بلوغ با جسم و روان دختران چه می‌کند؟

گفتگو با خانم دکتر صفیه شهریاری افشار*
 

بلوغ یعنی دوره انتقال از مرحله کودکی به بزرگسالی و کسب قدرت باروری. از نظر لغوی، بلوغ به معنی رسیدن به سن رشد، مرد شدن، زن شدن، رسیدگی و پختگی و به حد کمال رسیدن است. با دکتر صفیه شهریاری، متخصص زنان و زایمان درباره علایم و بحران‌های همین دوران گفتگو کرده‌ایم.

خانم دکتر! اهمیت این دوره از زندگی در چیست؟ چرا بلوغ را دوره مهمی از زندگی می‌دانند؟
 

ببینید؛ طبق تعریف سازمان جهانی بهداشت، نوجوان به گروه سنی 10 تا 19سال اطلاق می‌شود که با تحول‌های فراوان جسمی و روانی همراه است و موجب تغییر نگاه فرد نسبت به جهان اطراف، رفتار و احساساتش می‌شود. نوجوان گاهی دچار تشویش و نگرانی شده و تصمیم‌گیری‌ برایش سخت می‌شود. از مسایل عمده‌ دیگری که نوجوان در دوره بلوغ با آنها روبه‌رو ست، تغییرهای جسمانی است و اگر نوجوان و اطرافیان به خوبی از این تغییرها آگاهی نداشته باشند، این باعث تشویش و نگرانی خودش و اطرافیان می‌شود. علاوه بر این، وجود پاره‌ای اعتقادها و باورهای سنتی نیز می‌تواند به مشکل‌های نوجوان بیفزاید. اگر نوجوان مسایل و مشکل‌های بلوغ را در محیطی سرشار از تفاهم، صمیمیت و آگاهی و با کمک خانواده و جامعه بشناسد، این دوره را به خوبی طی می‌کند و با نشاط و سلامت پا به عرصه بزرگسالی می‌گذارد. در حال حاضر، بیش از 5/1 میلیارد نفر از جمعیت جهان را نوجوانان تشکیل می‌دهند. با توجه به اینکه زیربنای بزرگسالی افراد در دوره بلوغ به وجود می‌آید و بسیاری از مشکل‌های مختلف جسمانی، روانی و اجتماعی جوانان ریشه در دوران بلوغ دارد، آشنایی با دوران بلوغ برای نوجوانان و والدین آنها امری ضروری است.

لطفا کمی از تغییرات جسمی بلوغ در دختران بگویید.
 

