معرفی نرم افزار چند نکته از هزاران

گفتنیهای نور الانوار 2 (نرم افزاری از مرکز تحقیقات کامپیوتری علوم اسلامی)

دانشنامه قرآن کریم

نخستین گام در محیط 32 بیتی

مهندس مینایی

مقدمه: گزارشی از نورالانوار 1

برنامه نورالانوار نسخه 1 حدود سه سال پیش به عنوان نخستین محصول تحت ویندوز مرکز تحقیقات کامپیوتری علوم اسلامی عرضه گردید.این برنامه تنها به زبان عربی، دارای متن کامل قرآن بدون اعراب و تفسیر المیزان عربی در بیست مجلد و جستجوی ساده در قرآن و تفسیر بود.کیفیت نمایش متن قرآن و تفسیر شبیه محیط DOS بود.این برنامه به روش شی ءگرا (Object Oriented) در محیط Borland C++ نسخه شماره 5/4 تولید شده که خروجی برنامه 16 بیتی و قابل اجرا در محیط ویندوز 1/3 و 11/3 بود.

برنامه نورالانوار 1 چون با شتاب زیادی تولید شده بود، از نظر بعضی قابلیت های داخلی از برنامه قرآن نور تحت محیط DOS ، امکانات کمتری داشت.از جمله اینکه ترجمه به دو زبان انگلیسی و فارسی در نورالانوار 1 موجود نبود.نسخه فارسی نورالانوار 1 در دو سال پیش آماده گردید که از مزیت تفسیرهای المیزان فارسی و نمونه بهره مند بود اما متاسفانه به مرحله تولید نرسید به هر حال نسخه شماره (1) نورالانوار با اینکه با خرده گیری های زیادی از طرف کاربران فارسی روبرو بود، اما به دلیل برخورداری از ترتیل کامل قرآن با صوت استاد شهریار پرهیزگار و تصاویر تمامی صفحات قرآن به خط عثمان طه با استقبال قابل توجهی در ایران و خارج از کشور روبرو شد.و هم اکنون بعد از مدتها انتظار، نسخه شماره (2) نورالانوار به مرحله تولید نهایی رسیده است.

نظری گذرا به نورالانوار 2

برنامه نور الانوار (2) نخستین دائرة المعارف چند رسانه ای قرآن کریم است که مرکز تحقیقات کامپیوتری علوم اسلامی بعد از چند سال کار تحقیقاتی و رایانه ای به جامعه اسلامی تقدیم نموده است.

این برنامه برای اولین بار در جهان مطرح می شود.

در یک نگاه، برنامه دارای متن کامل قرآن با دو رسم الخط نیریزی و عثمان طه در 6 اندازه مختلف، تصاویر تمامی صفحات قرآن به خط عثمان طه، دو قرائت ترتیل کامل قرآن (یعنی به اندازه 60 CD آنالوگ صوتی) با صدای استاد شهریار پرهیزکار و محمد صدیق منشاوی و چهار ترجمه فارسی فولادوند، آیة الله مکارم شیرازی، معزی و خرمشاهی; و سه ترجمه انگلیسی ایروینگ، شاکر و آربری; و چهار ترجمه به زبانهای فرانسوی، آلمانی، ترکی و اسپانیولی و 86 جلد تفسیر از تفاسیر معروف شیعه به زبان فارسی و عربی، حدود 100 مگابایت فیلم و صدها تصویر پیرامون مفاهیم طرح شده در آیات قرآن کریم است.

برنامه از یک رابط کاربر بسیار زیبا و ملیح با رنگ آمیزی متنوع و گیرا سود می برد، که مجموع این تصاویر مربوط به رابط کاربر به بیش از 13 گابایت بالغ می گردد.

تولید و توسعه برنامه در محیط Visual C++ نسخه 5 پس از تحلیل و طراحی برنامه به روش کاملا شی ءگرا (Object-Oriented) انجام گرفته است.

