: دست دزد را نمی برند، زن ها حجاب ندارند، مشروب به حد وفور مصرف می شود، سینماها دایر است، بانک ها نزول می گیرند. در قرآن نزول قدغن است...
رئیس ساواک این نظریات علی پهلوی را که در زندان بازگو کرده بود، به شاه گزارش می کند و به اصطلاح به شرف عرض می رساند و پاسخ شاه را به نام خود این گونه به او ابلاغ می کند:
... شما مسلمان واقعی نیستید، آن قدر در زندان می مانید تا بپوسید، یا مسلمان واقعی شوید. یک مسلمان واقعی که این کارهای شما را نمی کند و دنبال حجت آدم کش نمی رود. مسلمان واقعی کارهایی که شما می کنید هرگز نمی کند. کدام کار شما به یک مسلمان واقعی شباهت دارد. شما نامه را به خط لاتین می نویسید و خود شما نمی دانید چه می خواهید. این کارهایی که شما می کنید در کجای قرآن نوشته شده است؟ شما هنوز نمی دانید که قرآن چیست و چه می گوید...
علی پهلوی از زندان نامه هایی به خط لاتین برای مادر، همسر و فرزندانش نوشته و با آنان درد دل کرده است. در نامه به همسرش نوشته است:
من در سلول خود تنها هستم، من به خدا فکر می کنم و به تو می اندیشم و به فرزندان فکر می کنم و سپس دوباره به خدا می اندیشم... به خدا فکر کن... سوزا! بیاندیش که او همه چیز را گرامی می کند... من هیچ نمی دانم ولی می دانم که خدا وجود دارد و تو را دوست دارم...
علی پهلوی در مدتی که در زندان می گذرانید با شاه و تیمسار نصیری رئیس ساواک نیز، گاهی برخوردهای کتبی داشته و پیام های تند و معنی داری میان آنان رد و بدل می شده است. علی پهلوی در یک صحبت خصوصی با یکی از مقامات ساواک اظهار می دارد:
... مگر من چه کرده ام، به جز اینکه از دین پیغمبر صحبت می کردم، آن وقت والاگهرهای دیگر مثل پسر همین خاتمی که شنیده ام معتاد به هروئین است و یا والاگهر نیلوفر و یا والاگهر شهرام که مادرشان والاحضرت اشرف می باشد به علت داشتن پارتی در امر قاچاق مواد مخدر دست داشته که مراتب در جراید خارج نیز درج شده است. [او] می تواند هر موقع بخواهد به خارج از کشور برود ولی من به علت کسالت و معالجه تقاضای مسافرت به امریکا نمودم، مخالفت کردند. آن وقت می گویند چرا انسان ناراحت می شود، مگر با زور و فشار می شود تمام کارها را انجام داد، وقتی فشار بیش از حد شد انسان هم بالأخره عکس العمل نشان می دهد. من دوستانی دارم که اگر این فشارها را برای آنها که همگی مخبرین جرایدی مثل پاری ماچ در امریکا و یا انگلیس هستند بنویسم، دیگر آبرویی نمی ماند... لیکن چون من اعتقاد به دینم دارم و مسلمان هستم، می بینم اگر چنین کنم از نظر مذهب صحیح نیست... پس به خدا واگذار می کنم و مطمئن هستم که موفق خواهم شد...
رئیس ساواک پس از دریافت نظریات او دستور می د هد این پیام را بدون کم و کاست به علی پهلوی برسانند:
... آیا شما می دانید که شریک جرم قاتلی هستید و اسلحه ی خود را در اختیار یک نفر که قتلی انجام داده گذارده اید؟ و آیا نمی دانید از وسیله ی نقلیه ی شما که در اختیار او گذارده بودید برای انجام این قتل استفاده کرده است و طبق قوانین تمام کشورها شما در این قتل شریک جرم هستید؟ و به علت والاحضرت بودن تحت تعقیب قرار نگرفتید؟ متأسفانه شما تحت تأثیر تبلیغات سوء جراید چپ کمونیست و جراید مخالف ایران و اراجیفی که روی دشمنی با ایران می نویسند، قرار گرفته اید. فرزندان شادروان خاتمی جوانان پاک سرشت ورزشکار و خلبان هستند، چگونه می توانند معتاد باشند؟ جای تأسف است که به دروغ های بیگانگان غیر مسلمان توجه می کنید و به حقایق توجهی ندارید. البته می دانید که دروغ گویی و توجه به دروغ و بازگو کردن دروغ در مذهب اسلام از گناهان بزرگ است...