ظهور علامت‌های جسمی بلوغ به دنبال برخی تغییرهای هورمونی بدن و از طریق مغز (سیستم هیپوفیز و هیپوتالاموس) کنترل و شروع می‌شود و این تغییرهای جسمی، همراه با جهش رشد نوجوان است و به ترتیب، با جوانه‌زدن پستان‌ها و رشد آنها شروع می‌شود و با پیدایش موهای تناسلی در زیر بغل و در نهایت با قاعدگی به پایان می‌رسد. معمولا جهش رشدی در دختران حداقل 2 سال زودتر از پسران اتفاق می‌افتد؛ به طوری که در مدت 1 سال، قد دختران حدود 6 تا 11 سانتی‌متر بلندتر می‌شود. جهش چشمگیر رشد معمولا 2 سال بعد از جوانه زدن پستان‌ها و 1 سال قبل از شروع عادت ماهانه اتفاق می‌افتد. سرعت بالای رشد باعث افزایش رشد، به خصوص در استخوان‌ها و غضروف‌ها می‌شود ولی هورمون‌های جنسی (استروژن) سبب بسته شدن صفحه رشد استخوان و کند شدن رشد استخوان‌ها می‌شود. به همین دلیل است که پس از قاعدگی، سرعت رشد قد کندتر شده و معمولا دخترها بیش از 6 سانتی‌متر افزایش قد ندارند. زمان و سرعت رشد تحت‌تاثیر عوامل متعددی از جمله وراثت، تغذیه، محل جغرافیایی، تماس با نور و شرایط روانی است. رشد پستانی معمولا در سن 5/7 تا 5/12 سالگی روی می‌دهد. البته به طور متوسط در 5/9 سالگی پستان‌ها رشد می‌کنند. موهای شرمگاهی در 5/10 سالگی ظاهر می‌شوند و در ناحیه زیر بغل نیز مو پدیدار می‌شود. آخرین مرحله بلوغ نیز قاعدگی است که در سن 9 تا 16 سالگی و به طور متوسط در 13 سالگی اتفاق می‌افتد. در پایان دوره بلوغ با تغییر فُرم اندام‌ها، پیدایش هیکل زنانه‌ روی می‌دهد. لگن پهن می‌شود، ران‌ها کلفت‌تر می‌شوند و چربی به شکل زنانه در بدن توزیع می‌شود. در این دوره بر اثر ترشحات هورمونی فعالیت غدد چربی و عرق نیز در دختران افزایش می‌یابد. در بعضی از نوجوانان جوش‌هایی روی صورت دیده می‌شود که نباید دستکاری شوند؛ زیرا عفونی می‌شوند و فقط باید آنها را به طور مرتب با آب و صابون شست. در صورتی که تعریق زیاد شود علاوه بر استحمام می‌توان از اسپری‌های‌ زیر بغل یا لوسیون‌های بهداشتی استفاده کرد.

ممکن است کمی درباره چگونگی قاعدگی توضیح دهید؟
 

بله؛ به خروج خون و قطعات ریزش‌یافته،‌ لایه پوششی درون رحم می‌گویند قاعدگی، پریود، حیض یا رگل. یک قاعدگی طبیعی به سلامت 3 ناحیه از بدن بستگی دارد. این نواحی که پس از بلوغ به‌طور هماهنگ عمل می‌کنند، عبارتند از: مغز (هیپوفیز و هیپوتالاموس)، تخمدان‌ها و رحم.

این نواحی 3گانه چگونه فرآیند قاعدگی را تنظیم می‌کنند؟
 

هیپوتالاموس یک ساختمان کوچکی در قاعده مغز است که از دوره بلوغ شروع به ترشح ماده‌ای به نام هورمون گونادوتروپین می‌کند و این ماده روی غده هیپوفیز اثر می‌گذارد و سبب ساخته‌شدن هورمون‌های تحریک‌کننده فولیکول و هورمون جسم زرد می‌شود که توسط خون به تخمدان می‌رسند. این مواد روی تخمدان تاثیر می‌گذارند وباعث ترشح هورمون‌های جنسی زنانه (استروژن و پروژسترون) از تخمدان می‌شوند. هورمون استروژن باعث رها شدن تخمک از تخمدان می‌شود که به این عمل تخمک‌گذاری می‌گویند و معمولا 14 روز قبل از عادت ماهانه اتفاق می‌افتد و از این زمان به بعد، پروژسترون از طریق تخمدان ساخته می‌شود. در ضمن، هورمون‌های استروژن و پروژسترون با همدیگر روی بافت پوششی درون رحم تاثیر می‌گذارند که در اثر آن، لایه ضخیمی درون رحم ایجاد می‌شود و در صورت عدم بارداری در پایان دوره عادت ماهانه به صورت قاعدگی همراه با خون‌ریزی، خود را نشان می‌دهد. هورمون استروژن همچنین باعث رشد اعضای دستگاه تناسلی، پستان‌ها، استخوان‌ها و بروز صفات زنانه می‌شود. اولین روز یک دوره خون‌ریزی تا اولین روز خون‌ریزی بعدی را یک دوره عادت ماهانه می‌نامند که معمولا بین 21 تا 39 روز است.

