پرداختن به زندگی و زمانه شهید باهنر، آن هم در شماره ای که ویژه اوست، بدون روایت روشنگری از برادر و همسر آن بزرگ، ناقص بود و چیزی کم داشت . این نقص و کمبود را با گزارشی از جناب مهندس محمدرضا باهنر، برادر دوم آن عزیز و نیز سخنان صمیمانه خانم زهرا عینکیان، همسر گرامی شهید باهنر، به مأخذ کتاب «خورشید کویر» ، اثر آقایان: دکتر محمدصادق بصیری، عباسعلی رستمی نسب و دکتر محمدرضا صرافی، جبران کردیم .
روایت مهندس باهنر، گزارش فقر و ایثار و رنج و تلاش برادر، از کرمان تا تهران است .
گزارش دوم، روایت آشنایی، ازدواج و همسفری خانم زهرا عینکیان با دکتر باهنر و شرح فشرده تب و تاب زندگی مشترک شانزده ساله بانویی است که از آغاز ازدواج تا پیروزی انقلاب، سیزده سال با کوله باری از عشق و ایمان و امید، در کنار همسر، مسیر دشوار پیروزی را در سنگلاخی پرپیچ و خم به قدم صدق و اراده پیموده و اکنون گزارشگر نیمه دوم زندگی شهید باهنر برای ماست .
شهید باهنر به روایت همسر شهید
من و آقای باهنر از طریق خواهرم که از همکاران آقای باهنر بود و جناب آقای برقعی با هم آشنا شدیم . میزان شناخت ابتدایی من از ایشان در حد کمی بود، فقط می دانستم که ایشان روحانی، تحصیلکرده و نویسنده است بعد، او با مادرش جهت خواستگاری به خانه ما آمدند، تقدیر این شد که در سال 1344 با هم ازدواج کنیم . برنامه ازدواج ما، بسیار ساده و کم هزینه بود، مهریه ام ده هزار تومان بود و جهت هزینه های ازدواج، ایشان دو هزار و پانصد تومان داد . بعد وارد آموزش و پرورش شد . مدتی هم ورامین بود، بعد از رسمی شدن، به قسمت سازمان کتاب های درسی رفت . در ابتدای ازدواج، بیست روزی داخل همان منزلی رفتیم که با طلبه ها اجاره کرده بود، ایشان جهت سخنرانی به رفسنجان دعوت شده بود . با هم به رفسنجان رفتیم، بعد هم برگشتیم و یک طبقه از منزل حاج آقا آیت اللهی در خیابان شترداران، میدان قائم، اجاره کردیم، سه تا اتاق بود، آشپزخانه هم یک حیاط خلوت خیلی کوچه بود، یک چراغ والوری داشتیم، روی آن غذا می پختیم .
افرادی که با ایشان رفت و آمد داشتند، از فرهنگیان و روحانیون و بازاریان بودند . بعضی مواقع از صبح می آمدند که یک ساعت جلسه باشد تا بعدازظهر می ماندند و غروب می رفتند . البته، این موقعی بود که کتاب های درسی تعلیمات دینی مدارس را می نوشت . وسایل خانه نداشتیم، ده هزار تومانی پول داشت، قدری وام گرفتیم و وسایل خانه، مثل آبگرم کن و چیزهای دیگر خریداری کردیم . در همین منزل اجاره ای بودیم، که یک رو فرد ناشناسی به من زنگ زد و گفت از دوستان و آشنایان باهنر هستم، گفتم ایشان تشریف ندارند، گفت: اگر امکان دارد آدرس منزل را بدهید، با ایشان کار دارم، من هم آدرس منزل رادادم، بعدا که آقای باهنر آمد، گفت: از ساواک بودند . شهید باهنر همواره در تلاش و فعالیت بود، بیشتر روی کتاب های درسی کار می کرد، حال در خانه باشد یا در اداره . من از ایشان سؤال کردم، مگر بچه ها متوجه اهداف شما در کتاب های درسی می شوند، می گفت: همین قدر که اسم پیامبر را بدانند کافی است .