علی پهلوی نیز متقابلا برای رئیس ساواک چنین پیام می دهد:
1. در مورد اسلحه باید بگویم اگر من گناه کار باشم به همان اندازه کسانی که به من اجازه ی داشتن اسلحه داده اند، گناه کار هستند.
2. در مورد وسیله ی نقلیه که در اختیار بهمن گذاشته ام و به راه انجام قتل استفاده کرده... باید این طور گفت که چون هواپیمایی که پدرم با آن سقوط کرد و کشته شد می گویند باک بنزینش سوراخ بوده و هواپیما متعلق به اعلی حضرت همایونی بود، پس تقصیر متوجه اعلی حضرت است، در حالی که این طور نیست!
3. در مورد اینکه من تحت تأثیر تبلیغات سوء جراید چپ کمونیست و جراید مخالف ایران و اراجیفی که روی دشمنی با ایران می نویسند قرار گرفته و گفته ام فرزندان شادروان خاتمی معتاد بوده اند، باید بگویم گوینده ی این مطلب به خود من، والاحضرت بهزاد فرزند والاحضرت حمیدرضا بوده . چگونه گوینده ی این مطلب یعنی والاحضرت بهزاد را کمونیست خطاب می کنید. این مطلب را فراموش نخواهم کرد.
4. تاجدار همان شخصی که بهمن در منزلش به قتل رسید، با بهمن دوست بود و مأمور ساواک هم بود، پس ساواک از دوسال پیش اطلاع داشته و نیامده حرفی بزند.
5. من سه سال پیش هفت تیری به بهمن دادم... در حالی که همان زمان پروفسور عدل اقلاً سه یا چهار قبضه تفنگ به بهمن داد. اگر من شریک جرم باشم چرا پروفسور عدل که اسلحه ی بیشتری به بهمن داد، شریک جرم شناخته نشد؟...
6. در مورد اعتیاد والاحضرت ها باید بگویم والاحضرت بهزاد مطالبی می گفت و حتی عنوان نمود که والاحضرت داریوش (فرزند والاحضرت فاطمه از همسرامریکایی)، معتاد می باشد و حتی نزد من گفته که خودش هم مواد مخدر استعمال می کند...
7. من نصیحت تیمسار نصیری را می پذیرم و حرف هایم را پس می گیرم، چون خودم ندیدم که والاحضرت ها معتاد باشند و چون دیدم تیمسار مسلمانی داریم، کینه ای به دل ندارم و خوشحال شدم که تیمسار نصیری اطلاعاتی از دین دارند...
رژیم شاه، علی پهلوی را مدت کوتاهی در زندان نگه داشت و سرانجام تصمیم گرفت که او را به همراه همسر و فرزندانش به منطقه ی گرگان تبعید کند تا در ملک شخصی پدرش در کلاله به کشاورزی و دامداری بپردازد و زیر نظر و مراقبت ساواک مازندران قرار داشته باشد و هیچ گونه سلاح گرمی نیز در اختیار او نباشد. جالب توجه اینکه ساواک زنجان توصیه می کند که کودکان بهمن حجت کاشانی نیز نباید با سایر کودکان در کودکستان و یا دبستان بگذرانند و سلاح نیز نباید در دسترس آنان به خصوص مریم (8 ساله) قرار بگیرد!
علی پهلوی پس از اقامت اجباری در کلاله درخواست کرد که شهرت او از پهلوی به اسلامی تغییر کند. این درخواست بی درنگ از سوی رژیم شاه پذیرفته شد تا به اصطلاح آن وصله ی ناجور از خاندان پهلوی زدوده شود!
در پی اقامت علی پهلوی در کلاله ی گرگان، دیگر اطلاعی از او در دست نیست تا در نیمه ی سال 1357، گزارشی به ساواک و دربار می رسد که:
نام برده مرتب به جوانان تلقین می نماید که با روحانیون همکاری کنند و برای نجات دین اقدام نمایند و از گذاشتن پول خود در بانک ها خودداری کنند.
اعتذار: فصلنامه ی 15 خرداد لازم می داند مراتب تأسف خود را از خطایی که در شماره ی نخست این نشریه روی داد و عکس خانوادگی جناب علی پهلوی به علت شتاب زدگی در نشریه به چاپ رسید، اعلام نماید و از جناب ایشان و خانواده ی محترمشان پوزش بخواهد.
[1]. محقق و پژوهشگر.
