«للذین أحسنوا الحسنی و زیادة و لا یرهق وجوههم قتَرٌ و لا ذلّة أولئک أصحاب الجنة هم فیها خالدون»
(سوره یونس ج آیه 26)
آنان که در دنیا کار خوب کرده اند، نیکوترین پاداش خواهند داشت بلکه بیش از آن (لطف الهی) و هرگز بر رخسارشان گرد خجلت و خواری ننشیند و همانا آنان اهل بهشت اند و در آنجا زندگی جاودان خواهند داشت.
یرهق: اصل آن "رهق" است به معنای پوشاندن قهری و بدون اختیار.
قتَر: به معنای گرد و غبار و یا دود است. و از این رو به کسی که بسیار بخل می ورزد می گویند "اقتار" می کند یعنی به اندازه گرد و خاکی از پول خود انفاق و مصرف می کند!
ذلة: کوچکی، پستی و خواری است بر خلاف عزت.
خداوند در این آیه کریمه بشارت می دهد به کسانی که در دنیا احسان و خوبی می کنند و کارهای نیکو و أعمال صالحه انجام می دهند و خیرشان به مردم می رسد، که اینان بی گمان در آخرت، عزیز و ارجمند هستند و گرد و خاک ذلت و خواری بر چهره هایشان نمی نشیند و بیش از آنکه در دنیا خوبی کرده اند، در آخرت اجر و پاداش خواهند داشت، و سرانجام در بهشت برین برای همیشه متنعم خواهند بود.
زیادة: مقصود از زیاده (اضافه و افزونی) در این آیه چیست؟ خداوند نیکوکاران را نوید می دهد که نه تنها پاداش خود را بدون کم و کاست دریافت خواهند کرد بلکه برای آنان افزونی و زیادی خواهد بود. معلوم است که ما هرچه در دنیا کار خوب انجام دهیم، به اندازه یک روز زندگی شیرین در بهشت با آن همه نعمت بی پایان نخواهد بود. با این حال خداوند به مؤمنان بشارت می دهد که اگر کار خوب انجام دادید نه تنها زندگی جاودان خواهند داشت بلکه چیزی فراتر و زیادتر از آن.
چنانچه از بعضی روایات استفاده می شود "زیاده" به این معنی است که خداوند از آن همه نعمت که به آنها در دنیا داده است، بازخواستشان نمی کند و در آخرت حسابش را از آنان نمی خواهد.
قال أبو جعفر علیه السلام: «و زیادة معناه ما أعطاهم الله فی الدنیا لا یحاسبهم به فی الآخرة» معنای زیاده این است که خداوند هر چه در دنیا به آنها بدهد در آخرت حسابش را از آنان نمی خواهد. و این مطلب بسیار با ارزش و مهمی است که انسان نیکوکار هرچقدر نعمت نیز داشته باشد، به خاطر خدمات شایسته اش به مردم و احسان و نیکوئیش به همنوعان، خداوند از او حساب آن همه نعمت را نمی خواهد.
برخی دیگر گفته اند مقصود از زیاده همان ده برابر شدن پاداش است که خود می فرماید: «فله عشر أمثالها». ولی به نظر می رسد که "زیاده" از این هم افزونتر و ارجمندتر باشد.
در قرآن در مواردگوناگونی تکرار شده است که خداوند بیش از آنچه تصور می شود به نیکوکاران و محسنان خواهد داد.
در آیه ای می فرماید: «لهم مایشاؤون و لدینا مزید» هرچه نعمت در بهشت بخواهند به آنان داده خواهد شد به اضافه آنکه چیزی زیادتر نزد ما هست. و این افزونی را خداوند مجمل قرار داده و به آن تصریح نکرده است بلکه در جای دیگر می فرماید: «فلا تعلم نفسٌ ما أخفی لهم من قرة أعین» هیچ کس نمی تواند بداند چه چشم روشنی برای آنان مخفی نگه داشته است. شاید به این خاطر باشد که مغز محدود و فکر کوته ما قدرت درک و شناخت آن "زیاده" را هرگز نخواهد داشت.