در خیابان «شهرآرا» بودیم که دختر بزرگم به دنیا آمد و اسم او را نهضت گذاشت، منظور باهنر از این نام، تحقق انقلاب اسلامی بود، برنامه انقلاب بود، گفته بود من اسم دخترم را نهضت می گذارم . همین نهضت انقلاب اسلامی، به مدت 6 سال در شهر آراء بودیم، سه سال در مسجد هدایت سخنرانی داشت . ساواک او را ممنوع المنبر کرد . یک روز من منزل نبودم، از ساواک آمده بودند، خواهر شهید باهنر در را باز کرده بود، ایشان را دستگیر کرده و برده بودند تا از او درباره برادرش سؤالاتی بکنند . (بعد از بازجویی) او را در یک خیابان رها کرده بودند، چون تهران برای او ناآشنا بود، زنگ زد و رفتیم او را آوردیم، غروبی بود که ساواکی ها داخل منزل ریختند، تا محمدرضا، برادر شهید باهنر را که در راهپیمایی دانشجویان مشارکت داشت، بگیرند سرانجام او را دستگیر کرده بودند و مدت چهارماه در سلولی انفرادی نگهداشته بودند، او می گفت، شب و روز را تشخیص نمی دادم، حتی برای نماز هم همینطور، وقتی تعیین می کردم و نماز می خواندم - بعد از چهارماه آزاد شد . از آن به بعد، می آمدند، خواهر او را دستگیر می کردند و می بردند و در بیابان و جاه هایی که برای او ناآشنا بود رها می کردند، فقط منتظر زنگ او بودیم، تا زنگ بزند و او را بیاوریم یکدفعه هم شهید باهنر با خواهرش را ساواک خواستند، رفته بودند، به باهنر گفته بودند، همین خواهرت با ما همکاری کند، ما کاری به شما نداریم .
شهید باهنر چندین بار زندان رفت، چهار ماه قبل از ازدواجش به زندان افتاده بود . موقعی که در مسجد جامع بازار تهران سخنرانی کرده بود و در همدان هم دستگیر شده بود و روانه زندان شده بود . البته زندان ها را کوتاه کوتاه کرد . ایشان درباره نحوه برخورد ساواک در زندان برای من صحبت نمی کرد، یک دفعه خیلی اصرار کردم، درباره یکی از هم سلولی هایش صحبت کرد و گفت: یکی از هم سلولی هایم را برای بازجویی بردند، وقتی او را آوردند، پاهایش ورم کرده بود، دهنش کف کرده بود، از حال رفته بود، او را توی سلول انداختند و رفتند، بعد یک مقداری شیر برایش آوردند، با قاشق داخل دهانش می ریختند، به قدری بی حال شده بود که از گوشه دهانش شیرها، بیرون می ریخت، سپس یکی از آنها آمد و به من گفت: حالا خوب است، شما هم دارید پرستاری می کنید!
شهید باهنر هر فعالیتی که برای پیشرفت نهضت مفید می دانست پیگیری می کرد . یکی ازفعالیت های او که در ارتباط با نهضت بود، همین مدرسه رفاه بود . فلسفه وجودی این مدرسه کارهای سیاسی ای بود که با دوستانش انجام می داد، بچه های شهداء جهت ثبت نام در این مدرسه اولویت داشتند، از افرادی که آنجا کار می کردند، شهید رجائی، آقای هاشمی رفسنجانی و یک عده ای از بازاری ها بودند، برنامه ریزی فرهنگی این مدرسه برعهده شهید باهنر بود . مرکز دیگر فعالیت ایشان، کانون توحید بود که با همکاری عده ای از بازاری ها زمین آنجا را خریدند و ساختند که در آن برنامه های فرهنگی داشتند . کارهای ساختمانی آن را مهندس میرحسین موسوی به عهده داشت، در این کانون شهید مطهری و شهید بهشتی برنامه داشتند . مدرسه مفید را هم با آیت الله موسوی اردبیلی تأسیس کردند، دبیرستان و مدرسه راهنمایی داشت . بعد دفتر نشر را ایجاد کردند و آقای دکتر غفوری، برقعی، هاشمی رفسنجانی با شهید باهنر در آن مرکز فعالیت داشتند .
یک موسسه ای در آلمان باز کرد، در آنجا مطالبی چاپ می کردند و نشر می دادند . دفتر نشر هم کتاب هایی که موافق رژیم طاغوت نبود، چاپ و منتشر می کرد .