برنامه نورالانوار 2 مخاطبان زیادی دارد، یعنی هم برای سطح عموم جامعه جوان ما که قصد آشنایی با قرآن، مفاهیم، ترجمه، تفسیر و حفظ قرآن را دارند و هم در سطح پژوهشگران برجسته علوم قرآنی و کارهای موضوعی در مورد قرآن، شان نزول ها، و کارهای تحقیقی در ریشه های کلمات قرآن، سودمند می باشد.به عبارت دیگر این برنامه دانشنامه ای از قرآن کریم است.

یکی از ویژگی های منحصر به فرد برنامه، امکان چاپ قرآن اعراب دار به خط عثمان طه در اندازه های بسیار متفاوت می باشد.به عنوان نمونه می توان با چاپ یک جزء کامل قرآن (مثلا جزء 30) به صورت خوانا در یک صفحه A4 اشاره نمود.نمونه ای از چاپ تمامی 30 جزء قرآن در یک صفحه A1 و چاپ تمامی قرآن با اعراب رنگی (در چهار رنگ مختلف) در یک صفحه A0 در چهارمین نمایشگاه سراسری نرم افزار علوم اسلامی در معرض دید عموم قرار گرفت.

برنامه شامل پنج قسمت اصلی می باشد;

1- دانشنامه

در این قسمت دو محیط کاربری وجود دارد که می تواند پاسخگوی نیازهای یک محقق در دو محیط یا دو کاربر، در یک برنامه به صورت کاملا جداگانه باشد.دو کارتابل، ( TAB) حاکم بر قسمت دانشنامه، کارتابل نمایش قرآن و کارتابل جستجو می باشد.در قسمت نمایش، امکان انتخاب هر جزء، حزب، صفحه، سوره، شماره سوره و شماره آیه وجود دارد.

در قسمت جستجو، امکان جستجو در کلمات قرآن و ریشه ها به صورت بسیار بدیعی فراهم شده و حدود 19 فهرست متنوع از کلمات و ریشه ها که به یکدیگر مرتبط می باشند، ارائه شده است.از نظر دامنه فیزیکی، روی واحد آیه امکان انتخاب هر گونه دامنه ای از 6348 آیه قرآن، در قالب سوره، سوره های مکی، مدنی، ترکیب سوره ها، ترکیب یک یا چند آیه به شکلهای مختلف موجود می باشد.

دامنه آیه و سوره به نحو گرافیکی زیبا و متدهای برنامه نویسی پیشرفته ای در دسترس می باشد و به محض انتخاب دامنه، فهرست کلمات به صورت پویا بر حسب کلمات سوره ها و آیات موجود در دامنه به روز در آورده می شود.از این جهت برای یافتن آمار کلمات و میزان پراکندگی آنها در سوره ها و آیات مختلف با اعرابهای گوناگون بسیار مفید است.

عملگرهایی که در جستجوی ترکیبی به کار می روند عبارتند از: عملگر ابتدا، ( ، ترکیب فصلی، (OR) ، ترکیب یای مانعة الجمع، (Xor) ، عملگر مشروط منفی، (NOT) و هر ترکیب متصور از ادغام این عملگرها به اندازه ای که حافظه سیستم به ما اجازه دهد، قابل پژوهش می باشد. سرعت این جستجو بسیار خیره کننده است.

از این دو کارتابل حاکم، حول هر آیه می توان 8 ویژگی مرتبط با آیه را مشاهده نمود:

1- قرائت 2- ترجمه 3- تفسیر 4- فضایل 5- روایت تفسیری 6- روایت مرتبط 7- شان نزول 8- نگارخانه

حاصل هر پژوهشی را می توان بعد از انتخاب در محیطی جداگانه به نام «یادداشت » ذخیره کرد و یادداشتهای شخصی پژوهشگر را نیز به آن ضمیمه نمود که با 9 فرمت مختلف قابل ذخیره سازی و بازیابی است.از جمله این فرمتها زرنگار، Word و ویندوز عربی می باشد.

قسمت یادداشت برنامه بخشی از برنامه ویرایشگر نورنگار است که در داخل برنامه تعبیه شده است.

