قاب هایی بر دیوار امید

سینماسینما، شادی حاجی مشهدی:

١. گفتن از سیاست و نشان دادن وجوه پر پیچ و تاب آن همچون راه رفتن بر لبه تیز و بران تیغ است؛ برخورداری از نگاهی دقیق و بیطرفانه که به همراه انتقال زوایای پنهان اندیشمندانه و ظرایف مستتر در زندگی سیاسی یک ملت، قادر باشد تا همزمان، واقعیت تغییر یافته ی تاریخ آن کشور را نیز، به درستی بازنمایاند کاردشوار و پر حاشیه ای است .

“کیوان مهرگان ” اما، چونان که به خوبی می سراید و می نویسد، این بار یک شعر تصویری تازه را با لحنی تاریخی و سیاسی از زبان یک استاد نام آشنای علوم سیاسی سروده است ؛ شعری که تک تک واژه هایش ، از تصاویر داخل قاب هایی الهام می گیرند که بر دیوارِ اتاقِ کارِ استاد “صادق زیبا کلام ” کوبیده شده اند.
مستند” قاب ها”، به واقع، یک قصه جذاب و شنیدنی است که از زبان یک “استاد تمامِ” مسلط به تاریخ و سیاست ، گفته می شود، داستانی موجز و قابل استناد از فراز و نشیبی دیرساله که مجال گفتن وقایع آن به حکمِ حضورِ شخصیت هایی است که اکنون، درون هر یک از قاب ها آرمیده اند.
٢. گذرِ زمان هویت جدا نشدنی این مستند است که از آغاز تولید (١٣٩٠) تا 5 سال بعد از آن را به سکانس پایانی ربط دهد. قابی که تصویرش را ندیده و نمی دانیم ، می تواند تکه ای باشد از معمایی حل نشده که جذابیت این ساختار روایی را دو چندان می کند و به مخاطب اجازه می دهد تا خودش تکه ای از این پازل مبهم را بازسازی کند.
٣. شروع فیلم بسیار پرکشش است و ریتم پر سرعت اما پر از جزییات گفتاری و بصری آن، همراه با پرداختن به ابعاد جالب و ناشناخته ی شخصیت دکتر زیبا کلام ، بر جذابیت آن می افزاید. شنیدن عقاید مکشوفه او درباره دکتر مصدق، شهید چمران ، شهید باکری، پهلوان تختی و… به موازاتِ ابراز احساساتش در مواجه با دریا دلی زنان و مادران داغ دیده از جنگ و توجه همزمانش به طبیعت و محیط زیست از او یک ایرانی وطن دوست و دل آزرده را به نمایش می گذارد.
بزرگترین وزنه فیلم بر شانه های تدوینگر است که به خوبی از عهده برداشتن آن بر آمده است و چه خوب که تصویربرداری آن نیز مشترک و هم راستا با این تدوین شکل گرفته است.
انتخاب موسیقی و ضرباهنگ مناسب و تطابق زوایای دوربین با لحن و حالات استاد زیباکلام برگ برنده ی دیگر فیلمساز است.
4. در این مستند با تعاریف پرطمطراق سیاسی و پرگویی های متداول در روایات تاریخی مواجه نیستیم ! آنچه پیش روی ماست، بشقابی از غذاهایی گوناگون است که هنرمندانه، رنگ ها و مزه هایی مختلف و دلچسب را یکجا به ما عرضه داشته و بی آنکه تاکید یا توجهی به برداشتی خاص داشته باشد ، ما را به چشیدن و لذت بردن از همه آن دعوت می کند.
5. استفاده بصری از احساسات و ری اکشن های عاطفی و گفتاری دکتر زیبا کلام که بسیار درونی بوده و گاه با بغضی نهفته یا لبخندی شادمانه ، توام می شوند ، تمهید هوشمندانه ی دیگری است تا مخاطب، تاریخ و سیاست را بر دو لبه ی توامان طنز و تالم ببیند .
قرار گرفتن در فضای زندگی و کارِ استاد و هم زبانی با آدم هایی که وی برای تعریف های شیطنت آمیز اما زیرکانه اش برمی گزیند، فرصت دیگری است که ابعاد بیشتری از شخصیت محوری فیلم را برایمان آشکار می سازد.
6. تصاویر ، چهره ها، یادداشت ها و تعابیری که صادق زیبا کلام از هر یک از این قاب ها ارائه می دهد، مثل حلقه های یک زنجیر به هم پیوند می خورند و کارگردان با کمک تصاویر و فیلم های آرشیوی جذاب و مرتبط با هر تصویر، روان و هدفمند ، فیلم را هدایت می کند.
٧.مستند قاب ها از دو منظر و برای دو طیف ِ مختلف از مخاطبان، پر کشش و آموزنده است، نخست برای مخاطبانی که دانش سیاسی و تاریخی اندکی درمورد کشورشان دارند و دیگر، برای کسانی که درست در نقطه ی مقابل، مطلع و جستجوگر هستند؛ زیبا کلام به شیوایی اما با ایجازی هدفدار ، شخصیت های مهم اجتماعی و سیاسی گذشته ایران را از دلِ تاریخِ ملتهب این کشور بیرون می آورد و حتی با مقایسه برخی رجل سیاسی با یکدیگر، به مخاطبش – از هر طیف و رَسته- تلنگری را که باید می زند!
٨. مهم ترین پیام فیلم در میانه ی حرف و سخن ها و قاب ها و روایت های تلخ و شیرین، یک چیز است … و آن امید به گشایش است . فیلمساز امیدوار است تا با نمایش این خاطرات و گذر از این وقایع ریز ودرشت ، قدرت پیش بینی و دوراندیشی سیاسی – تاریخی را در مخاطب تقویت کند و به او جسارت دهد تا تصویر درون قابِ بعدی را، آگاهانه ، خود برگزیند!