قرآن و جاذبه عمومی موجودات

«نیوتن» منجم و ریاضیدان معروف انگلیسی در قرن هفدهم میلادی قانون جاذبه عمومی موجودات را کشف کرد. داستان این کشف، مشهور و جذاب است: وقتی که او زیر درخت سیبی برای استراحت نشسته بود، یک سیب از درخت جدا شد و بر روی او افتاد؛ اما او این مسئله را ساده، تلقی نکرد و در فکر فرو رفت و نتیجه آن، کشف یک قانون جدید به نام او شد.

طبق این قانون کلیه اجسام ـ بزرگ و کوچک ـ در یکدیگر تأثیر متقابل دارند و یکدیگر را جذب میکنند و این کشش با دو چیز به نام «جرم و فاصله» ارتباط دارد، «با این تفاوت که جسم با جرم نسبت مستقیم و با فاصله نسبت معکوس دارد؛ یعنی هر قدر که جرم یک جسم بیشتر باشد، نیروی کشش آن نیز زیادتر است؛ مثلاً چون جرم خورشید 330 هزار برابر جرم زمین است، لذا نیروی جاذبه خورشید هم 330 هزار برابر جاذبه زمین است و روی همین اصل است که زمین، مانند سیارات دیگر تحت تأثیر جاذبه خورشید قرار میگیرد. از سوی دیگر هر اندازه فاصله دو جسم بیشتر باشد، تأثیر جاذبه کمتر میشود و به نسبت مجذور این فاصله، نیروی جاذبه کاهش مییابد. بیان مختصر فرمول جاذبه این است که: دو جسم یکدیگر را به نسبت مستقیم جرم و به نسبت معکوس مجذور فاصله را جذب میکنند1».

هر چند نیوتن به کشف این نیرو مشهور شد، ولی بسیار شگفتانگیز است که بدانید این مسئله در قرآن به صراحت بیان گردیده و از این پدیده شگفت پردهبرداری شده است. آیت متعددی از قرآن بر این حقیقت دلالت میکنند که آسمانها و زمین به وسیله نیروی نامرئی نگهداشته شدهاند و از سقوط و جابهجایی محفوظاند؛ از جمله: «اللَّهُ الَّذِی رَفَعَ السَّمَاوَاتِ بِغَیرِ عَمَدٍ تَرَوْنَهَا ... رعد/2»؛ خداوند همان کسی است که آسمانها را با ستونهای نامرئی برافراشت ... .

در آیه 10 سوره مبارکه لقمان نیز میفرماید: «خَلَقَ السَّمَاوَاتِ بِغَیرِ عَمَدٍ تَرَوْنَهَا». بر اساس تفسیر صحیح از آیت «بِغَیرِ عَمَدٍ تَرَوْنَهَا» که به معنای «ستونهای نامرئی» است، این چیز نامرئی مایه برافراشتگی آسمانها معرفی شده است. این ستونهای عظیم غیر قابل رؤیت، میتواند به وضوح اشاره به نیروی جاذبه باشد که مابین تمام کرات آسمانی برقرار است و مایه نگهداری آنها است2.

در آیه 41 سوره فاطر نیز سخن از نگهداری آسمان و زمین به وسیله خداوند است که بر اساس نظام علت و معلول حاکم بر جهان، میتواند از طریق قانون جاذبه عمومی حاصل شود. در این آیه میخوانیم: «إِنَّ اللَّهَ یمْسِکُ السَّمَاوَاتِ وَالْأَرْضَ أَنْ تَزُولا وَلَئِنْ زَالَتَا إِنْ أَمْسَکَهُمَا مِنْ أَحَدٍ مِنْ بَعْدِهِ»؛ همانا خداوند آسمان و زمین را نگاه میدارد تا نیفتند و اگر بیفتند بعد از او هیچ کس آنها را نگه نمیدارد.

از این آیه نیز میتوان جاذبه عمومی را هم در زمین و هم در آسمان به دست آورد3.

معصومان که شاگردان مکتب قرآناند نیز هدایتهای راهبردی را در این زمینه ارائه دادهاند که در زیر به یک نمونه از آن اشاره میشود. حضرت علی علیهالسلام میفرماید: «أرساها علی غیر قرار و اقامها بغیر قوائم و رفعها بغیر دعائم؛ پروردگار زمین را بدون تکیهگاه استوار ساخت و بدون پایه و ستون برافراشت4».