ولی طول دوره عادت ماهانه در خانم‌ها و حتی مدت روزهای خون‌ریزی در یک خانم هم ثابت نیست؛ چرا؟
 

خب، البته این تغییر به مدت چند روز تا یک هفته می‌تواند طبیعی باشد. طولانی شدن دوره عادت ماهانه بیش از 39 روز، به خصوص در صورت تکرار آن در ماه‌های بعد، باید تحت بررسی قرار گیرد. کوتاه شدن دوره عادت ماهانه به میزان کمتر از 21 روز نیز به خصوص اگر تکرار شود، ممکن است به دلایل بیماری‌های رحمی یا تخمدانی باشد که باید بررسی شود. به طور کلی، دو سوم زنان دوره عادت ماهانه منظمی دارند. میزان خون خارج‌شده در هر نوبت عادت ماهانه بین 30 تا 80 میلی‌لیتر است که طی 3 تا 7 روز خارج می‌شود و روزانه به طور متوسط 3 تا 5 نوار بهداشتی استفاده می‌شود. بیشترین خون‌ریزی در روزهای اول تا سوم اتفاق می‌افتد. قاعدگی‌های اول بدون تخمک‌گذاری است و به همین دلیل ممکن است از نظر فواصل زمانی، مقدار خون‌ریزی یا مدت خون‌ریزی نامنظم و غیرقابل پیش‌بینی باشد ولی معمولا 2 تا 5/2 سال پس از شروع قاعدگی خودبه‌خود منظم می‌شود.

چه زمانی به بلوغ، زودرس یا دیررس می‌گوییم؟
 

اگر تا سن 14 سالگی علایم و صفات ثانویه جنسی یعنی رشد پستان‌ها، رشد موهای زیربغل و موهای تناسلی و رشد کافی بدن صورت نگرفت یا اگر تا سن 16 سالگی، قاعدگی رخ نداد؛ بلوغ، دیررس است و باید به پزشک مراجعه شود. اگر بلوغ قبل از 8 سالگی رخ دهد نیز بلوغ، زودرس است که در این صورت نیز باید به پزشک مراجعه شود. معمولا آغاز تغییرهای بلوغ به طور عمده به وسیله عوامل ژنتیکی تعیین می‌شود و محل جغرافیایی، وضعیت تغذیه و عوامل روان‌شناختی نیز بر سن آغاز تاثیر می‌گذارند.

علایم جسمی و روانی قبل از عادت ماهانه چگونه‌اند؟
 

افزایش وزن، احساس سنگینی در شکم و کل بدن، تورم دست‌ها و صورت، بزرگ یا دردناک‌شدن پستان‌ها، سردرد، تهوع، استفراغ، اسهال، بی‌اشتهایی یا تمایل به بعضی از غذاها، خستگی و تکرر ادرار یا کمردرد، درد زیر دل، تغییرهای خلق، نگرانی، افسردگی، ناامیدی، تحریک‌پذیری، کاهش قدرت تمرکز و منفی‌گرایی همراه با دل‌درد در تمام افراد کم‌وبیش دیده می‌شود. در عین حال، دل‌درد در دوران قاعدگی ممکن است چند ساعت قبل یا هم‌زمان با خون‌ریزی شروع شود که معمولا بیش از 2 یا 3 روز اول ادامه نمی‌یابد. باید این نکته را هم یادآوری ‌کنم که اگر والدین می‌توانستند به یاد بیاورند که خودشان وقتی که در سن و سال نوجوانی بودند چه احساسات و عواطفی داشته‌اند آن وقت شاید برای درک نوجوانان تلاش بیشتری از خود نشان می‌دادند. لازم است به آموزش همسالان در زمینه بلوغ نیز تاکید کنم که باید در مدارس انجام شود.

پی نوشت ها :
 

*متخصص زنان و زایمان و رئیس انجمن تنظیم خانواده ایران

منبع:www.salamat.com
/ک