مثل پانزدهم:
قابلیت و شایستگی افراد و مربی لایق
هدایت های الهی، (همچون باران لطیف و پربرکت که در زمین های مستعد، لاله و سبزه به بار می آورد) در دل های پاک، مردمی مؤمن اثر می گذارد و ثمر می دهد .
«و هو الذی یرسل الریاح بشرا بین یدی رحمته حتی اذا اقلت سحابا ثقالا سقناه لبلد میت فانزلنا به الماء فاخرجنا به من کل الثمرات کذلک نخرج الموتی لعلکم تذکرون× و البلد الطیب یخرج نباته باذن ربه و الذی خبث لا یخرج الا نکدا کذلک نصرف الآیات لقوم یشکرون » (1) .
«او کسی است که بادها را بشارت دهنده در پیشاپیش رحمتش می فرستد تا ابرهای سنگین بار را بر دوش کشند، سپس ما آنها را به سوی زمینهای مرده می فرستیم و به وسیله آنها آب را نازل می کنیم و با آن از هرگونه میوه ای بیرون می آوریم، مردگان را این گونه زنده می کنیم شاید متذکر شوید .
سرزمین پاکیزه و شیرین، گیاهش به فرمان پروردگار می روید اما سرزمین های بد طینت جز گیاه ناچیز و بی ارزش از آن نمی روید این گونه آیات را برای آنها که شکرگزارند، بیان می کنیم » .
تفسیر واژه ها
«اقلت » فعل ماضی، و به معنی حمل کردن و برداشتن است .
«ثقال » جمع ثقیل به معنی سنگین است .
«طیب » یعنی پاک; و مقصود، سرزمینی است که خاک آن پاکیزه بوده و آماده کشت باشد، و زراعت در آن به آسانی رشد کند .
«خبث » یعنی سرزمین شوره زار که چیزی در آن نمی روید و اگر چیزی بدهد، به سختی به دست می آید .
«نکد» به معنی فردی بخیل و ممسک است که به آسانی چیزی نمی دهد و اگر هم داد، بسیار بی ارزش خواهد بود . سرزمین های شوره زار، حال چنین انسانی را دارد که یا ثمر نمی دهد و اگر هم داد، کم ارزش می باشد .
نکات آیات
آیه نخست از مقدمات تشکیل باران گزارش می دهد:
1 . برخی از بادها پیشاپیش، از آمدن باران خبر می دهند .
چنان که می فرماید:
«و هو الذی یرسل الریاح بشرا بین یدی رحمته » . این بادها با رطوبت خفیفی همراهند و از در راه بودن باران گزارش می دهند .
2 . باران یک پدیده طبیعی است و مشیت الهی بر آن تعلق گرفته که بادها از اقیانوسها برخیزند و ابرهای سنگین بار و پرآب را با خود حمل کنند چنان که می فرماید: «حتی اذا اقلت سحابا ثقالا» «این بادها که حامل ابرهای پرآبند» .
3 . بادها، ابرها را به سوی سرزمین های خشک و مرده می آورند و از این طریق آبیاری آن اراضی صورت می پذیرد . چنان که می فرماید: «سقناه لبلد میت فانزلنا به الماء» .
4 . در این موقع در زمین های قابل و آماده، طبعا در پرتو ریزش باران و استعداد زمین همه نوع گیاه می روید چنان که می فرماید: «فاخرجنا به من کل الثمرات » .
5 . برای پرورش انسان دو نیرو لازم است .
الف . مربی لایق .
ب . شایستگی در طرف .
تنها عامل نخست در پرورش کافی نیست، پیامبران که در کمال آنان سخنی نیست، از تربیت ابوجهل و ابوسفیانها عاجز ماندند، قرآن به این حقیقت در آیه دوم اشاره می کند و می فرماید:
«و البلد الطیب یخرج نباته باذن ربه و الذی خبث لا یخرج الا نکدا کذلک نصرف الآیات لقوم یشکرون » .
واقعیت تمثیل
قرآن مجید در آیه دوم تمثیلی را مطرح می کند و آن این که قلب مؤمن مانند سرزمین پاک و پاکیزه، و قلب کافر بسان سرزمین شوره زار بی حاصل است .
وجه شبه: کلمات انبیاء و اولیاء بسان بارانی که در سرزمین آماده مؤثر است، در قلب مؤمن اثر می گذارد ولی همین کلمات بسان ریزش باران در شوره زار که جز خس در آن نمی روید، در قلب کافر جز گمراهی، اثری به بار نمی آورد .
چه زیبا می گوید سعدی سخن ساز:
باران که در لطافت طبعش خلاف نیست
در باغ لاله روید و در شوره زار خس
اسلام در مساله زناشوئی به جامعه مردان و زنان سفارش می کند که در انتخاب همسر پاکدامنی و نجابت و عفت خانواده را مورد دقت قرار دهند .
رسول گرامی اسلام صلی الله علیه و آله می فرماید:
«انظر فی ای شی ء تضع ولدک فان العرق دساس » (2) .
«ببینید نطفه خود را در چه محلی مستقر می سازید، زیرا رگ، انتقال دهنده اخلاق پدران به فرزندان است » .
پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله در انتخاب همسر می فرماید:
«ایاکم و خضراء الدمن، قیل یا رسول الله و ما خضراء الدمن؟ قال: المراة الحسناء فی منبت سوء» (3) .
«مردم! از «خضراء الدمن » بپرهیزید، عرض شد مقصود چیست؟ فرمود: زن زیبا که در خاندان بد و پلید متولد شود» .
اما علی علیه السلام به مالک درباره انتخاب کارمندان و مدیران می فرماید:
«و توخ منهم اهل التجربة و الحیاء من اهل البیوتات الصالحة و القدم فی الاسلام المتقدمة فانهم اکرم اخلاقا و اصح اعراضا و اقل فی المطامع اشرافا و ابلغ فی عواقب الامور نظرا» (4) .
«مردان با تجربه و عفیفی را که از خانواده های شریف بوده و به حریم مقدس اسلام زودتر قدم گذارده اند، به کارمندی اداره ات انتخاب کن زیرا آنان اخلاقی کریمتر و روشی پسندیده تر دارند و همچنین بی طمع تر و مال اندیش ترند» .
پی نوشت:
1) اعراف: 57 و 58 .
2) مستطرف، ج 2، ص 218 .
3) بحارالانوار، ج 23، ص 54 .
4) نهج البلاغه ملا فتح الله، ص 482 .