2- ترتیل

در این قسمت، امکان انتخاب قرائت هر آیه از یک تا پنج بار، با 2 صوت مختلف وجود دارد.کارتابل های جزء و حزب و ربع و نصف حزب، به شکل بسیار زیبایی می تواند دسترسی به آیات را آسان نماید.علاوه بر امکان انتخاب شماره جزء، نام سوره، شماره سوره، شماره آیه و شماره حزب، دسترسی به آیات و صفحات از طریق شماره صفحه و قرائت هر سطری از قرآن به سهولت در اختیار کاربر قرار می دهد.

3- کتابخانه تفاسیر

در این قسمت در طی چهار کارتابل نمایش، جستجو، کتابشناسی و یادداشت، امکان دسترسی و پژوهش در تفاسیر ذیل موجود می باشد:

1- تفسیر المیزان 20 جلد 2- ترجمه المیزان 20 جلد 3- تفسیر نمونه 27 جلد 4- تفسیر مجمع البیان 10 جلد 5- تفسیر عیاشی 2 جلد 6- تفسیر قمی 2 جلد 7- تفسیر منسوب به امام حسن عسکری علیه السلام 2 جلد 8- تفسیر شبر 1 جلد 9- شواهد التنزیل 2 جلد

در قسمت کتابشناسی، در مورد نسخه شناسی و زندگینامه مؤلفین و کتابشناسی این تفاسیر به تناسب توضیحاتی عرضه شده است.

4- اعلام شان نزول

فهرست اسامی خاص موجود در تفاسیر، اعم از اشخاص، اسم مکانها، زمانها و وقایع به صورت الفبایی آورده شده که با انتخاب هر اسم آیاتی که در مورد آن در تفاسیر مطلبی ذکر شده، همراه با متن تفسیر در سه پنجره جداگانه، اما مرتبط با یکدیگر نمایش داده می شود.

5- نگارخانه

فهرست چند قطعه فیلم، (بیشتر مربوط به جنگهای صدر اسلام، هجرت، نزول وحی بر پیامبر) و نیز تصاویر ذیل آیات، در دو کارتابل جداگانه قابل مشاهده است.هنگام نمایش آیات، قرائت زیبایی از آیات سوره حشر و فجر از استاد عبد الباسط در دسترس می باشد.

لازم به ذکر است که میانجی کاربر برنامه همراه با راهنمای عربی و انگلیسی عرضه شده که هنگام نصب برنامه تعیین می گردد.

در قسمت پیکره بندی برنامه، اندازه خطوط داخل برنامه و نوع قرآن نمایش داده شده در برنامه به دو صورت مدینه «عثمان طه » و معمولی «نیریزی » در دسترس می باشد و شیوه تحقیقاتی برنامه به همراه مقاله ای پژوهشی پیرامون عدم تحریف قرآن عرضه شده است.

گفتنی ها

الف) نورالانوار 2 کار یک فرد نیست بلکه محصول تلاش بی وقفه و همکاری نزدیک گروه قرآن معاونت تحقیقات و بخش نرم افزار از معاونت فنی مرکز تحقیقات کامپیوتری علوم اسلامی می باشد.علاوه بر گروه های تحقیق و توسعه، تحلیل و طراحی، کدینگ گرافیک، آماده سازی اطلاعات، صوت و تصویر و انیمیشن بخش نرم افزار، گروه های مختلف بخش ورود اطلاعات اعم از تایپ، تصحیح، فرمت و ریشه، دست اندرکار تهیه و آماده سازی اطلاعات حجیم و دقیق برنامه بوده اند.

این برنامه حدود پنج ماه توسط گروه بررسی نرم افزار معاونت اطلاع رسانی مورد بازبینی و آزمون قرار گرفت و پس از رفع اشکالات و نقایص به مرحله تولید نهایی رسید.

ب) نورالانوار (2) در دو ماه نخست تولید خود با استقبال شدیدی روبرو بوده است و حدود دو هزار نسخه از برنامه به دست علاقمندان رسیده است.پیش بینی می شود در صورت تبلیغات مناسب بیش از پانزده هزار نسخه از برنامه در نقاط مختلف جهان عرضه گردد.

