«ان الله و ملائکته یصلون علی النبی یا ایها الذین آمنوا صلوا علیه و سلموا تسلیما» (سوره احزاب - آیه 56)
همانا خدا و فرشتگانش بر پیامبر درود می فرستند ، پس شما ای مؤمنان بر او صلوات بفرستید و سلام گوئید (تسلیم فرمانش باشید)
صلاة : صلاة در اصل به معنای انعطاف است و صلاة خدا بر پیامبرش به معنای انعطاف او قرین رحمتش به پیامبر است و چون در اینجا صلاة مقید نیست لذا انعطاف کامل و مطلق خداوند را نسبت به پیامبرش می رساند.
ملاحظه می کنید ، قبل از اینکه خداوند از مؤمنین بخواهد که بر پیامبرش درود بفرستند ، خود و فرشتگانش بر او درود و صلوات می فرستند و صلوات مؤمنین نیز انعطاف آنها بوسیله درخواست رحمت برای آن حضرت است .
صافی از علی بن ابراهیم قمی نقل می کند که : صلوات خدا بر پیامبر ، پاک کردن آن حضرت و ستودن اوست و از سوی مردم دعا کردن و طلب رحمت برای اوست و اقرار نمودن به فضل و مقام والایش و تصدیق فرمانش و اطاعت بی چون و چرا از اوامرش و اجتناب و دوری جستن از نواهیش .و سلام بر او یعنی تسلیم به ولایت و هرچه او آورده است .
یا سید الانام درود جناب تو
ورد زبان ما است مه و سال و صبح و شام
نزدیک تو چه فرستیم ما ز دور
در دست ما همین صلوات است و السلام
و همانا این درود فرستادن خداوند بر پیامبرش به مراتب بالاتر و فضیلتش افزونتر است از شرافت آدم که ملائک را فرمان به سجده اش داد ، زیرا در آنجا خداوند نمی تواند شریک آنان در آن فعل باشد ولی در اینجا خداوند همراه فرشتگان و تمام مؤمنان بر پیامبر صلوات و درود می فرستند .
عقل دوراندیش می داند که تشریفی چنین هیچ دین پرور ندید و هیچ پیغمبر نیافت.
این چه عظمت و چه مقامی است که خداوند ، خود ، قبل از ملائکه و بندگانش بر این انسان کامل صلوات فرستد و آنگاه تمام فرشتگان و مردم را دستور اکید دهد که بر او صلوات بفرستید و سلام و تعظیم کنید و در برابر فرمانش گردن نهید .
به جامه خانه دین خلعت درود و سلام
چو گشت دوخته بر قامت تو آمد راست
نشان حرمت صلوا علیه بر نامت
نوشته اند و چنین منصبی شریف تورا است
آری ! او یک انسان عادی نیست هرچند از میان شما مردم برخاسته. از یاد نبرید که خداوند تمام جهان هستی را به خاطر وجود مقدسش آفریده است که در حدیث قدسی خطاب به این معبود والایش فرماید : «لولاک لما خلقت الافلاک »
تو اصل وجود آمدی از نخست
دگر هرچه موجود شد فرع تست
ندانم کدامین سخن گویمت
که والاتری زآنچه من گویمت
تو را عز «لولاک » تمکین بس است
ثنای تو طه و یاسین بس است
یصلون : چرا واژه «یصلون » آورده است ؟ این کلمه ، مضارع است و معنای پیوستن دارد ، معلوم می شود همواره خدا و فرشتگان بر او درود و رحمت می فرستند.
سلموا : سلموا ممکن است به دو معنی بیاید : اول - تسلیم در برابر فرمان ها و اوامر پیامبر چنانکه در آیه ای دیگر فرموده است: «ثم لا یجدوا فی انفسهم حرجا مما قضیت و یسلموا تسلیما» - و آنگاه مؤمنان از قضاوت و داوری تو هرگز در دل خود ناراحت نشوند و کاملا تسلیم فرمانت باشند .
امام صادق علیه السلام در پاسخ ابو بصیر که پرسید معنای تسلیم در این آیه چیست ، می فرماید : «هو التسلیم له فی الامور» یعنی کاملا در برابر او سر تسلیم فرود آورند و اطاعتش کنند .
