در مقالات قبلی در مورد اهمیت و فواید حفظ قرآن به نکاتی اشاره شد و از این شماره به بعد به معرفی روشی در «حفظ قرآن مجید» می پردازیم و در ضمن ، به نکات دیگری در جهت اهمیت و کارآیی حفظ قرآن، اشاره ای خواهیم داشت.
ابتد به ذکر و توضیح نکاتی در مورد روش حفظ قرآن می پردازیم که توجه به آنه ضروری می باشد.
1ـ این روش مجموعه ای است از عناصر ذیل:
الف: تجربیات زمان اشتغال به حفظ قرآن؛
ب: تجربیات اشتغال به مرور و تکرار سوره ها و آیاتی که بعد از اتمام مرحله حفظ تا کنون ادامه یافته است و از زمان حفظ و تکرار، حدود سی سال را دربر می گیرد؛
ج: تجربیات حاصل از تشکیل کلاسهای متعدد، جهت تحفیظ قرآن برای کودکان، دانشجویان ، معلمان و مربیان؛
د: حکمت ترتیب نزول آیات و سوره های قرآن ؛
ه : بعضی از اصول علم روانشناسی آموزشی و نتایج بکار بستن آنها در روش آموزش مطلوب در طول دوره تدریس، اعم از کلاسهای مخصوص حفظ قرآن و آموزشهای الهی بطور مطلق، به خصوص تفسیر و علوم قرآن و دروس دیگر؛
لازم به ذکر است عده ای از علاقه مندان به حفظ قرآن که اشتیاق زیادی به این کار دارند و دیگران را هم به آن تشویق می کنند و گروهی از معلمان قرآن در مدارس، کلاسهایی را در این زمینه تشکیل می دهند و فعالیتهای زیادی هم در این جهت دارند، طبعاً در اصل کار و هدف مقدسی که دارند، فعالیت آنها قابل تحسین و تکریم است؛ اما متأسفانه گاهی نداشتن روش عالمانه و بکاربردن روشهای نامطلوب، مشکلات زیادی برای متعلمان به وجود می آورد. در این گونه کلاسها گاهی خود معلم و مربی یا طراح و برنامه ریز، خود دوره حفظ قرآن را طی کرده و حتی موفق به حفظ تمام قرآن مجید هم شده است؛ اما استعداد و قدرت روحی شخصی راملاک عمل قرار می دهد. در حالی که افراد شرکت کننده در کلاس استعدادها و موفقیت های متفاوتی دارند.
2ـ بطوری که درمقالات قبلی (مقدمه ای به روش حفظ قرآن) ذکر شد، هدف اصلی از حفظ قرآن، دریافت عمیق آموزشهای خداوند عالم و ارتباط با دقایق معانی آیات و اتصال به «ذکر کثیر» است، به طوری که این کار در مجموع منشأ آثار اساسی در اعمال و رفتار و ایجاد پایه های اخلاق الهی در انسان شود. یعنی هدف از حفظ آیات نباید صرفاً حفظ الفاظ آنها باشد و به همان اکتفا شود.
3ـ پایه و اساس موفقیت در این اقدام متعالی، اشتیاق شدید قلبی نسبت به آن است و قدرت عظیم عشق، مشکلات کار و موانع موجود در راه را از بین می برد.
اشتیاق لازم به این کار در جوانان و سنین بالاتر، از طریق توجه به قداست مقصود و از طریق توجه به فواید عظیم متعدد آن و هر دوی آنها از طریق توجه به اهمیت موضوع در سیره شریف رسول خدا (ص) و ائمه اهل بیت عصمت و طهارت (ع) حاصل می شود.
اما در سنین کودکی اشتیاق لازم به ا ین کار از طریق توجه دادن معلمان و اولیا به اهمیت کار و توجه عملی خود آنها (معلمان واولیا) و تشویق های لازم و توضیح نتایج و آثار آن به دست می آید.
