گفتگو با دکتر کتایون رازجویان*
اگر انتظار به دنیا آمدن فرزند دومتان را می‌کشید، قطعا این سوال برایتان مطرح شده که چگونه باید کودکتان را برای استقبال از او آماده کنید؟ روا‌ن‌شناسان کودک معتقدند که این آمادهسازی یکی از مشکلات جدی مادران محسوب می‌شود. دکتر کتایون رازجویان، فوق تخصص روان‌پزشکی کودکان، به سوالات تازه‌مادران در این زمینه پاسخ می‌دهد.
خانم دکتر! ورود یک نوزاد چه تغییراتی را در محیط خانه ایجاد می‌کند؟
ورود نوزاد جدید باعث تغییرات اساسی در کل خانواده می‌شود. کودکان برای ورود خواهر یا برادر کوچک‌شان هیجان‌زده هستند و گاهی با نوزاد جدید با محبت و گاهی با خشم و حسادت برخورد می‌کنند. در عین حال، آماده‌کردن کودک برای ورود نوزاد جدید، موجب شکل‌گیری روابط مناسب میان آنها می‌شود.
این آمادگی چگونه شکل می‌گیرد؟
کودکان برای سازگارشدن با شرایط جدید به فرصت نیاز دارند و برای آنها شریک‌شدن با فرد دیگری در کسب توجه و محبت از سوی والدین دشوار است. از طرفی رابطه کودک با والدین به دلیل ورود خواهر یا برادر جدید تغییر خواهد کرد و شاید در این هنگام کودک نسبت به نوزاد، احساس رنجش کند. کودکان شاید به دلیل کم‌شدن توجه، احساس کنند والدین دیگر آنها را دوست ندارند و در این هنگام شروع رفتارهای بچگانه چون مکیدن شست، با شیشه شیرخوردن و درخواست برای غذا در دهان گذاشتن، مشاهده می‌شود. این رفتارها نشانگر تمایل کودک برای کسب توجه والدین است و دادن توجه اضافی در این موارد موجب تشویق رفتارهای بچگانه و تداوم آنها خواهد شد. اگر هم رفتارهای مطلوب کودک مورد توجه و تشویق قرار نگیرد، او با رفتار نامطلوب جلب توجه می‌کند و در این هنگام توجه اضافی مانند تعریف بی‌مورد، دلیل آوردن، جروبحث و توجیه، موجب تکرار رفتارهای بچگانه در کودک خواهد شد. به همین دلیل است که توصیه می‌شود از توجه به رفتارهای بچگانه کودک خودداری شود.
چقدر قبل از تولد نوزاد باید کودک را آماده کنیم؟
از زمان بارداری مادر، باید آمادهسازی کودک را شروع کرد و اگر کودک در سنین پیش‌دبستانی یا دبستانی است این نکته اهمیت بیشتری پیدا می‌کند و نباید آمادهسازی را به تعویق انداخت. البته نباید به کودک بگویید برای او یک دوست یا همبازی می‌آورید زیرا کودک از خوابیدن طولانی‌مدت نوزاد یا ناتوانی شیرخوار در بازی‌کردن با او ناراحت می‌شود. از طرفی کودک شما به دیدن عکس‌ها و شنیدن داستان‌های مربوط به دوران نوزادی‌اش علاقه‌مند است. به همین دلیل شیرخوار دوست یا فامیل‌تان را به کودک نشان بدهید یا درباره خانواده‌ای که منتظر نوزاد جدید هستند برای او داستان بگویید. حتی می‌توانید با توجه به سن کودک درباره تولد کودک و جنسیت برای او توضیح دهید اما اگر نمی‌دانید که به کودک چه پاسخی دهید، جواب ندادن خیلی بهتر از ارائه توضیحات نادرست به کودک است. حتی می‌توانید به کودک اجازه دهید که حرکات جنین را داخل شکمتان احساس کند. در عین حال، از او بخواهید تا در آماده‌کردن اتاق نوزاد با شما همکاری کند و در خرید وسایل نوزاد حتما با کودک مشورت کنید و بگذارید تا برای خواهر یا برادر جدید خود هدیه بخرد. البته نباید فراموش کرد که این اتفاقات و تغییرات باید به تدریج ایجاد شود و به ماه‌های آخر بسنده نکنید. اگر تغییرات تدریجی انجام شود، کودک فرصت سازگارشدن با شرایط جدید را پیدا می‌کند. به عنوان نمونه والدین باید کم‌کم اتاق خواب کودک را جدا و به جای تختخواب بچگانه از تختخواب بزرگ استفاده کنند. البته به کودک نباید بگویید علت تغییرات، ورود نوزاد جدید است؛ بلکه باید به او بگویید: «تو بزرگ‌تر شده‌ای و باید مانند دختر یا پسر بزرگ در اتاق خواب مخصوص خود بخوابی. » باز هم تاکید می‌کنم که از ایجاد تغییرات اساسی در بدو ورود نوزاد جدید خودداری کنید. نکته بسیار مهمی که معمولا فراموش می‌شود، این است که کودک نمی‌داند چه زمانی قرار است نوزاد به دنیا بیاید. بنابراین حتما به کودک بگویید نوزاد چه وقت به دنیا خواهد آمد و هنگام حضور نداشتن شما در خانه چه کسی از او مراقبت خواهد کرد. هنگام خروج از خانه و رفتن به بیمارستان از کودک خداحافظی و او را از برگشت دوباره‌تان مطمئن کنید. اگر هم در شرایط نامناسب هستید یا کودک در خواب است از قبل یک یادداشت برای او تهیه کنید و به یکی از نزدیکان (مادربزرگ، خاله، عمه) بگویید یادداشت را برای او بخواند تا احساس نکند که دوستش ندارید و ترکش کرده اید.
