این رساله مشتمل بر یک مقدّمه و سه فصل است:
فصل اوّل: با عنوان «تفسیر امامت» حاوی سه گفتار می باشد:
در گفتار اوّل، معنای« امامت»و «امام»، از نظر دانشمندان لغت شناس، بررسی و روشن شده است.
در گفتار دوم، معنای «امامت» و «امام» و نیز شرایط امام، از دیدگاه متکلّمان شیعی و سنّی، مورد بحث و بررسی قرار گرفته اند.
در گفتار سوم، درباره ی معنای«امامت» و «امام» در قرآن، درباره ی آیات امامت و حقیقت امامت در آیه ی ابتلا ، از دیدگاه علمای فریقین، به طور مشروح، بحث گردیده است.
فصل دوم: تحت عنوان «امامان نور از نگاه قرآن» شامل یک مقدّمه ودو گفتار است:
در مقدّمه، امامان در قرآن به دو گروه «امامان نور» و «امامان نار» تقسیم شده و هر کدام از آنها معرفی گردیده اند. سپس اهمّیّت نقش امامان نور در جامعه بیان شده است.
در گفتار اوّل، آیات امامان نور ذکر شده و درباره ی ویژگی های آنان در قرآن ، مانند لزوم انتصاب آنان از ناحیه ی خدا و فلسفه ی انتصابشان، لزوم عصمت و افضلیت آنان، از دیدگاه فریقین، به طور مفصل بحث گردیده است.
در گفتار دوم، نگاهی است به امامان اهل بیت عصمت و طهارت (علیهم السّلا م) و پیامبر گرامی اسلا م(ص) در قرآن ، که درباره ی مصادیق اولی الا مر، انتصاب امام علی(ع) به امامت از جانب خدا و افضلیت او و عصمت اهل بیت(علیهم السّلام)، از نظر شیعه و سنّی، گفت و گو شده است.
فصل سوم: باعنوان«امامان نار از دیدگاه قرآن» متضمن یک مقدّمه و سه گفتار است:
در مقدّمه، آیه های امامان نار ذکر شده و ایشان معرفی گردیده اند.
در گفتار اوّل، درباره ی مصادیق پیشوایان کفر و معنای جعل آنها از ناحیه ی خدا، از دیدگاه های مختلف مفسّران شیعه و سنّی، بحث شده است.
در گفتار دوم، از ویژگی ها و صفات امامان نار در قرآن سخن به میان آمده است.
در گفتار سوم، درباره ی چگونگی برخورد امامان نار با پیام آوران الهی صحبت شده است.
در آخر هر فصل، چکیده ی هر بحث به عنوان«حاصل سخن» ذکر شده و در پایان رساله، فهرست منابع، به ترتیب حروف الفبا، آورده شده است.
فصل اوّل:
در فصل اول سه بحث مطرح شده که نتیجه ی آنها به قرار زیر است:
1. امامت در لغت: امامت در لغت به معنای پیشوایی، مقتدایی و رهبری است و امام به معنای چیزی است که از آن پیروی شود؛ چه انسان باشد یا غیر آن و چه حق باشد یا باطل؛ یعنی مطلق پیشوا، مقتدا و رهبر.
2. امامت در اصطلا ح: امامت در اصطلا ح به معنای رهبری جامعه ی اسلا می پس از پیامبر اسلا م(ص) است.
«امامت»، از دیدگاه متکلّمان شیعی، مانند نبوت، از اصول دین بوده و مقامی الهی است. امام، تمام وظایفی را که پیامبر(ص) بر عهده داشت، به جز سمت نبوت، بر عهده می گیرد.
انتصاب از جانب خدا، عصمت و افضلیت، سه شرط اساسی امام است. بر این دیدگاه، ادلّه ی عقلی و نقلی زیادی وجود دارند.
تعریف جامع برای امامت این است که گفته شود:
الا مامه` قیاده` عامه` الهیه` فی امور الدین و الدنیا لشخص کامل من الا نسان، فی کل عصر، خلا فه`ً عن الرسول(ص)؛ یعنی امامت، عبارت است از رهبری عمومی و همه جانبه ی الهی در تمام امور دینی و دنیوی برای یک انسان کامل مشخص، در هر عصر و زمانی به جانشینی پیامبر اسلا م(ص).
از دیدگاه اهل سنّت، امامت از فروع دین بوده و منصبی اجتماعی است که خود مردم می توانند مسؤول این مقام را انتخاب کنند.
ملا ک و ضابطه ی انتخاب وشرایط خلیفه، در این دیدگاه، شیوه ی روی کار آمدن، صفات و اعمال خلفای پیشین است.
3. امامت در قرآن: تحت این عنوان سه مطلب مورد بحث وبررسی قرار گرفته است:
الف. معنای امامت در قرآن: امامت در قرآن به همان معنای لغوی آن یعنی پیشوایی، مقتدایی و رهبری است و امام به معنای پیشوا، مقتدا رهبر می باشد.
ب. آیات امامت: در قرآن دوازده آیه وجود دارند که در آنها کلمه ی «امام» و «ائمه» به کار رفته و صحبت از «امامت» شده است. مصادیق و موارد استعمال امام در این آیات مختلف است: امام در هشت مورد بر انسان، در دومورد برکتاب، در یک مورد بر لوح محفوظ و در یک آیه بر راه و جاده اطلا ع شده است. مورد بحث ما، امامت انسان در جامعه ی بشری است.
