روشهای نوین در معرفی فقه اسلامی

معرفی پایگاه اطلاع رسانی مؤسسه دائرة المعارف فقه اسلامی

اشاره

پایگاههای اطلاع رسانی نقش مؤثری در ارائه اطلاعات روزآمد، از جمله در خصوص نتایج پژوهشهای مؤسسات تحقیقاتی دارند

مؤسسه دائرة المعارف فقه اسلامی در کنار هدف اصلی خود که تهیه یک دائرة المعارف فقهی است، فعالیتهای جنبی مختلفی داشته است; از جمله حدود یک سال است که مرکز اطلاع رسانی این مؤسسه فعالیت خود را در شبکه جهانی اطلاع رسانی آغاز کرده است. وظیفه این مرکز اطلاع رسانی در مورد دستاوردهای علمی - پژوهشی مؤسسه است.

برای آگاهی از کم و کیف کار مرکز اطلاع رسانی مؤسسه، ره آورد نور گفتگویی را با آقای مهندس مهدی رضایی مسئول این مرکز انجام داده است. ضمن تشکر از وی ، توجه خوانندگان گرامی را به متن سخنان ایشان جلب می کنیم.

مؤسسه دائرة المعارف فقه اسلامی در دوم بهمن 1369 طی حکم مقام معظم رهبری آیة الله خامنه ای -مد ظله العالی- به حضرت آیة الله سید محمود هاشمی شاهرودی -رئیس فعلی قوه قضائیه- شروع به کار کرد.

رسالت و اهداف و وظایف کلی این مؤسسه، پژوهش در زمینه فقه اهل بیت علیهم السلام و شیعه است.

محوری که به طور خاص برای فعالیتهای مؤسسه از طرف مقام معظم رهبری تعریف گردیده، تدوین یک دائرة المعارف فقهی است که در ضمن آن، ابواب مختلف و مطالبی که در بر دارنده مؤلفات و نظریات فقهای قدیم و جدید شیعه است، به طور مفصل و دسته بندی شده خواهد آمد. علاوه بر این، فعالیتهای جنبی دیگری هم برای مؤسسه تعریف شده است که در حال حاضر مؤسسه مشغول انجام آنها است; از جمله تحقیق و تدوین در موضوعات مرتبط با فقه شیعه همچون تاریخ فقه اسلام، فقه مقارن، مباحث اقتصاد اسلامی، بررسی عناوین مستحدثه و تهیه قاموس فقهی.

از دیگر وظایف و فعالیتهای مؤسسه، تحقیق و چاپ منابع مهم فقهی است. خوشبختانه بخش چاپ و نشر مؤسسه در انتشار منابع فقهی و رساندن آن به علاقه مندان موفقیتهای خوبی داشته است. با توجه به اینکه امروزه مسائل فقهی در سطح دنیا علاقه مندان فراوانی دارد، چاپ و انتشار مجلات تخصصی در زمینه فقه، از دیگر زمینه های فعالیت مؤسسه است.

می دانیم که فرآیند تهیه دائرة المعارف فرآیندی بلند مدت است و کاری است که دهها سال طول می کشد. اما شایان ذکر است که ان شاءالله امسال اولین جلد دائرة المعارف عرضه خواهد شد. مؤسسه در سالهایی که از راه اندازی آن می گذرد، آثاری از قبیل معجم فقه جواهر در شش جلد تدوین و منتشر کرده است که چاپ جدید آن نیز به زودی به بازار خواهد آمد. همچنین فهرست موضوعی جواهر الکلام تهیه شده است. علاوه بر این مؤسسه سه فصلنامه منتشر می کند که دو عنوان آنها در باره مطالب فقهی است; یکی از آنها تحت عنوان «فقه اهل بیت » به زبان فارسی است و دیگری به زبان عربی با عنوان «فقه اهل البیت ». مجله «المنهاج » هم به صورت فصلنامه منتشر می شود که در بیروت به چاپ می رسد.

علاوه بر زیرمجموعه های تحقیقی، در اواخر سال 77 بخش ویژه ای برای اطلاع رسانی خروجی های علمی - تحقیقی مؤسسه شروع به فعالیت کرد. وظیفه این مجموعه، اطلاع رسانی در مورد دستاوردهای علمی - پژوهشی مؤسسه است.

مرکز اطلاع رسانی صرفا وظیفه اطلاع رسانی در مورد خروجی مؤسسه را دارا است و از این نظر تفاوت اساسی با بقیه پایگاههای اطلاع رسانی و مؤسسات اطلاع رسانی دارد که معمولا تنها عهده دار نشر مطالب هستند و کار تحقیق بر دوش خودشان نیست. مرکز اطلاع رسانی فقه اهل بیت در زمینه اطلاع رسانی مطالبی فعال است که تقریبا تمامی آنها از سوی مؤسسه تولید می شود; یعنی مطالب جدیدی که به طور روزانه در حال تولید است و در جای دیگر نمی توان آنها را یافت.