بعد از تولد نوزاد چه باید کرد؟ آیا کودک باید نوزاد را در بیمارستان ببیند؟
بله؛ باید به کودکتان اجازه دهید نوزاد جدید را ملاقات کند زیرا این امر باعث کاهش احساس نگرانی او درباره سلامت مادر خواهد شد. پیش از آمدن کودک به بیمارستان به او مدت ملاقات و زمان برگشتن به خانه را بگویید و با گرفتن یک جشن تولد کوچک ورود خواهر یا برادر جدید را جشن بگیرید. گاهی اوقات کودکان هنگام ملاقات مادر ساکت و نگران هستند یا تمایلی به در آغوش‌گرفتن مادر یا حتی بوسیدن او ندارند. بنابراین خود را برای واکنش‌های کودک آماده کنید و آنها را بپذیرید. البته اگر کودک را در انجام فعالیت‌های مربوط به نوزاد شرکت دهید، این مشکل به مرور زمان حل می‌شود. پس او را در فعالیت‌های مربوط به نوزاد شرکت دهید تا احساس طردشدن نکند. از طرفی، رفتارهای مناسب کودک را تشویق کنید. به عنوان نمونه«از اینکه در عوض‌کردن لباس کوچولو به من کمک کردی متشکرم. تو خیلی خوب کمک می‌کنی». اما اگر کودک تمایل به کمک‌کردن به شما را نداشت او را مجبور نکنید. زمانی هم که خانواده و بستگان شما نوزاد جدید را ملاقات می‌کنند به آنها توجه کردن به کودکتان را گوشزد کنید.
آیا رفتار والدین با کودک باید بعد از تولد نوزاد تغییر کند؟
برنامه‌های روزانه کودک باید طبق روال گذشته ادامه پیدا کند و توجه کردن بیش از حد به کودک نیز باعث لوس شدن او و عدم توجه کافی موجب سرخوردگی و تنفر کودک از نوزاد می‌شود. بنابراین به کودک اهمیت دهید تا احساس احترام به خود در او شکل گیرد و او را برای رفتار مناسب با نوزاد تشویق کنید. البته رفتارهای نامناسباش را نادیده نگیرید و زمانی که بدرفتاری‌های جدی می‌بینید، سریع عکس‌العمل نشان دهید زیرا او باید متوجه شود که صدمه زدن به نوزاد قابل‌قبول نیست و با انضباط خاصی با او برخورد می‌شود اما باید بعضی از رفتـــارهای نامناسباش را هم نادیده گرفت. به عنوان نمونه، بعضی از رفتارها مانند کودکانه صحبت کردن را نادیده بگیرید و هنگام انجام رفتارهای بچگانه با او صحبت نکنید و به او نگاه نکنید. در این زمان از اتاق خارج شوید یا به کار خود بپردازید اما در مقابل رفتارهای مطلوب تشویقش کنید. در عین حال، خریدن اسباب بازی‌های جدید برای او مفید و سودمند است چرا که وقتی فرزند دومتان به دنیا می‌آید و دنیای توجه و هدایا معطوف او می‌شود، فرزند اولتان چیزهایی برای خودش خواهد داشت که سرش با آنها گرم باشد و به خواهر یا برادر کوچکش حسادت نکند.
پی نوشت ها :
*فوق تخصص روان‌پزشکی کودکان
منبع:www.salamat.com
/م