بنابراین، دوگروه از آیات امامت مورد بحث قرار گرفته است: یکی «آیات امامان نور» که درباره ی امامت پیشوایان صالح و الهی گفت وگو می کنند، و دیگری «آیات امامان نار» که درباره ی امامت پیشوایان کفر و ضلا لت سخن می گویند.
ج. حقیقت امامت در آیه ی ابتلا :مراد از امامتی که خداوند، پس از نبوت و رسالت و آزمایش های سخت، در اواخر عمر، به حضرت ابراهیم(ع)، عطا فرمود - به سه دلیلی که ذکر شدند - مقام والا تر و بالا تر از مقام نبوت و رسالت بوده و همان مقام رهبری همه جانبه ی ظاهری و باطنی جامعه ی بشری است.
فصل دوم:
دراین فصل درباره ی دو مووضع بحث شده است: یکی ویژگی های امامان نور در قرآن و دیگری امامان اهل بیت(علیهم السّلا م). حاصل این دو مبحث به قرار زیر است:
الف. از پنج آیه ای که در مورد امامان نور و پیشوایان حق در قرآن آمده اند، سه ویژگی برای آنان به دست میآیند:
1. انتصاب امام از جانب خدا؛ زیرا در همه ی این آیات جعل امامت به خدا نسبت داده شده و نیز خداوند، در آیه ی ابتلا، امامت را عهد و پیمان الهی شمرده است. از این رو باید متصدی آن را خدا، که طرف عهد و پیمان است، تعیین کند نه مردم. همچنین طبق سه آیه ی نخست امام باید معصوم، کامل ترین و فاضل ترین مردم باشد. روشن است که هیچ کس جز خدا نمی تواند از وجود این صفات و کمالا ت نفسانی آگاه شود. بنابراین، امام باید از جانب خدا نصب شود. فلسفه ی انتصاب امامان نور از ناحیه ی خدا، هدایت و رهبری جامعه ی بشری است.
2. عصمت امام؛ چون سه آیه ی نخست دلا لت دارند بر این که امام باید ازگناه، خطا، سهو، نسیان و هر صفت ناپسندی معصوم و در امان الهی باشد.
3. افضلیت امام؛ زیرا طبق آیه ی دوم و سوم، امام هدایت کننده به امر خداست و مطابق آیه ی سی و پنجم سوره ی یونس، هادی به حق، باید کامل ترین و فاضل ترین مردم باشد. پس امام باید کامل ترین و فاضل ترین مردم در علم، دین، یقین، عدالت و جمیع فضایل و کمالا ت نفسانی باشد.
ب. درباره ی امامان اهل بیت(علیهم السّلا م) چهار آیه مورد بررسی قرار گرفته اند:
1. در ذیل آیه ی اولی الا مر ثابت شده که منظور از «اولی الا مر»، امامان، اهل بیت پیامبر(ص) هستند و خداوند اطاعت آنان را بدون قید و شرط بر مؤمنان واجب کرده است.
2. خداوند، با آیه ی تبلیغ، به پیامبر(ص) دستور داده است که حضرت علی(ع) را به امامت مسلمانان نصب کند. پیامبر(ص) نیز در مراسم باشکوهی، در غدیر خم، ایشان را پس از خودش به امامت و رهبری مسلمانان نصب کرد.
3. حدیث غدیر، از نظر سند، متواتر بوده و دلا لتش بر امامت امیرالمؤمنین، علی(ع)، قطعی و روشن است.
3. براساس آیه ی تطهیر، خداوند، پیامبر(ص)، امام علی(ع)، فاطمه ی زهرا(س)، امام حسن(ع) و امام حسین(ع) را از هرگونه عیب، نقص، پلیدی و آلودگی پاک و معصوم ساخته است.
4. آیه ی خیرالبریه، در شأن امام علی(ع) نازل شده است. طبق این آیه، امام علی(ع) پس از پیامبر(ص) بهترین مخلوق خداست و خود پیامبر(ص) پیروان علی(ع) را شیعه نامیده اند.
فصل سوم:
از مجموع آنچه درباره ی امامان نار گفته شد، چنین به دست میآید که ایشان در قرآن رهبرانی اند که به هیچ وجه به خدا واحکام الهی توجهی ندارند و طبق هواهای نفسانی خود عمل می کنند. آنها در کفر و ضلا لت پیش قدم هستند و در این باب به نهایت درجه رسیده اند و مستحق اند که در این باب امام و رهبر باشند. از این رو خداوند آنها را پیشوایان کفر، ضلا لت و معاصی قرار داده است.
از مصادیق امامان نار در قرآن، فرعون، پیروانش و روِسای مشرکان عرب، معرفی شده اند.
ویژگی ها و صفات امامان نار عبارت اند از: طغیان و سرکشی، فساد و تباهی، اضلا ل و دعوت به آتش، ظلم و ستم، استکبار و تفرقه، استخفاف و گول زدن.
برخورد امامان نار با پیام آوران الهی، استهزا، اتّهام، تهدید، تکذیب و پیمان شکنی بوده است .