4ـ در ابتدای کار، غرض اصلی فقط نباید حفظ تمام قرآن باشد ـ اگر چه حفظ تمام آن بسیار متعالی و عظیمی است ـ چون در آن صورت کار سنگین جلوه می کند و فاصله زیادی بین فردی که در این راه قدم گذاشته و مقصد احساس می شود.
حفظ هر آیه ای از قرآن به تنهایی مقصدی است مطلوب و کسی که به این کار اقدام کرده، باید مدام توجه کند به این که تا آن وقت چند آیه حفظ کرده ا ست.
5ـ مناسب ترین وقت برای شروع برنامه روزانه، اول صبح ـ بعد از نماز صبح ـ و یا ساعات آخر شب ؛یعنی سحر می باشد و دقت مناسب دیگر شب، قبل از خواب خواهدبود؛ چون در اثر احساس رضایت و صرف مقداری از وقت روز به قرآن و در اثر انس با آن و آرامش روحی ناشی از آن، میل به ادامه کار شدیدتر می شود.
6ـ همراه با حفظ هر آیه، معنای آن نیزـ حداقل در حد ترجمه ـ باید به خاطر سپرده شود؛ اما توجه به معانی دقیق و تفسیر فشرده آنها در زمان مناسبی طبق این روش توصیه خواهد شد.
7 همراه با حفظ هر آیه، شماره آن هم باید بخاطر سپرده شود؛ چون این کار کمک زیادی به حفظ سریع آیات و نگهداری آنهابه ذهن می کند. به خصوص شماره های آخر هر واحد حفظ؛ یعنی ا گر واحد حفظ پنج آیه در هر نوبت انتخاب شود، شماره های 5،10، 15،20، 25 و… باید مورد توجه بیشتری قرار گیرد.
8ـ برای حفظ آیات در هر نوبت ،باید تعداد معینی از آنها در نظر گرفته شود و واحد حفظ در این روش، پنج آیه می باشد. لازم است در هر نوبتی که شروع به حفظ آیاتی می شود، به حفظ حداکثر پنج آیه اکتفا شود، مگر در مواردی که سوره ای کمتر از ده آیه دارد که در آن صورت حفظ تمام آیات آن در یک نوبت اشکالی ایجاد نخواهد کرد.
9 ـ در مرحله اول اگر آیه مورد نظر کوتاه بود، با چند بار قرائت و توجه به تمام آن، یکجا حفظ می شود و درآیات طولانی ،اول باید آیه را به چند قسمت تقسیم کرد و بعد از حفظ قسمت اول، قسمت دوم را به آن افزود.
کیفیت شروع حفظ
برای هفته اول در این برنامه ده سوره از آخر قرآن ؛ یعنی ا ز سوره «ناس» تا «فیل» در نظر گرفته شده است. آیات این سوره ها کوتاه وبرای ذهن ها آشناست و حفظ آنها در ابتدا مشکلی ایجاد نخواهد کرد(در مورد مشکلات شروع به حفظ از اول قرآن مجید، یعنی سوره بقره و ممنوعیت آن از جهت عقلی ، به خواست خداوند درشماره بعدی توضیحاتی خواهیم داد).
روز اول ، لازم است حفظ سوره «ناس» به ترتیب ذیل شروع شود:
الف: آیه اول سوره (قل أَعوذُ بِرَبّ النّاس) چند بار از روی قرآن خوانده شود و بعد بدون رؤیت آیه در قرآن، یعنی از حفظ چند بار تکرار شود. شماره آیه هم مورد توجه قرار گیرد.
به همین صورت تک تک آیه ها مستقل و به تنهایی چند بار خوانده شود و بعد از حفظ به آیات قبلی ضمیمه شود تا آخر سوره که جمع شش آیه می باشند.
این ترتیب؛ یعنی حفظ آیات به صورت تک تک و ضمیمه کردن آنها به یکدیگر با توجه به شماره و تکرار آنها، هم به صورت تک تک و هم مجموعه، همیشه و در مورد همه سوره ها باید بکار بسته شود.
ب:در نوبت دوم که بهتر است بعد از ظهر همان روز باشد، سوره «فلق» به همان ترتیب حفظ شود، اما قبل از حفظ آن لازم است سوره قبلی (ناس) چند بار تکرار شود.
