این موضوع، از دو منظرِ علمی و دینی قابل بحث و بررسی است. پیش از ورود در اصل سخن،یا دآوری ین نکته ضروری است که از منظر قرآنی، فضاها به دو نوع قابل تقسیم است: فضاهی پاک و فضاهی ناپاک ـ البته تقسیمِ فضا و مکان به پاک و ناپاک به اعتبار افراد، اشخا ص، اغراض، نیت ها و مقاصدی است که در آن فضاها جریان دارد و گرنه مکان و فضا ازنظر پاکی و ناپاکی خودبه خود هیچ حکمی را برنمی تابد. به تعبیر گذشتگان شرافت و قداست مکانها بسته به وجود مکین و صاحب مکان است (شرفُ المکان بالمکین)ـ پس منظور از پاکی و ناپاکی فضا و مکان به اعتبار مسیلی است که در آن رُخ می نمید. به ین اعتبار، می توانیم بگوییم: فضی پاک یا فضی آلوده.
قرآن از فضاها و مکان هیی یاد می کند که قابل تقدیس و طهارتند: «فیه رِجال یحبّونَ أَنْ یتطهروا واللّه یحبّ الـمطهرین؛ در آنجا (مسجدی که از اولّ بر پیه تقوی بنا شده) مردانی هستند که دوست دارند پاکیزه باشند و خدا پاکیزگان را دوست دارد».(سوره توبه، یه 110). و از خانواده ی نام می برد که از هر گونه پلیدی دورند:« اِنَّما یریدُ اللّهُ لِیذْهَبَ عَنْکُم الرِّجْس اَهْل الْبیت وَیطَهِّرَکُم تَطهیراً؛ خداوند می خواهد پلیدی را از شما اهل بیت دور کند و چنانکه بید و شید شما را پاک سازد».(سوره احزاب، یه 22)
و از گروهی انسانهی پاک، در قلبِ جامعه ی فاسد، نام می برد که تباهی و فساد اطراف خویش را بر نمی تابند، در نتیجه جامعه به طرد و تبعید آنان اقدام می کند: «وَما کانَ جَواب قَومه إلاّ أنْ قالُوا أخْرِجُوهُمْ مِنْ قَرْیتِکُم اِنّهم اُناس یتطهرون؛ پاسخ قومش (قوم لوط) جز ین نبود که گفتند: ینان را از بلادتان برانید،ینان مردمی هستند که خود را پاک می شمارند». (سوره اعراف، یه 81)
و در سوره نور از کسانی یاد می کند که علاقه مند و میل به شیوع فحشا و فساد در قلبِ جامعه پاکِ اسلامی هستند:« إنَّ الَّذینَ یحِبُّونَ انْ تَشیعَ الفاحشَة فِی الَّذینَ آمنوا لَهم عَذاب الیم فِی الدّنیا وَالآخرة وَاللّه یعْلَمُ وانتم لاتعلَمون؛ بری آنان که میلند فحشا در میانِ مؤمنان شیوع یابد در دنیا و آخرت عذابِ دردناکی است وخداوند می داند و شما نمی دانید ».(سوره نور، یه 19)
مفسران در توضیحِ ـ أن تشیع الفاحشة ـ چنین آورده اند: کسانی که دوست دارند زنا و زشتیها در میان مؤمنان شیوع یابد و آشکار شود.(1) جالب ینجاست که در دو آیه پس از این به تبیین برنامه ریزیهی شیطانی می پردازد که چیزی جز فرمان دادن به فحشا، پلیدیها، پلشتیها و آلودگیها نیست و جامعه اسلامی را از پیمودن و قدم زدن در رههایی که به دام شیطان منتهی می شود هشدار می دهد: «یا یها الَّذینَ آمَنُوا لاتَتَّبعُوا خُطُواتِ الشَّیطان وَمَنْ یتّبع خُطُواتِ الشَّیطان فَاِنَّهُ یأْمُرُ بِاْلفَحْشاء وَاْلمُنْکر؛ ی مؤمنان از گامهی شیطان پیروی نکنید که شیطان (پیروانش) را به کارهی زشت و ناپسند وامی دارد».(سوره نور، یه 21)
مجمع البیان در توضیح واژه خطوات و گامهی شیطانی می گوید: یعنی از جی پاها (آثار) و رههایی که به خشنودی هی شیطان منجر می شود (پیروی نکنید) و به وسوسه هی شیطانی نیز معنا شده است.(2)
با ین توضیح می توان فضاها و مکانها را از منظر قرآن به فضاهی وسوسه انگیز شیطانی و فضاهی پاک تقسیم کرد. فضاهی وسوسه انگیز، فضاهیی هستند که: میلها افسار گسیخته،نگاهها آلوده، قلبها بیمار و زبانها کنترل نشده هستند. فضاهیی هستند که نمیشگاه اندامها و بدنها و صورتها هستند. در این نمایشگاه چشمها حرف می زنند. زبانها به گناه دعوت می کنند و حتی در و دیوار و لباسها نیز اغواگرند. و حتّی پارکها، بوتیکها، فروشگاه ها، ویترین مغازه ها، آرمها، همه و همه زبان دارند و همه، دختران و پسران را به یک چیز دعوت می کنند: دیدار، ، کلام،میعاد، ….