شبکه جهانی مرکز اطلاع رسانی پس از گذراندن مقدمات فنی و انجام کارهای اولیه، توانست فعالیت خود را در شبکه جهانی اینترنت آغاز کند.

هدف اساسی شبکه اطلاع رسانی را در سرفصلهای زیر می توانیم خلاصه کنیم:

1- ارائه نتایج فعالیتها و تحقیقاتی که به نوعی قابل انتشار باشد که چنانچه ذکر شد، حاصل کار و زحمت محققان مؤسسه است.

2- با توجه به پشتوانه علمی و فقهی قوی که مؤسسه از آن برخوردار است، پایگاه اطلاع رسانی فقه اسلامی به دنبال آن است که در دراز مدت، ارتباط دو جانبه ای برای اطلاع رسانی بین دوستداران علوم اهل بیت و محققان مرکز ایجاد کند و بتواند به شبهات و مطالبی که فرستاده می شود، پاسخگو باشد.

3- علاوه بر موارد فوق و در کنار کار علمی - تحقیقی، انجام فعالیتهای فرهنگی و تبلیغی مطابق با نیاز روز، جزء اهدافی است که از طرف مسئولان مؤسسه برای پایگاه اطلاع رسانی تعریف شده است.

4- چهارمین محور فعالیت، ایجاد محیط مناسب برای اطلاع رسانی در زمینه نشر کتب و مجلات منتشر شده مؤسسه و همچنین معرفی کتابهای شیعی به زبانهای مختلف است. خوشبختانه در این زمینه، کار علمی نسبتا خوبی تحت عنوان کتابشناسی علوم اسلامی انجام شده و مقاله ای هم در آخرین نمایشگاه نرم افزاری علوم اسلامی از طرف مؤسسه در این زمینه ارائه گردیده است. همچنین در مورد کتبی که از زبانهای عربی و فارسی در زمینه اسلام و فقه شیعه، به زبانهای گوناگون و زنده دنیا ترجمه شده، اطلاعاتی ارائه خواهیم داد.

و E-mail برای ارتباط با کاربران مرکز اطلاع رسانی فقه اسلامی استفاده می کنیم. هم اینک محتوای مطالب در حال عرضه از سوی مرکز اطلاع رسانی فقه اسلامی، به سه زبان فارسی و عربی و انگلیسی روی پایگاه موجود است و به خواست خدا در آینده نزدیک مطالب به زبان فرانسه هم ارائه خواهد شد.

رویکرد دراز مدت مرکز اطلاع رسانی فقه اهل بیت را در دو محور اساسی می توانیم بیان کنیم. اولین و شاید مهم ترین محور، اطلاع رسانی در زمینه خروجی های علمی - تحقیقی مؤسسه است. با توجه به اینکه پژوهشگران به صورت فعال در امر تحقیقات فقهی مشغول کار هستند، به طور طبیعی روزانه مطالب و بحثهای زیادی تولید می شود که بسته به مورد و اینکه در چه بخشی از این فعالیتهای تعریف شده باشد، در دسته بندی های خاص قرار می گیرند و در قالب دائرة المعارف فقه اسلامی، فصلنامه های فقهی، فصلنامه المنهاج یا کتب مختلف چاپ و نشر می شوند. در هر حال اولین جایی که برای نشر و همگانی کردن آنها اهتمام می ورزد، مرکز اطلاع رسانی فقه اسلامی است.

خوشبختانه با توجه به هزینه کم نشر الکترونیکی و به طور مشخص کار بر روی اینترنت، الان در وضعیتی هستیم که بسیاری از خروجی های علمی - تحقیقی مؤسسه را قبل از اینکه کار چاپ و نشر آنها به صورت سنتی انجام شود، روی پایگاه اطلاع رسانی در اختیار داریم; یعنی در واقع کاربران رایانه ای از علاقه مندان متون چاپ شده مؤسسه، چند ماه زودتر به حاصل پژوهش دست می یابند و این روال ان شاءالله در دراز مدت ادامه خواهد داشت.

دومین محوری که در زمینه فعالیتهای مرکز اطلاع رسانی فقه اهل بیت می توان مطرح کرد، استفاده از روشهای جدید و فن آوری نوین برای توسعه اطلاع رسانی است. این امر به لحاظ اینکه بتوانیم مطالب و محتویات حجیم علمی خود را به نحو مناسب تر در اختیار کاربران قرار بدهیم و نیز مشخصا به منظور تجهیز سایت به جستجو (search) قوی که بتواند علاقه مندان را در زمینه های خاص راهنمایی کند و آنها مجبور نباشند وقت و انرژی زیادی برای پیدا کردن مطالب تخصصی مورد علاقه خود صرف کنند، لازم است. همچنین ایجاد گروههای کاری اینترنتی در زمینه های خاص با و فعال کردن فضای پرسش و پاسخ به وسیله سرویس E-mail که علاقه مندان خود را دارد.