روز دوم، ابتدا دو سوره قبلی (ناس و فلق) حداقل هر کدام دو مرتبه تکرار شود و بعد سوره «اخلاص» و بعد در نوبت دیگر سوره «تبت» هر دو در ابتدای آن روز حفظ شودو در نوبت دیگر سوره «نصر» .
در آخر روز دوم هم پنج سوره حفظ شده، (ناس ـ فلق ـ اخلاص ـ تبت ـ نصر) حداقل سه بار تکرار شود.
روز سوم، اول پنج سوره حفظ شده قبلی یک بار از حفظ تکرار شود و بعد سوره کافرون حفظ شود و در طول روز این سوره چند مرتبه تکرار شود. در آخر روز، تمام سوره های حفظ شده، یک بار تکرار شود.
روز چهارم، اول سوره های قبلی یک بار تکرار شود، (از حفظ و نه از روی قرآن) بعد سوره «ماعون» حفظ شود و مطابق با آنچه قبلاً گفته شد، این سوره در آن روز چند بار تکرار شود و در طول روز در هر فرصتی که پیش می آید، سوره های قبلی بطور جدا از هم و با فاصله تکرار شود.
روز پنجم، ابتدا سوره های قبلی تکرار شود، بعد «سوره قریش» حفظ شود و در طول روز چند مرتبه تکرار شود. لازم نیست در اول روز تمام سوره های قبلی تکرار شود، چون آن برنامه وقتی لازم بود که سوره های حفظ شده، کم بود؛ اما از اینجا به بعد تکرار سوره ها به تفکیک و با فاصله باید انجام گیرد و بهتر است درس ساعت های اولیه روز، برنامه حفظ سوره های جدید عملی شود و تکرار در طول روزودر فرصت های به دست آمده انجام گیرد.
روز ششم، ابتدا سوره «فیل» حفظ شود، با حفظ این سوره برنامه هفته اول به پایان می رسد. اگر تکرار به صورتی که ذکر شد، انجام گیرد، آیات حفظ شده به صورت «ملکه ذهنی» درمی آید و به سادگی فراموش نمی شود و تکرار کمتری نیزاحتیاج خواهد بود.
هفته دوم، برای این هفته شش سوره بعدی در نظر گرفته شده، سوره های همزه ـ عصر ـ تکاثر ـ قارعه ـ عادیات ـ زلزله. این سوره ها هر کدام در یک روز باید حفظ شود.
برنامه تکرار باید مثل هفته قبل انجام گیرد.
هفته سوم،در این هفته حفظ سوره ها متوقف شود و به معنای آیات توجه بیشتری شود و هر روز سه تا از سوره های حفظ شده ،حداقل هر کدام دوبار تکرار شود.
هفته چهارم، روز اول پنج آیه از «سوره بینه» حفظ شود و بقیه این سوره به روزهای دیگر موکول شود. بعداً توضیح داده خواهد شد که لازم است، بعضی از سوره ها در چند بخش حفظ شود و بین بخش های آن فاصله شود، مثلاً آیاتی از سوره دیگر حفظ شود.
در این هفته مجموعاً تا سوره «تین» حفظ شود، و بقیه وقت صرف تکرار سوره های قبلی شود.
جهت رعایت اختصار در مقاله و در نظر گرفتن حجم نشریه ناچار بقیه برنامه به شماره بعد موکول می شود و تا انتشار شماره بعدی نشریه برنامه ای تعیین نمی شود. اگر کسانی تمایل به حفظ سوره های بیشتری داشته باشند، بهتر است از سوره ای خارج از برنامه مذکور شروع کنند ظو بهتر است از سوره هایی که حفظ آنها بیشتر متداول می باشد مثل سوره های واقعه، یس، الرحمان، جمعه و ... انتخاب کنند.
لازم است تکرار سوره های حفظ شده با تقسیم آنها به روزهای هفته به طور مرتب ا نجام گیرد و آمادگی برای حفظ سوره های بعدی پیدا شود.