جا دارد در ینجا، بری تبیین محیط هی اغواگر و وسوسه انگیر ـ به عنوان مثال ـ به تحقیق یکی از دانشجویان نگاهی بیاندازیم. در ین تحقیق از دانشجو خواسته شده بود که با گذر کردن از مقابل مغازه ها، بوتیکها و ویترین مغازه ها مجموعاً پنجاه جمله از آرمها و شعارهیی را که بر جامه ها می بیند یادداشت کند و به عنوان تحقیق اریه دهد. نتیج بسیار تکان دهنده بود. ما در ین گفتار از میان آن جمله ها تنها به چند جمله از بابِ مشت نمونه خروار اشاره می کنیم:
I Love you, Kiss me
(ماه عسل) Hony moon (زندگی عاشقانه) Lovely Life
(میل، هوس) device
(به تو فکر می کنم) I'm thinking of you (بیا برقصیم) Let's dancing
(ما اشخاص سکس هستیم) W. A. S. P (we are secks Persons)
قرآن مؤمنان را دعوت می کندتا روابط اجتماعی خویش را بر اساس پارسیی استوار سازند و در سخن گفتن به صواب سخن گویند و سخن هی آلوده نگویند:«یا یها الَّذین آمَنُوا اتَّقوا اللّهَ وقُولُوا قولاً سَدیداً؛ ی مؤمنان از خدا بترسید و به صواب سخن بگویید». مفسر بزرگ معاصر، مرحوم علامه طباطبیی در توضیح «سخن صواب» می نگارد: یعنی گفتاری که بیهوده و یا داری فیده غیر مشروع نباشد، مانند سخن چینی و جز آن نگویید. پس مؤمن نبید بیهوده گو باشد و با سخنش تباهی آفریند. (3)(4) جالب آنجاست که قرآن بلافاصله در یه بعد تأثیر ین صواب گویی را در اصلاح رفتاری انسان بیان می کند:« یصْلِحْ لکم اعمالَکُمْ؛ تا خداوند اعمالتان را اصلاح کند».(سوره احزاب، یه 70).مرحوم علامه ،در تبیین ین ارتباط می نگارد: خداوند اصلاح اعمال و بخشش گناهان را بر ملازمتِ گفتارِ صواب مترتب فرمود و ین بدان خاطر است که وقتی نفس انسان همواره با گفتار صواب همراه بود، از دروغگویی، بیهوده گویی و سخنی که در پی، تباهی آورد، بریده می شود و با ریشه دار شدنِ ین صفت در نفس، از فحشا و منکر و کارهی بیهوده دست می شوید. پس ملازمت گفتارِ صواب، انسان را به پاکی عمل و بخشش گناهان می کشد.(5)
از منظر دین، فضی آلوده تنها به نمود دیدنیها و خواندنیها منحصر نمی شود؛ بلکه حتّی شنیدنیها (آوازهی مبتذل و اغواگر که مناسب مجالس لهو و لعب است) و بوییدنیها (استفاده از ریحه هی خوش بری غیر همسران) را نیز در برمی گیرد.
نگاهی گذرا به احکامِ اسلام ـ در باره ارتباط دختر و پسرـ لطافت، دقّت و ظرافتِ احکام مورد نظر اسلام را در ین باره (ارتباط دو جنس) در بُعد فضی ارتباطی بخوبی تبیین می کند.
بگونه ی که حتّی اگر عطر زدنِ بانوان موجب مفسده و تحریک، باشد جیز نیست. حتی اگر پوشیدن کفش هی صدا دار غریزه خفته ی را بیدار کند، جیز نیست و پوشیدنِ هر گونه لباسی که عرفاً مهّیج است و توجّه نامحرم را جلب می کند ـ چه بری زنان و مردان ـ جیز نیست.(6)
شید برخی از غرب باوران و اومانیسم زدگان: ین همه احکام ظریف و برنامه ریزیهی دقیق دین را که در تنظیم تمام روابط انسان ،دخالت می کند، محدود کننده آزادی و انتخاب، به حساب آورند. البته بررسی قلمرو آزادی انسان از منظر دین، خود مجال گسترده ی را می طلبد، امّا پاسخ اجمالی آنکه شید آنها که از معارف ژرفِ دین بی خبرند عذر داشته باشند که چنین ناروا دین را به محکمه عقلهی محدود و اندیشه هی هوس آلود دعوت کنند، امّا گروهی که از کوثرِ دین و زلال قرآن، جانهی خود را سیراب کرده اند، آنها از منظر والیی به انسان و مسیل و آزادیهی او و به احکامِ تنظیم کننده روابط او می نگرند. در ین منظرِ والا، دنیا، یک راه است و انسان یک رهرو و تمام احکامِ دین حکم تابلوهی راهنمیی را دارد که بر سر پیچ و خمِ جاده هی انحرافی نصب شده و انسان را از افتادن در درّه هی مرگ آفرین می رهاند. در ین بینش ژرف و عمیق، دیگر شبهه کهنه و قدیمی تعارض بین دین و آزادی رخ نمی نمید، بلکه انسان ِآزاد و مختار، در کمالِ آزادی و انتخاب، چنین علیم و راهنمیی هیی را می پذیرد تا در کمال سلامت و امنیت به مقصد و موطن خویش برسد.
