«اسراف » در لغت به معنای زیاده روی و تجاوز از حد اعتدال و کلمه «تبذیر» از «بذر» به معنای تخم پاشیدن و یا ریخت و پاش کردن است . می شود گفت این دو کلمه قریب المعنی بوده و باهم مترادف هستند . اسراف اگرچه در هرکار ممکن است ولی معمولا زیاده روی در خرج معیشت را اسراف گفته اند که اینجا مورد بحث ماست . اسراف و تبذیر در نزد عرفا و عقلا بسی مذموم بوده و آن باعث ا ز بین رفتن حاصل دسترنج و درآمد و اندوخته زندگی انسان می باشد که متعاقبا گرفتاری، بدبختی و درماندگی به بار می آورد . اعجب العجائب این است که در زمان فعلی که اکثریت مردم، بلکه همه از وضع گرانی تورم و نارسائیها ناله بر آسمان بلند کرده از چگونگی معاش خود سخت ناراضی و ناراحت هستند، در چنین اوضاع و شرائط استثنائی عوض این که برای خلاصی از ورطه فشار گرانی به صرفه جوئی و قناعت توجه کنند، متاسفانه برعکس روز بروز بر اسراف و تبدیر خود می افزایند . در مصرف لباس، کفش، مبلمان منزل و سایر لوازم خانگی هرچند روز; مد و دکور عوض می کنند و یا در خوردنیها و نوشیدنیها زیاده روی بی حد و حساب روا می دارند مسافرتهای تقلیدی روی هوسبازیهای نابخردانه با هزینه های سرسام آور انجام می دهند و یا در مراسم عروسی و مراسم سرمزار اموات انواع خرجهای کمرشکن و غیر منطقی را بر خود تحمیل می نمایند و در اثر تقلید کورکورانه از گل بازی های این و آن تاج گلهای کذائی به بهای هنگفت تهیه دیده با چه تشریفات منفور در سر خاک متوفی له کرده و به هدر می دهند خانم های محترم چه پولهای کلان در طریق آرایش بی مورد و غیر معقول ابرو، لب، ناخن، مو، پوست و یا صحبت طولانی بی حد و حصر غیر ضروری در تلفن بدون توجه به اخلال وقت عزیز دیگران اندوخته های ارزشمند خود را برباد فنا داده و بدینوسیله گرفتاری، محتاجی و پریشانی را بر جان خود می خرند وااسفا تا چه حد مدپرستی، تجمل بازی و تشریفات نابجا بر رگ و ریشه مردم این زمان رسوخ کرده و گرفتاری خطرناکی را به ارمغان آورده که بلای خانمانسوز زندگی بشر گردیده است . امان از دست تقلید کورکورانه .
در این باره مولوی گوید:
خلق را تقلیدشان بر باد داد
ای دو صد لعنت بر این تقلید باد
البته تقلید از خیر و خوبی خوبست ولی تقلید از ضرر و بدی چقدر بد است درکتاب ارزشمند «مشکل اسراف » آمده است هزینه آرایش زنان ایرانی نسبت به پنجاه سال قبل هزاربرابر شده است .
«مک نامارا» (رئیس بانک جهانی) گفته است: 800 میلیون نفر در جهان گرسنه اند .
اطلاعات شماره 14214: هر شب یک میلیون نفر گرسنه می خوابند و سالانه بین 10 تا 20 میلیون نفر در جهان در اثر گرسنگی با علتهای منسوب به آن می میرند .
اطلاعات شماره 14835: در آمریکا زن و مردی دختر 12 ساله خود را به 30 هزار دلار فروختند و آن را خرج مبلمان اطاق و تعویض ماشین خود کردند .
کیهان شماره 8908: طبق آمار سال 1974 به موجب آمار گالوب 40 میلیون سگ منهای سگهای ولگرد بین خانواده های آمریکائی به اصطلاح متمدن زندگی می کنند آمریکائیها در پذیرائی سگ گوی سبقت را از همه ربوده اند هزینه کل نگهداری سگها در آمریکا سر به میلیونها دلار می زند درصورتی که هزینه تغذیه، استحمام و دارو و دکتر سگ و گربه می تواند شکم همه گرسنگان جهان را سیر کند .