هر سال یک سمینار برای معلمان دینی در یکی از استان ها داشتند و یک هفته سخنرانی می کردند . موضوع سخنرانی او در خصوص چگونگی تدریس کتب دینی بوده یک سمینار در مشهد بود . با هم آنجا رفتیم، یک طبقه اجاره کردیم . هر روز در منزل ما برنامه بود . در این برنامه، آیت الله خامنه ای، شهید بهشتی و شهید مطهری شرکت داشتند، من مرتب کار می کردم . دو نفر از برادرزاده هایم که همراهمان بودند می گفتند این چه مسافرتی است . صاحب خانه طبقه پایین را هم به ما واگذار کرد . هدف از این مسافرت، برنامه انقلاب بود . یک مرتبه به من گفت، بیایید امشب به کرمان برویم، گفتم من نمی آیم، آنجا خسته می شوم، چون می رفتم منزل پدر شهید، از بس آمد و رفت بود من خسته می شدم . گفت نه برای استراحت می رویم، با هم رفتیم از آن ساعتی که ما رسیدیم، برنامه هایش شروع شد، حتی یک شب خواهرش ما را دعوت کرد، گفت من به جلسه می روم و برمی گردم، گفتم شما زودتر بیایید، گفت: ان شاءالله، هرچه صبر کردیم، نیامد، مهمان ها یک قدری خوابیدند، ساعت یک ربع به دو بعد از نیمه شب آمد، گفتم امشب زود آمدید، خندید و گفت عوضش سحری می خوریم .
از نظر برخورد، با هرکسی مطابق خودش برخورد می کرد، به پدر و مادر بسیار احترام می گذاشت . به برادران و خواهران، حتی به کارگران منزل احترام می گذاشت . ایشان مردی نمونه بود، من همچنین مردی که این قدر به دیگران احترام بگذارد، ندیدم .
خواهرانش چند ماهی خانه ما می آمدند و می رفتند، برادرش، محمدحسین، یکی دو سال در تهران منزل ما بود، محمدرضا، در دانشگاه علم و صنعت رشته معماری قبول شده بود، چند سالی که تحصیل می کرد، منزل ما بود . وقتی هم که ساواک او را دستگیر کرده بود، آدرس منزل ما را نمی دانستند، او را سوار ماشین کرده بودند، آمدند خانه، تمام منزل و کتاب های او را زیر و رو کردند، ما با همشیره شان به ماموران شهربانی هرچه می گفتیم محمدرضا کجاست؟ جواب نمی دادند .
وضع اقتصادیمان خوب نبود . گاهی شهید باهنر بیرون می رفت، برمی گشت یک نان سنگک می آورد و می خندید و می گفت: نان سنگک داغ با پنج ریال پنیر خریده ام، بخورید . اول زندگی برایم مشکل بود، ولی کم کم عادت کردم، الان از تشریفات خیلی خوشم نمی آید، دوست دارم همینطور ساده زندگی کنیم .
برخوردش با من خیلی خوب بود . یک موقع می آمد و می گفت خیلی خسته شده ای، حالا چه کار داری تا من کمک کنم . هر وقت مهمان داشتم، ظرف ها را می شست . در برنامه نظافت کمک می کرد . گاهی ساعت نیم بعد از نصف شب می آمد، خسته بود، میثم ما سه ساله بود، بیدار بود، روی سر و کول باهنر می افتاد . او هم با او حرف می زد و می خندید . برخوردش با بچه ها خیلی خوب بود . هیچ وقت با بچه ها دعوا نداشت، در دوران زندگی، از او عصبانیتی ندیدم، نصیحتش بیشتر با رفتار خوش بود . هرچه می گفت، خودش عمل می کرد .
او در اوایل انقلاب یک سال مرخصی گرفت، بعد رفت تو برنامه های راهپیمایی ها . از سال پنجاه و پنج شروع کردند به ساختن ساختمان در جماران، خانه قبلی را خالی کردیم، آمدیم منزل شهید دانش، آنجا را یک سال اجاره کردیم (خیابان دولت) . یک سال و دو ماه آنجا بودیم . بعد از این که خانه خودمان ساخته شد، آمدیم جماران . در مدتی که در منزل شهید دانش بودیم، مرتب جلسه بود، شهید بهشتی، آقای هاشمی رفسنجانی، شهید مطهری، آیت الله مشکینی و افراد دیگری هم بودند، هر هفته ای در منزل یکی از این ها تشکیل می شد .