ج) نسخه 1/2 نورالانوار در عید فطر امسال یعنی اواخر دی ماه 77، با تصحیحات بیشتری عرضه می گردد، قرآن با رسم الخط عثمان طه بیش از چهار بار و با رسم الخط نیریزی بیش از دو بار توسط بهترین محققین تصحیح شده است.امیدواریم نسخه 5/2 یا 3 برنامه در آخر سال آینده با افزایش بیش از 70 جلد تفسیر از تفاسیر خوب شیعه و اهل سنت مانند تبیان، برهان و نور الثقلین و...و نیز افزایش یک قرائت تحقیق و دو قرائت ترتیل دیگر و نیز ترجمه بوسنیایی و اردو و مقالات پژوهشی بیشتر، در دو CD به مرحله تولید برسد.

د) زحمات تحقیقی گروه قرآن در استخراج اعلام شان نزول، تفکیک بین روایات تفسیری و روایاتی که به نحوی در ارتباط با یک آیه می باشند و روایاتی که شان نزول آیه یا فضیلت آیه یا سوره را بیان می کنند، بسیار قابل تقدیر و تشکر است.و این مساله در عرصه تحقیقات رایانه ای علوم اسلامی کاملا نو و بدیع می باشد.

ه) از جهت فنی برای نخستین بار عیبی که در رنگی کردن عبارت مورد جستجو در تمامی برنامه های مرکز بوده در جستجوی نورالانوار 2 برطرف گردید، و تنها واحدهای مورد جستجو ولو چند بار در یک آیه یا یک صفحه تفسیر تکرار شده باشند، رنگی می گردند، بدون اینکه عناصر زیر یک عبارت که در جاهای دیگر صفحه آمده اند رنگی گردند.

و) پیشنهاد گروه فنی مرکز برای اجرای خوب برنامه، 64 مگابایت RAM و ریزپردازنده پنتیوم 200 به بالا و CD درایو 16 سرعته به بالا می باشد.علت احتیاج به این مقدار RAM ، زیاد بودن صفحات تصویری برنامه است که در ابتدا حدود 13 مگابایت و با باز شدن تمامی اجزای برنامه 26 مگابایت از حافظه اشغال می شود و در صورت پایین بودن RAM از سرعت اجرا کاسته می شود چرا که برنامه به صورت مجازی (Virtual) از هارد دیسک به عنوان RAM استفاده می نماید.

و Windows NT قابل اجرا می باشد. (در محیطهای ویندوز 1/3 و 11/3 که 16 بیتی می باشند قابل اجرا نیست.) نکته دیگر اینکه برنامه در هر نوع ویندوز 32 بیتی اعم از فارسی، انگلیسی و عربی به خوبی اجرا می شود و وابسته به زبان یک ویندوز خاص نمی باشد.

ح) ترجمه انگلیسی ایروینگ یک ترجمه جدید از نویسنده ای آمریکایی است که با علائم نویسه گردانی در برنامه به شکل زیبایی عرضه شده است.امتیاز کامپیوتری کردن این ترجمه برای نخستین بار توسط مرکز تحقیقات کامپیوتری علوم اسلامی از ناشر آن خریداری شده است.و نیز امتیاز سه ترجمه فارسی فولادوند و مکارم و خرمشاهی از ناشر آنها اخذ شده است.ترجمه ایروینگ با توجه به رفع نقایص ترجمه های شاکر، یوسف علی، آربری و پیکتال نگاشته شده است.

ط) کتابخانه کلاسهای Noorlib که حاوی تلاش های پیگیر نرم افزار نویسان مرکز در محیط Visual C++ می باشد، به امید خدا در تمامی پروژه های بعدی مرکز از جمله نورالعترة (2) که بزرگترین و قوی ترین کتابخانه رایانه ای حدیث شیعه خواهد بود به طور کامل مورد استفاده قرار خواهد گرفت.

و السلام الحمد لله اولا و آخرا و ظاهرا و باطنا