همان طور که یادآور شدیم اطلاعاتی را به سه زبان فارسی، عربی و انگلیسی روی پایگاه اطلاع رسانی داریم. محتویات اطلاعات این قسمتها عبارت اند از: بیست شماره فصلنامه فقه فارسی، شانزده شماره مجله فقه عربی، و دوازده شماره فصلنامه المنهاج.

علاوه بر فصلنامه ها حدود شصت کتاب از انتشارات مؤسسه، روی پایگاه اطلاع رسانی قابل مشاهده است. همچنین استفتائات مقام معظم رهبری به زبان انگلیسی روی پایگاه ارائه می شود و به زودی استفتائات معظم له به زبان عربی هم عرضه خواهد شد. مقاله مفصلی نیز در ارتباط با کتابشناسی اسلامی به زبان انگلیسی روی پایگاه وجود دارد.

بجز اطلاعات یاد شده، بعضی از خدمات جانبی مانند گزینه پرسش و پاسخ، این امکان را به کاربر می دهد که سؤالات فقهی تحقیقی را ارسال کند. پس از ارسال این اطلاعات، با استفاده از گروههای تحقیقی موجود، پاسخهای مناسب برابر این اطلاعات تهیه و به نشانی E-mail پرسشگر فرستاده می شود. سپس این اطلاعات دسته بندی می شود و می توان به این وسیله گروههای مختلف کاری و پرسش و پاسخ را بین کاربران پایگاه اطلاع رسانی فقه اسلامی ایجاد کرد.

مهم ترین مجموعه ای که روی پایگاه اطلاع رسانی وجود دارد، مجموعه یازده جلدی کتاب الغدیر حاصل زحمات مرحوم علامه امینی است که خوشبختانه با بازنگری که توسط محققان مؤسسه روی آن انجام شده، به مرحله چاپ و نشر رسیده است و به صورت الکترونیکی روی پایگاه اطلاع رسانی فقه اهل بیت وجود دارد.

مژده ای که می توانبم به علاقه مندان بدهیم این است که ان شاءالله در آینده بسیار نزدیک شش جلد کتاب معجم فقه جواهر -که از فعالیتهای علمی - تحقیقی مؤسسه است و چاپ اول آن به صورت مکتوب در اختیار علاقه مندان قرار دارد- در شکل چاپ جدید و همراه با تصحیحات مناسب روی پایگاه اطلاع رسانی فقه اهل بیت قابل استفاده خواهد بود.

شایسته است به طور مختصر مطالبی را در خصوص فرآیند تحقیق، تولید، آماده سازی و ارائه اطلاعات بر روی پایگاه اطلاع رسانی بیان کنیم. اولین قدم از فرآیند تحقیق، شامل فیش برداری، دسته بندی اطلاعات، مقاله نویسی و در انتها ارائه این مطالب در قالب کتاب یا فصلنامه است.

در قدم دوم نتایج تحقیق تایپ می شود. تحقیقات مؤسسه در سه فرمت یا محیط زرنگار، word و یا apple تایپ شده و موجود است.

در قدم سوم اطلاعات تایپ شده، فرمت گذاری و آماده سازی می شود. در گام چهارم برای تبدیل به HTML ، اصطلاحا کار HTML سازی اطلاعات انجام می شود. نهایتا اطلاعاتی که در قالب HTML آماده شده، بر روی صفحات طراحی شده در محیط web دسته بندی می شوند و سرانجام بر روی پایگاه اطلاع رسانی قرار می گیرند.

در این فرآیند پنج مرحله ای ممکن است قبل از مرحله تایپ احتیاج به ترجمه برخی از مطالب داشته باشیم; یعنی به عنوان مثال مطالبی که ابتدا به زبان عربی هستند و برای ارائه در قسمت انگلیسی سایت باید ترجمه شوند و سپس قدمهای بعدی شامل فرآیند آماده سازی و ارائه اطلاعات را انجام بدهیم و نهایتا بتوانیم آنها را در قسمت انگلیسی سایت عرضه کنیم.

علاوه بر قدمهای یاد شده که جزء فعالیتهای اصلی بخش اطلاع رسانی فقه اسلامی است، به صورت روزمره هم درگیر برخی کارهای جاری هستیم; از جمله می توانیم به بهینه سازی پیوسته سایت از نظر مسائل فنی و همچنین ارتقای سایت از لحاظ جذابیتهای بصری و کارهای گرافیکی اشاره کنیم. همچنین بسته به مناسبتها و موارد مورد نیاز، برخی کارهای تبلیغی بر روی پایگاه اطلاع رسانی صورت می گیرد. توسعه کار نیز همان طور که قبلا ذکر شد، در قالب چند پروژه جزو فعالیتهای متخصصان این پایگاه اطلاع رسانی قرار دارد.

ما به دنبال آن هستیم که پایگاه اطلاع رسانی فقه اسلامی را مجهز به امکان جستجو (search) یا بازیابی قوی بکنیم. این کار مدتی است که در قالب یک پروژه شروع شده و به دستاوردهای خوبی هم رسیده ایم که ان شاءالله در آینده نزدیک می توانیم این امکان را روی پایگاه در اختیار داشته باشیم.