سال 56 برای سخنرانی در شیراز دعوت شد، ایشان را دستگیر کردند و به زندان بردند و ممنوع المنبر شد . از تهران لباس شخصی پوشید و رفت شیراز، سخنرانی کرد، همان روز بلیط برای تهران داشت که ساواک او را در هواپیما دستگیر کرده بود و به سازمان امنیت تهران تحویل داده بود . مدتی بعد، آزاد شد و منزل آمد . وقتی هم که امام می خواست به ایران بیاید، شهید باهنر و عده ای دیگر ستاد استقبال به وجود آوردند . من و بچه هایم به مدت 18 روز به خانه برادرم در آزادی رفتیم، چون خبردار شدیم که ساواک قصد دارد به خانه های طرفداران امام بریزد و همه آنها را دستگیر کند . تا این که انقلاب پیروز شد، دوباره به منزلمان در جماران آمدیم . روز هفتم تیر هم در محل حادثه انفجار مرکز حزب جمهوری اسلامی بود که به علت ماموریت از آنجا خارج شده بود، ظاهرا به آموزش و پرورش رفته بود، بعد آمد منزل و مسأله انفجار دفتر حزب را پیگیری می کرد . آن شب منزل آمد، به شدت ناراحت بود . بعد متوجه شدم که بهشتی شهید شده است . شروع کرد به گریه کردن، شهید بهشتی به قول بعضی ها دست راست امام بود، موقعی هم که نخست وزیر شد، منزل یکی از دوستان دعوت شدیم به من تبریک می گفتند . من گفتم تبریکی ندارد، هرچه مقامشان بالاتر می رود، یک قدم به مرگ نزدیک تر می شود . شهید باهنر به من می گفت: وظیفه تو کم کم سنگین تر می شود . باید بروید خانه شهداء سر بزنید . ببینید چه گرفتاری ها و دردهایی دارند . برای سالگرد انقلاب به آلمان رفته بود که منافقین برخوردهای بسیار بدی با او کرده بودند و گوجه فرنگی و تخم مرغ به طرف ایشان پرت کرده بودند . این را هم دوستانش به من گفتند، خودش چیزی نگفت . مشکلات کاری را هرگز در خانه مطرح نمی کرد .
شهید باهنر تعداد 60 نفر از دختران تربیت معلم را انتخاب کرده بود، آنها به این مدرسه می آمدند، شهید مطهری، شهید بهشتی، شهید باهنر برای آنها جهان بینی اسلامی می گفتند و یکسری مسایل را طرح می کرد . بعد آنهایی که پیشرفت خوبی داشتند، انتخاب می شدند و به آنها آموزش داده می شد، سپس از همین ها، کادر فرهنگی مدرسه شکل داده شد و این هسته پربار را به وجود آورد . شخصیت شهید باهنر بیشتر فرهنگی بود و در این زمینه بسیار موفق بود، هسته کانون توحید، دفتر نشر، کتب درسی را هم از هسته پایه گذاری کرد . شهید باهنر در طول مبارزاتش سختی های زیادی را تحمل کرد . شب های متعددی بود که وقتی از جلسه می آمد، او را افسرده و ناراحت می دیدم . می گفتم چه شده است؟ روحیه ام گرفته است . جریان خواهرش را مطرح می کرد که ساواک دفعات زیادی او را دستگیر می کرد و می بردند توی سردخانه می گذاشتند تا شهید باهنر زجر و شکنجه روحی شود . اما شهید باهنر از هدف خود دست برنمی داشت، مقاومت می کرد و به مبارزات خودش ادامه می داد، امام صادق فرمودند: «صبر شیعتنا اصبر منا» ما صابریم و شیعیان ما از صابرانند . واقعا شهید باهنر تفسیر صبر بود، شهید باهنر نمونه این صبر بود . عمل این بزرگواران خیلی از روایات که برایم نامفهوم بود، مفهوم ساخت، شهید باهنر می فرمود:
من مدتی در پاریس با شهید عراقی بودم، بعد از مدتی به ایران آمدیم تا ستاد تشکیل بدهیم . عناصر فعال این ستاد از همان روزهای اول این مبارزه شهید مطهری، شهید باهنر، شهید بهشتی، آقای خامنه ای و آقای هاشمی بودند، از آنجایی که امکانات مدرسه رفاه بیشتر بود، هسته مرکزی انقلاب را آنجا شکل دادیم . حدود 15 شبانه روز در آنجا متمرکز بودیم . مرتب جلسه و برنامه ریزی و اجرا داشتیم، برنامه آمدن امام به ایران بود که بختیار چند روزی آنجا را بست ولی سرانجام کنترل آنجا را به دست گرفتیم . امام تشریف آوردند، یک شب هم در مدرسه رفاه بودند، بعد به مدرسه علوی انتقال یافتند . ما مشکلات فراوانی داشتیم تا شب بیست ویکم که دولت تشکیل شد .