دوم - به معنای سلام فرستادن بر پیامبر و گفتن «السلام علیک » به آن حضرت است که معنایش دعا برای سلامتی او در پیشگاه رب الارباب است .
ابو حمزه ثمالی از کعب بن عجره - که یکی از اصحاب رسول الله (ص) است - نقل می کند که : «لما نزلت هذه الآیة قلنا یا رسول الله هذا السلام علیک قد عرفناه ، فکیف الصلاة علیک؟» سلام بر تو را فهمیدیم ، چگونه بر تو صلوات بفرستیم ؟ فرمود : بگوئید : «اللهم صل علی محمد و آل محمد کما صلیت علی ابراهیم و آل ابراهیم انک حمید مجید و بارک علی محمد و آل محمد کما بارکت علی ابراهیم و آل ابراهیم انک حمید مجید»
البته ممکن است هر دو معنای سلام مورد نظر باشد که ضمنا هر دو بازگشتشان به یک معنی است زیرا کسی که به آن حضرت با خلوص سلام می کند و از خداوند برای آن حضرت درخواست سلامتی می کند ، قطعا به او عشق می ورزد و او را واجب الاطاعه می داند و از او اطاعت می کند چه عاشق پیوسته پیرو معشوق است .
ابن حجر در کتاب صواعقش نقل می کند که پیامبر صلی الله علیه و آله فرمود : «لا تصلوا علی الصلاة البتراء» - بر من صلوات ناقص نفرستید . عرض کردند : صلوات ناقص چیست ؟ فرمود : تقولون اللهم صل علی محمد و تمسکون بل قولوا اللهم صل علی محمد و آل محمد : اینکه تنها بگوئید صلوات بر محمد و ساکت شوید و ادامه ندهید ، بلکه باید بگوئید : اللهم صل علی محمد و آل محمد .
آن روح که بسته بود در نقش صفات
از پرتو مصطفی در آمد بر ذات
و آن دم که روان گشت زشادی می گفت
بر محمد و آل محمد صلوات
عایشه از رسول اکرم صلی الله علیه و آله وسلم نقل می کند که فرمود : «لا یقبل صلاة الا بطهور و بالصلاة علی » نمازی پذیرفته نمی شود جز با طهارت و با درود فرستادن بر من . و لذا در تشهد و سلام نماز ، نه تنها شیعیان بلکه عموم اهل سنت نیز بر پیامبر و آلش صلوات می فرستند هرچند برخی مانند ابو حنیفه آن را سنت دانسته و واجب نمی داند ولی قطعا شافعی آن را در نماز واجب و فرض می داند چه خود در بیت شعر معروفش می گوید :
یا اهل بیت رسول الله حبکم
فرض من الله فی القرآن انزله
کفاکم من عظیم القدر انکم
من لم یصل علیکم لا صلاة له
ای اهل بیت پیامبر ! محبت شما از سوی خداوند در قرآن واجب عظیم شده و در عظمت مقام شما همین بس که هر کس در نماز واجب یومیه اش بر شما صلوات نفرستد ، نمازش باطل خواهد بود .
در خاتمه روایت بسیار جالبی را از امام باقر یا امام صادق علیهما السلام نقل می کنیم که در تفسیر برهان آمده و آن حضرت می فرماید :
«ما فی المیزان شی ء اثقل من الصلاة علی محمد و آل محمد و ان الرجل لتوضع اعماله فی میزانه فیمیل به فیخرج صلی الله علیه و آله و سلم الصلاة علیه فیضعها فی میزانه فترجح » همانا چیزی در میزان اعمال بندگان (در روز قیامت) سنگین تر از صلوات بر محمد و آل محمد نیست .و چه بسا انسانی اعمالش را در کفه ترازو می گذارند ، پس پائین می رود ، آنگاه رسول خدا می آید و صلواتهائی را که او بر حضرتش فرستاده است ، می آورد و در کفه ترازو می گذارد ، پس اعمال آن شخص سنگین تر از وزنه ترازو می شود .
به امید اینکه با خلوص بر آن حضرت و اهل بیت گرامش صلوات بفرستیم تا شاید ما نیز کفه اعمالمان در روز رستاخیز سنگین شود و به شفاعت حضرتش نائل آئیم .
