پونه کوهی

به فارسی «پونه کوهی» و در کتب طب سنتی با نام «فودنج جبلی»نام برده می شود.
شلیمر این گیاه را با نام «آویشن شیرازی» نام برده است.به فرانسوی origanوorigan vulgaire وorigan commun وmarjolaine وبه انگلیسیwild marjoram , oregano گفته می شود. گیاهی است از خانواده labiataeو نام علمی آنoriganum vulgare L.. و origanum نامهای علمی مترادف آن origanum loureiroi kostel. می باشد.

توضیح:

به طور کلی در اصطلاح ادویه و در فرهنگ ادویه و در فرهنگ ادویه و گیاهان دارویی ، marjoram , oreganoدو گیاه متفاوت هستند که گاهی از نطر اسم یکی را به جای دیگری کفته می شود . مرزنگوش یا sweet marjoramیک ادویه برگی نسبتا ملایمی است ،ولیoregano یک ادویه تیز و تند مخصوص پیتزا می باشد که با نام pizza herbنامیده می شود. از نظر گیاه شناسی طی قرون متمادی ابهامی از نظر نامگذاری این دو گیاه وجود داشته است و طی سالهای و شاید چندین قرن گیاه شناسان هر دو نام را مربوط به یک گیاه به نام علمیoriganum marjoronal یا مرزنگوش می دانستند.در حال حاظر عده ای از گیاه شناسان باز هم هر دو نام یادشده را یعنی marjoram , oregano را مربوط به یک گیاه به نام علمی majorana hortensis moench.می دانند،ولی عده دیگری عقیده دارند که: majorana مربوط به نوع شیرین و گره دار آن یعنی sweet marjoramاست که گیاهی است از خانواده labiatae و بومی مناطق مدیترانه ای و در ایران به نام مرزنگوش معروف می باشد و oregano که به نام organy یاwild marjoram معروف بوده است در حال حاضر دو نوع آن یعنی نوع اروپایی و نوع مکزیکی مورد توجه می باشد.
نوع مکزیکی تند و تیز آن که بومی مناطق گرم نیمکره غربی است ،گیاهی است از خانواده verbenaceae جنس lippiaو نام علمی آنlippia graveolens HBK می باشد.نوع مکزیکی تند ،گیاهی معطر و بوته ای می شود. این گیاه ادویه در بازار بین المللی به نام Mexican oregano معروف است.
نوع ملایم اروپایی یا oreganoگیاهی است از خانواده labiataeو نام علمی oreganum vulgare L. آن میباشد و همان گیاهی است که در این بخش با نام فودنج جبلی یا پونه کوهی مطرح شده ودر ایران می روید.
قسمتی از این گیاه که در جزیره کرت در دامنه های کوه دیکت می روید به نام علمیoriganum dictamus L. که آن را origanum cretium L.نیز می گویند می باشد که مشخصات ‹ عینا مانند مشخصات O.vuglre است.

مشخصات

فودنج جبلی یا پونه کوهی گیاهی است چند ساله با شاخه و ساقه های سخت پوشیده از کرک به رنگ سبز مایل به قرمز به ارتفاع در حدود 70 سانتی متر و لی به هر حال ارتفاع آن بیشتر از مرزنگوش است. برگهای آن پوشیده از کرک و به رنگ سبز تیره وپهتتر و یزگتر از مرز نگوش است .شکل برگها بیضی نوک تیز و بدون دمبرگ است. گلهای آن ارغوانی کگه در اوایل تا اواسط تابستان درانتهای شاخه های گل دهنده به طور مجتمع و گروهی ظاهر می شود. فودنج جبلی در مقابل سرما مقاومتر و متحملتراز مرزنگوش می باشد.
تکثیر پونه کوهی از طریق کاشت بذر آن در بهار و یا از طریق قلمه آن انجام می گیرد. اولین برداشت برگها و سرشاخه های جوان سبز پونه کوهی در آغاز ظهور گلها یعنی اواخر بهار شروع می شود و گیاه از 8-7 سانتی متری زمین قطع می شود.پایه باقی مانده گیاه به رشد خود ادامه می دهد به طوری که ممکن است یک برداشت دیگر نیز در یک سال انجام شود. مزرعه پونه کوهی ممکن است 5-4 سال با محصول کافی مورد بهره برداری قرار گیرد ،ولی پس از آن باید مزرعه تجدید شود. پس از برداشت ،برگهای باید با دقت تمیز شده و پهن و خشک شود.پونه کوهی دارای پویی معطر است و در سواحل دریاها و دامنه کوهها و جنگلهای مناطق مختلف اروپا وآسیا و ایران می روید و پرورش داده می شود.
در ایران در مناطق شمال ایران لاهیجان ،زالش و آستارا به طور خودرو دیده می شود.

ترکیبات شیمیایی

از نظر ترکیبات شیمیایی وجود اسانس روغنی فرار به مقدار 525/0-45/0 درصد در فودنج جبلی تایید شده است . بررسی های دیگری نشان می دهد که اسانس روغنی موجود در فودنج جبلی در حدود 50 درصد شامل تیمول است به علاوه ترکیب اسانس روغنی فرار آن دارای دی ال- پینن دی پنتن ،لینالول ،مقداری بی سیکلیک سسکی ترپن و تری سیکلیک سسکی ترپن می باشد.

خواص – کاربرد

طبیعت آن طبق نظر حکمای طب سنتی گرم و خشک است. جوشانده گرم آن قاعده آور است و در مواقعی که جریان حیض در اثر سرما بطئی و ناچیز شده باشد ،برای طبیعی ساختن و ازدیاد آن بسیار موثر است اسانس آن معطر محرک و مقوی و برای قطع اسهال و تسکین درد های حاد و پشت سر هم شکم نافع است دم کرده آن برای زکام ،یرقان، سرفه،درد گلو و استسقا اثر مفید دارد زیرا مدر است.
در آمریکا در حال حاضر از اسانس پونه کوهی برای معطر کردن سوسیس و انواع غذاها در سطح وسیعی استفاده می شود و ضمنا از این اسانس زرد مایل به سبز معطر و مطبوع برای معطر کردن انواعی از صابونها و بعضی لیکورها استفاده می گردد و از برگهای خشک آن به عناون ادویه در انواع غذاهای گوشتی و سوپ ها مصرف می گردد مقدار خوراک پونه کوهی به صورت دم کرده 20-10 گرم سرشاخه گل دار گیاه برای تهیه 4-3 فنجان دم کرده کافی است نوع دیگر آن این است که در حدود 50 گرم از پونه کوهی در 1000 گرم یرکه انگور قرمز مدت یک هفته خیس می کنند و پس از آن بعد از هر غذا یک لیون کوجک از آن را می خورند از اسانس پونه کوهی به صورت پماد برای ضد عفونی کردن زخم ها استفاده می شود بعلاوه برای تسکین روماتیسم و دندان درد و گوش درد نیز استعمال موضعی آن مصرف دارد در چین جوشانده گیاه را که با گیاه بار هنگ پخته شده باشد برای معالجه آفتاب زدگی می خورند[هو]. در هند و چین از گیاه به عناون تنیک و مهیج [فوکود و دلانسان]،و برای معالجه سل و ناراحتی های کبد ضعف مفرط و عقیم بودن مصرف می شود.[دراگن درف].
منبع:www.taamasrar.com
/خ