و شاید این زیاده اشتره ای باشد به "رضوان الهی" و خشنودی خدا از بندگان نیکوکارش که فرمود: «و رضوانٌ من الله أکبر» یعنی هرچقدر به شما نعمت در بهشت داده شود مانند رضای الهی نیست. در اینجا نکته ای نهفته است که تمام دانشمندان علوم اسلامی را در طول تاریخ مبهوت ساخته است. "رضوان" یعنی چه؟ واقعا چگونه می توان "رضوان" را تفسیر و تأویل کرد جز آنکه سر تسلیم و رضا فرود آوریم که هرگز عقول ناقص ما به گرد آن نمی رسد و چنانکه گفته اند کمیت بیان در اینجا لنگ است.
و اصلا چه باید گفت که خداوند در این باره می فرماید: «فأما الذین آمنوا و عملوا الصالحات فیوفیهم أجورهم و یزیدهم من فضله» پاداش آنان را به نحو کامل و تمام به آنها می دهد و با فضل و لطف خویش، بیشتر از آن پاداش، به آنها عطا می فرماید. این هم از فضل الهی که تمام آنچه می دهد فضل است. واقعا انسان ها هر چه کار نیک انجام دهند و هرچه عبادت و پرستش خداوند بکنند حتی اولیای خدا در برابر آن همه نعمت که در دنیا به آنان داده می شود، هیچ ارزشی ندارد، چه رسد به نعمتهای جاودانه سر منزل مقصود.
مگر نه این امام معصوم است که وقتی از او می پرسند: تو که قطعا اهل بهشتی، چرا این همه خود را در عبادت به زحمت و مشقت می اندازی؟ پاسخ می دهد: «ألم أکن عبدا شکورا» آیا در برابر آن همه نعمت که خداوند به من ارزانی داشته، بنده ای شکرگزار نباید باشم؟ آنان که پروردگار را شناخته اند و عرفان حقیقی دارند آن همه عبادت و نیایش را در برابر نعمتهای فراوان الهی انجام می دهند و پیوسته خود را مقصر می دانند، نه اینکه چشم داشتی داشته باشند مانند ما جاهلان که اگر نمازی می خوانیم خودرا طلبکار می دانیم. زهی جهل و نادانی.
بنابر این ما اگر در دنیا عبادت کنیم و خود را در پرستش به زحمت بیاندازیم، کار ی جز شکر (آن هم ناقص) انجام نداده ایم چرا که خود خدا می گوید که نمی توانیم شکر نعمتهای بی حد و حصرش را انجام دهیم «و إن تعدوا نعمت الله لا تحصوها» پس آنچه خداوند در قیامت به ما عطا می کند، همه اش فضل است نه حق زیرا ما را هیچ حقی بر او نیست. نه تنها ما بلکه امامان و پیامبران و صدیقان و شهدا و مخلصان نیز هیچ حقی ندارند و هرچه به آنان عطا شود فضل الهی است، با این حال خداوند نه تنها به اندازه عمل (اگر برای آن ارزشی قائل باشیم) پاداششان می دهد که زیادتر بر آنان منت می گذارد و لطف می کند.
بیائید عزیزان. از این بشارت الهی بیشترین استفاده را بکنیم و خود را برای آن روز که بیشترین چهره ها سیاه است و گرد و خاک ذلت و خواری آن را پوشانده، آماده سازیم، شاید در برابر احسانی که در دنیا می کنیم، خداوند بر ما منت نهد و تفضل کند و ما را جزء آن گروه از نیکوکاران قرار دهد که هرگز بر رخساره شان گرد و خاک ذلت نیست و در بهشت رضوان الهی برای همیشه منعم خواهند بود. و این امر میسر نیست جز با خدمت خالصانه به بندگان خدا و پرستش مخلصانه ذات حق. والسلام.