خلاصه اینکه: اسراف در اسلام حرام است و از معاصی کبیره محسوب شده است کتاب آسمانی، «قرآن مجید» پانزده قرن پیش به ضرر و خطر اسراف توجه مخصوص داشته و به عبارت شیوا در مورد آن فرموده:
«... کلوا واشربوا و لا تسرفوا انه لا یحب المسرفین » (سوره اعراف، آیه 30) بخورید و بیاشامید ولی اسراف نکنید مسلما او (خدا) اسراف کنندگان را دوست نمی دارد . اینجا به عبارت ظریف فرموده که مسرفین دشمن خدا هستند .
در جای دیگر فرموده: «ان المسرفین هم اصحاب النار» (سوره غافر، آیه 47): قطعا اسراف کنندگان اهل جهنم هستند . در این جمله ضمیر هم دلالت بر تاکید دارد یعنی مسرفین حتما در عذاب شدید جهنم خواهند بود . و در محل دیگر فرموده: «ان المبذرین کانوا اخوان الشیاطین وکان الشیطان لربه کفورا» (سوره اسراء، آیه 30): مسلما اسراف کنندگان برادران شیاطین هستند و شیطان بر خدا کافر است .
و نیز قرآن مجید فرعون را از مسرفین یاد کرده است و در سوره بقره، آیه 138 آمده است: «و کذلک جعلناکم امة وسطا لتکونوا شهداء علی الناس و کان الرسول علیکم شهیدا» شما را آنچنان امت میانه رو قرار دادیم تا بر مردم دیگر الگو باشید و پیغمبر نیز بر شما الگو و گواه ماست .
علی علیه السلام می فرماید: «کن سمحا و لا تکن مبذرا و کن مقدرا و لا تکن مقترا»: بخشنده باش، ، اسراف کننده مباش، ، قناعت کننده باش ولی سختگیر و خسیس مباش .
حاصل این که: در راه زندگی همیشه معتدل و میانه رو باش تندروی و کندروی هر دو غلط است راه زندگی به راه این جهان بیشتر شباهت دارد در رانندگی اگر انسان تند و تیز رود احتمال خطر حتمی است و اگر کندروی کند به موقع به مقصد نمی رسد پس بنا به فرمایش گهربار پیغمبر اسلام صلی الله علیه و آله «خیرالامور اوسطها» بهترین کارها میانه رویست .
پس چگونه می توان به طور همه جانبه جلو اسراف را گرفت:
1 - به وسیله نیروی ایمان به خدا و معاد . البته کسی که بر وجود خدا و روز قیامت باور صددرصد داشته باشد، هیچگاه از دستورات خدا سرپیچی نمی کند و خود را گرفتار عذاب خدا نمی کند .
2 - از راه تبلیغ شفاهی و کتبی در مساجد و مدارس و محافل به وسیله مبلغین و معلمین و رسانه های گروهی و نصب تابلوها راجع به ضرر اسراف در معابر به طرق مختلفه که بایستی مجریان در این خصوص خود را در پیشگاه خداوندی مسؤول بدانند و به خصوص نسل جوان را تفهیم و کمال آگاهی را بدهند که اسراف چه ضررهای خانمانسوز برای خانواده ها فراهم می سازد و چه دودمانها و ملتها در اثر وابستگی و مصرفی بودن از بین رفته و مضمحل شده اند .
3 - ساده زیستن را باید به مردم تلقین نمود و زندگی مشعشع پیشوایان دین مثل پیغمبر اسلام صلی الله علیه و آله و حضرت علی علیه السلام را به مردم الگو و سرمشق معرفی نمود .
4 - کم مصرف کردن را باید عادت داد . سعدی در کتاب خود آورده است: کسی را گفتند هیچ خبر داری حریر در بازار گران شده؟ او در جواب گفت: ما ارزانش می کنیم . گفتند: چگونه؟ در جواب گفت: نخریم و نپوشیم . و گفته اند سزای گرانفروش نخریدن است .
5 - مبارزه با اسراف . باید از طبقات بالا و از سازمانهای دولتی شروع شود تا دیگران از آنها پیروی و متابعت نمایند .
6 - فاصله گرفتن از مسرف و محدود کردن رفت و آمد با آنها و ایجاد تنفر از مسرف در جامعه . تو خود حدیث مفصل بخوان از این مجمل .